مایکل پورتر | از نظریه‌پردازان استراتژی رقابتی و مزیت رقابتی
می‌گویند که در حال حاضر، پورتر (مایکل یوگن پورتر / Michael Eugene Porter) در میان تمام دانشگاهیان حوزه‌ی اقتصاد و کسب و کار، بیش از همه اشاره و ارجاع قرار گرفته است (+).
اشاره‌ها و ارجاعات را معمولاً بر اساس مقالات منتشر شده در نشریات معتبر تحقیقاتی می‌سنجند. اما ویژگی مایکل پورتر این است که خارج از مقالات و ژورنال‌های آکادمیک و در فضای عمومی مدیریت نیز، حضوری گسترده و انکارنا‌پذیر دارد.
وقتی از کاهش هزینه برای رقابت بهتر با رقبا حرف می‌زنیم؛ هنگامی‌که از وجه تمایز محصول خود می‌گوییم، زمانی که تصمیم می‌گیریم به سراغ یک کنج بازار یا نیچ مارکت (Niche-market) برویم؛ موقعی که اصطلاح زنجیره ارزش را به‌کار می‌بریم؛ و نیز هنگامی که از رقابت و مزیت رقابتی می‌گوییم، به سراغ استراتژی پورتر و ادبیات پورتری رفته‌ایم (+).
البته همه‌ی این اصطلاحات، نخستین بار توسط مایکل پورتر به‌کار نرفته‌اند؛ اما بی‌تردید او بزرگترین نقش را در توسعه و ترویج آنها دارد.
به همین علت اغراق نیست اگر بگوییم هر جا جلسه‌ای با موضوع استراتژی و مدیریت استراتژیک برگزار شود، پورتر و ادبیات او هم حضور دارد.
مرور کوتاهی به زندگی‌نامه مایکل پورتر
پورتر متولد سال ۱۹۴۷ است و در حال حاضر، هشتمین دهه‌ی زندگی خود را می‌گذراند.
او کارشناسی خود را در رشته‌ی مکانیک و هوا-فضا (دانشگاه پرینستون) گذرانده و در مقطع ارشد و دکترا، به ترتیب در رشته MBA (مدرسه کسب و کار هاروارد) و اقتصاد (دانشگاه هاروارد) تحصیل کرده است.
پورتر در سال ۲۰۰۰ به مقامِ استاد تمام دانشگاه هاروارد (Harvard University Professor) رسید که بالاترین مقام دانشگاهی هاروارد محسوب می‌شود و بر این اساس، از آن سال، او دیگر به یک دانشکده یا مدرسه‌ی خاص در هاروارد محدود نیست و می‌تواند به اراده‌ی خود در هر دانشکده‌ای در این دانشگاه تدریس کند. جایگاهی که تنها ۱٪ از اساتید هاروارد از آن بهره‌مند هستند (+).
پورتر که همیشه به ورزش علاقه داشته، در یکی از مصاحبه‌های خود توضیح داد که به علت علاقه‌ی زیاد به ورزش، رقابت همیشه در ذهن او جایگاهی خاص داشته و نهایتاً باعث شده که مفهوم استراتژی رقابتی را وارد دنیای تئوری‌های مدیریت و کسب و کار کند (+).
او مقالات و کتابهای فراوانی تألیف کرده که در میان آنها، کتاب استراتژی رقابتی و نیز مزیت رقابتی ملل، شهرت بیشتری دارند.
مایکل پورتر در سال ۲۰۱۸ (منبع عکس: KU Leuven | Rob Stevens)
مایکل پورتر و استراتژی
پورتر از جمله تأثیر‌گذارترین افراد در فراگیر کردن مفهوم رقابت و استراتژی‌های رقابتی در مدیریت کسب و کار محسوب می‌شود.
همان‌طور که در ابتدای این مطلب اشاره کردیم، او مفاهیم متعددی را حوزه استراتژی مورد بررسی قرار داده و تدوین و ترویج کرده است که برخی از مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:
- بحث مزیت رقابتی پورتر امروزه به یک فاکتور شناخته‌شده در تحلیل کسب و کارها تبدیل شده است. مزیت رقابتی عاملی است که باعث می‌شود مشتری، یک سازمان یا محصول را در میان رقبایش انتخاب کند.
- مدل پنج نیروی پورتر که شاید بتوان گفت، معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کار اوست. از این مدل برای تحلیل جذابیت یک صنعت و نیز برآورد ظرفیت بالقوه‌ی سوددهی در صنعت استفاده می‌شود. پنج نیروی رقابتی پورتر شامل موارد زیر است:
- قدرت چانه زنی تأمین کنندگان
- قدرت چانه زنی مشتریان
- قدرت تهدید تازه واردها
- فشار رقابت میان رقبای فعلی
- تهدید کالاها و خدمات جایگزین
- تحلیل گروه‌های استراتژیک هم مفهوم دیگری است که توسط مایکل پورتر مطرح شده است. او با استفاده از این ابزار به استراتژیست‌ها کمک می‌کند که رقیب‌های واقعی خود را تشخیص دهند و به اشتباه وارد رقابت با کسانی که در حوزه‌های دیگر فعالیت میکنند نشوند. به بیان دیگر می‌توان گفت: مبنای استراتژی رقابتی پورتر این است که قرار نیست با همه رقابت کنید؛ بلکه کافی است رقیب کسانی باشید که با شما در یک گروه استراتژیک قرار می‌گیرند.
- زنجیره ارزش هم مفهوم دیگری است که پورتر مطرح کرد و امروز به عنوان یکی از مفاهیم استاندارد استراتژی، تثبیت شده و آموزش داده می‌شود.
- استراتژی های ژنریک یا استراتژی های عمومی پورتر را هم نباید فراموش کنیم. پورتر چند گزینه‌ی محدود را به عنوان انتخاب‌های استراتژیک مطرح می‌کند و معتقد است که کسب و کارها، باید در نهایت یکی از آنها را انتخاب کنند (استراتژی تمایز و استراتژی رهبری هزینه از جمله‌ی این گزینه‌ها هستند). البته پیشنهاد این گزینه‌های محدود، باعث شده که نقدهای فراوانی هم به پورتر مطرح شود و منتقدانش بگویند که انواع استراتژی های رقابتی، فراتر از چند موردی است که پورتر گفته است. اما به هر حال، همین ساده بودن مدل پورتر و کم بودن گزینه‌های پیشنهادی‌اش، نقش مهمی در فراگیر شدن ایده‌هایش و جذب شدن مدیران به استراتژی داشته است.
مصاحبه با پورتر درباره‌ی اشتباهات رایج در استراتژی
نمونه‌هایی از جملات مایکل پورتر درباره استراتژی و کسب و کار
مایکل پورتر جملات زیبا و تأمل‌برانگیز فراوانی درباره استراتژی و مدیریت استراتژیک دارد که برخی از آنها حتی از چارچوب مقاله‌ها و نوشته‌های پورتر فراتر رفته و به پند و اندرزهای مدیریتی تبدیل شده‌اند.
در ادامه تعدادی از جملات مایکل پورتر در حوزه استراتژی را با هم مرور می‌کنیم:
دسترسی کامل به مجموعه درس‌های استراتژی و تفکر استراتژیک برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است.
با عضویت ویژه‌ی متمم، علاوه بر دسترسی به این درس‌ها، به درس‌های متنوع دیگری نیز دسترسی خواهید داشت که می‌توانید فهرست آنها را در اینجا ببینید:
شاید برایتان جالب باشد که بررسی‌های ما نشان داده در میان دوستان متممی، کسانی که به استراتژی و تفکر استراتژیک علاقه‌مند بود‌ه‌اند، برای مطالعه‌ی درس‌های زیر هم وقت گذاشته‌اند:
مشاوره مدیریت | کوچینگ | کارآفرینی | کار تیمی | مدیریت تعارض
مدل ذهنی | تفکر سیستمی | تصمیم گیری | مدیریت منابع | گزارش نویسی
ارزش آفرینی | سیستمهای کنترل مدیریت | مدل کسب و کار | دیجیتال مارکتینگ
دوره MBA (پیگیری منظم مجموعه درس‌ها)
اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید درباره‌ی متمم بیشتر بدانید، می‌توانید نظرات دوستان متممی را درباره‌ی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی می‌شناسند:
مقالات مایکل پورتر
مایکل پورتر صدها مقاله تألیف و منتشر کرده (شامل مشارکت در تألیف) که برای مشاهدهٔ آنها می‌توانید به صفحهٔ جستجوی مقالات در سایت HBS و نیز صفحه معرفی مایکل پورتر در همان سایت مراجعه کنید.
در میان مقالات پورتر موضوعات متنوعی از «وضعیت رقابتی کشورها» تا «صنعتِ سیاست»، از «مدیریت در دوران کرونا» تا «استراتژی برای موزه‌ها»، از «مدیریت زمان برای مدیران» تا «اثربخشی اقدام‌های انسان‌دوستانهٔ آنها» را شامل می‌شود.
در میان انبوه مقالات پورتر دو مقاله کلاسیک وجود دارند که مناسب است علاقه‌مندان استراتژی آنها را خوانده باشند:
◼️مقاله استراتژی چیست
مقاله استراتژی چیست (?What Is Strategy) در سال ۱۹۹۶ منتشر شد.
تعریفی که پورتر از استراتژی در این مقاله ارائه کرد، هنوز هم یکی از معتبرترین تعریف‌های استراتژی است و بعد از نزدیک به سه دهه، منابع روز استراتژی هم آن را نقل میکنند. ویژگی این مقاله خاص پورتر آن است که حتی بسیاری از منتقدان پورتر و نیز کسانی که در استراتژی رویکردهای متفاوتی هم دارند، مبانی آن را قبول دارند و به آن استناد میکنند.
ما در درس استراتژی به زبان ساده این مقاله را بررسی کرده‌ایم.
◼️مقاله استراتژی و اینترنت
مقاله کلاسیک دیگر مایکل پورتر (Strategy and the Internet) است (دانلود فایل PDF مقاله). برای خواندن این مقاله باید زمان انتشار آن را مد نظر داشته باشید: مارس سال ۲۰۰۱. تقریباً هم‌دوره با اوج موج اول اینترنت و ترکیدن حباب دات کام.
طبیعتاً نباید انتظار داشت همهٔ مطالبی که در چنین مقاله‌ای در چنان مقطعی نوشته شده، امروز درست باشد. و حتی اگر همهٔ مطالبی که در چنان مقاله‌ای گفته شده نادرست باشند، نمی‌شود بر نویسنده خرده گرفت.
اما جالب این‌جاست که لابه‌لای حرف‌های پورتر در آن زمان، نکات ارزشمندی پیدا می‌شود که هنوز هم درست است و از این منظر اتفاق جالبی است که یک استراتژیست، اگر نه به شکل کاملاً درست، اما با خطای معقولی می‌تواند تأثیر روندهای پرشتاب را بر اقتصاد، صنایع و کسب‌و‌کارها ارزیابی کند.
برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)
ثبت‌نام | اطلاعات بیشتر فهرست درس‌های متمم
۴۵ نظر برای مایکل پورتر | از نظریه‌پردازان استراتژی رقابتی و مزیت رقابتی