مدیریت رفتار سازمانی (نقشه راه)

درس مدیریت رفتار سازمانی از جمله درس‌های بسیار مهم و پایه‌ای در آموزش مدیریت محسوب می‌شود.

بعید است بتوانید به سادگی یک دوره جامع آموزش مدیریت و یا دوره‌ MBA پیدا کنید که مفاهیم  مدیریت رفتار سازمانی با همین عنوان یا عناوین مشابه در سرفصل‌های درسی آن در نظر گرفته نشده باشد.

درس رفتار سازمانی در متمم هم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در حدی که بسیاری از موضوعات مرتبط با آن را در قالب دوره های آموزشی مفصل و مستقل، طراحی و ارائه کرده‌ایم.

از آنجا که ما برای درس‌های مختلف در متمم، نقشه راه یادگیری تنظیم می‌کنیم، برای درس رفتار سازمانی هم این کار را انجام داده‌ایم.

در اینجا می‌توانید نقشه راه مطالعه و یادگیری حوزه‌های مرتبط با مدیریت رفتار سازمانی را مشاهده و مطالعه کنید.

بنابراین پس از آشنایی بیشتر با رفتار سازمانی، باید بتوانیم مکانیزم بروز برخی رفتارهای نامطلوب و نیز علت مشاهده‌ نشدن برخی رفتارهای مطلوب را چه در فضای فردی و چه در ساختار گروهی، درک کنیم و توضیح دهیم:

• چه می‌شود که یک مدیر، همواره در تلاش برای پرورش یک جانشین لایق است؟
• چه اتفاقی می‌افتد که یک مدیر، می‌کوشد به هر روش، با رشد و تثبیت یک فرد قدرتمند دیگر در مجموعه‌ی تحت نظارتش مخالفت کند؟
• چه می‌شود که در یک سازمان، حاشیه‌ها بسیار کم و کم‌رنگ می‌شوند و هر کسی به کار و فعالیت خود می‌پردازد و تنش کمی به اعضای سازمان وارد می‌شود؟
• یک شرکت چگونه به شکنجه‌گاه کارکنان خود تبدیل می‌شود؟
• چرا کسی که روز اول با انرژی و انگیزه وارد مجموعه شده بود، امروز نه تنها برای کار کردن، که حتی برای حضور در محل کار هم انرژی و انگیزه ندارد؟

اینها نمونه‌ای از چالش‌ها و بحث‌هایی هستند که در درس مدیریت رفتار سازمانی مورد توجه قرار می‌گیرند.

مطالبی که معمولاً‌ در درس رفتار سازمانی گرد هم می‌آیند، الزاماً به یکدیگر وابسته نیستند.

بنابراین، قاعدتاً هر درس را – با رعایت پیش‌نیازهایی که در همان درس مورد اشاره قرار گرفته – می‌توان به صورت مستقل مطالعه نمود.

با این‌حال اگر قصد دارید مجموعه درس‌های مدیریتی دوره MBA متمم را به شکل منظم و با چارچوب بخوانید، پیشنهاد جدی ما این است که درس‌های مطرح شده تحت عنوان مدیریت رفتار سازمانی را بر اساس نقشه راه پیشنهادی متمم مطالعه کنید.

بنابراین:

تقریباً تمام درس‌های مرتبط با مدیریت رفتار سازمانی، از جمله درس‌های پایه‌ی متمم هستند.

بنابراین، مطالعه‌ی این درس‌ها بدون سایر درس‌ها امکان‌پذیر است.

با این حال، قطعاً اگر درس‌های پیشنهاد شده در دوره ترم مقدماتی و به طور خاص (مدل ذهنی و تصمیم‌گیری) را مطالعه کرده و پروژه‌های پایانی آنها را انجام داده باشید، قطعاً درک عمیق‌تری از مفاهیم مطرح شده در مدیریت رفتار سازمانی برای شما ایجاد خواهد شد.

رایج است که همه‌ی سرفصل‌های مطرح شده در مدیریت رفتار سازمانی را به سه دسته‌ی کلی تقسیم می‌کنند:

• بحث‌ها و درس‌هایی که به رفتار فرد مربوط می‌شود.
• موضوعاتی که به رفتار و ویژگی‌های گروه مربوط می‌شود.
• موضوعاتی که هنگام بررسی رفتار در بستر سازمانی معنا پیدا می‌کنند.

ما هم تقریباً بر همین اساس، شیوه‌ی مطالعه‌ی زیر را پیشنهاد می‌کنیم.

 اگر چه در همین‌جا به صورت فشرده و مختصر به هدف و محتوای درس مدیریت رفتار سازمانی اشاره کردیم، اما پیشنهاد ما این است که قبل از مطالعه‌ی مباحث مربوط به رفتار سازمانی، با دقت و حوصله درس زیر را مطالعه کنید:

دو درس مقدماتی دیگر هم وجود دارد که مطالعه‌ی آنها قبل از ورود به اصل بحث، می‌تواند بسیار مفید و اثربخش باشد.

 ابتدا با مطالعه‌ی درس کیفیت زندگی کاری، مفهوم زندگی کاری و کیفیت زندگی کاری برای شما شفاف‌تر خواهد شد.

اگر بگوییم هدف تمام درس‌های زیرمجموعه‌ی رفتار سازمانی، ارتقاء کیفیت زندگی کاری است، اظهارِ نظرِ چندان غیردقیقی نیست.

بنابراین، هر چقدر مفهوم کیفیت زندگی کاری را بهتر درک کرده باشید، می‌توانید درس‌های مرتبط با رفتار سازمانی را به شکلی عمیق‌تر و هدف‌مند‌تر مطالعه و درک کنید.

 درس دیگری هم به عنوان مقدمه در نظر گرفته‌ایم و در آن توضیح داده‌ایم که رفتار سازمانی چه دانش‌هایی را به خدمت می‌گیرد.

شما می‌توانید بدون اینکه چیزی از بدنه‌ی اصلی درس را از دست بدهید، از مطالعه‌ی این مبحث صرف نظر کنید.

با این حال، مطالعه‌ی این درس به شما یادآوری خواهد کرد که مدیریت رفتار سازمانی، یک دانش مستقل نیست. بلکه یک دانش بین رشته‌ای است که با هدف تقویت نگرش علاقمندان مدیریت، از ترکیب حوزه‌های مختلف علوم انسانی، شکل گرفته و به وجود آمده است.

ابتدا لازم است چند واژه و اصطلاح را که زیربنای بحث‌ رفتار سازمانی را تشکیل می‌دهند به دقت بشناسید.

درس‌های زیر با این هدف تدوین و تولید شده‌اند:

پس از آشنایی با این واژه‌ها، لازم است با دو مفهوم ادراک (Perception) و اِسناد (Attribution) آشنا شوید. این دو مفهوم بسیار کلیدی هستند و می‌توانیم بگوییم بخش زیادی از دانش مدیریت رفتار سازمانی حول این دو مفهوم شکل گرفته‌اند.

انسان‌ها حتی وقتی عمیقاً معتقد هستند که از واقعیت سخن می‌گویند، در بهترین حالت در مورد برداشت خود از واقعیت صحبت می‌کنند.

همچنین آنها رویدادها را به هر چیزی که بخواهند ربط و استناد می‌دهند. انسان‌ها در تحلیل‌های خود توجه چندانی به رابطه‌ی واقعی علت و معلول ندارند (برداشت من این است که شما با من بد برخورد کردید و مطمئن هستم که این به خاطر حسادت است).

ما در دو درس کوشیده‌ایم این دو مفهوم را به خوبی شرح دهیم:

 ادراک چیست؟

 اسناد چیست؟

معمولاً در بحث رفتار فردی، به صورت خیلی کلی و عمومی به تصمیم گیری هم پرداخته می‌شود. اما از آنجا که ما در متمم دو مجموعه درس مستقل تحت عنوان‌های تصمیم گیری و نیز تصمیم گیری پیشرفته داریم، این بحث را در رفتار سازمانی تکرار نمی‌کنیم.

به همین سبک، بحث شخصیت شناسی هم معمولاً در درس رفتار سازمانی به شکلی بسیار کلی و مبهم مورد اشاره قرار می‌گیرد.

ما شخصیت شناسی را هم در یک مجموعه درس تحت عنوان شخصیت شناسی در محیط کار آموزش داده‌ایم که می‌توانید برای آشنایی با این مبحث، به آن مجموعه مراجعه کنید:

موضوع دیگری هم در بحث رفتار فردی وجود دارد که مانند تصمیم گیری، قصد داریم به جای بررسی اجمالی، آن را به صورت تفصیلی و با جزئیات زیاد و مثال‌های کاربردی، مورد بررسی قرار دهیم. این موضوع، شناخت انگیزش و انگیزه های انسانی است.

بعد از اینکه رفتارهای فردی انسان‌ها را بیشتر و بهتر شناختیم، می‌توانیم به سراغ یک سوال کلیدی دیگر برویم: انسان‌ها هنگامی که در کنار یکدیگر و در تعامل با یکدیگر قرار می‌گیرند چه رفتارهایی را بروز می‌دهند؟

بخش عمده‌ای از این بحث‌ها در روانشناسی اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرند و رفتار سازمانی هم این نوع مباحث را عموماً از دانش روانشناسی اجتماعی وام می‌گیرد.

[مطالعه بیشتر: روانشناسی اجتماعی چیست؟]

در اینجا هم لازم است قبل از ورود به بحث‌های اصلی، چند واژه و اصطلاح را که زیربنای بحث‌ رفتارهای اجتماعی هستند بشناسید و بر آنها مسلط باشید.

درس‌های زیر با این هدف تدوین و تولید شده‌اند:

 استریوتایپ چیست و چه مفهومی دارد؟

 خطای هاله ای یا اثر هاله ای چیست؟

 آزمون اَش یا آزمون همرنگ شدن با جماعت چه بوده است؟

 همرنگی با جمع به چه معناست و چرا در روانشناسی اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرد؟

 برای اینکه بتوانید بگویید بحث رفتار گروهی در مدیریت رفتار سازمانی را می‌شناسید، باید بر چند حوزه مسلط باشید: 

 فعالیت تیمی و کار گروهی یکی از بحث‌های کلیدی است که ما مجموعه درس‌های مستقلی را به آن اختصاص داده‌ایم و بدون مطالعه‌ی آنها، عملاً درس رفتار سازمانی شما ناقص و ناتمام خواهد بود.

 مهارت ارتباطی هم بخش دیگری از بحث رفتار گروهی در مدیریت رفتار سازمانی را به خود تخصیص می‌دهد. ما این بحث را به علت اهمیت آن، در قالب یک نقشه راه مستقل تحت عنوان نقشه راه یادگیری مهارت ارتباطی مطرح کرده و آموزش داده‌ایم و اگر علاقمند به یادگیری کامل رفتار سازمانی هستید، لازم است آن نقشه را هم بررسی کرده و طبق راهنمایی‌هایش عمل کنید.

 مدیریت تعارض بحث دیگری است که رفتار گروهی بدون توجه به آن معنا پیدا نمی‌کند.

به محض اینکه ما انسان‌ها در کنار یکدیگر قرار می‌گیریم و می‌خواهیم با یکدیگر کار کنیم، تعارض هم آغاز می‌شود. خواسته‌های ما، ارزش‌های ما، الگوهای رفتاری ما، آرزوها و انتظارات و امیدهای ما، حتی ترس‌ها و تردیدهای ما مثل هم نیست.

پس تعارض، اجتناب ناپذیر است و هنر ما، مدیریت درست تعارض است.

مدیریت تعارض نیز به علت اهمیت، خود به عنوان یک مجموعه درس مستقل، مورد بحث قرار گرفته است.

 رفتارهای نادرست سازمانی یا Organizational Misbehavior که به آن OMB هم می‌گویند، موضوع مهم دیگری است که در رفتار گروهی مورد بحث قرار می‌گیرد.

ما تاکنون چند درس در این زمینه منتشر کرده‌ایم. اما همچنان درس‌های دیگری باید تولید و منتشر شوند تا این فهرست تکمیل شود.

بعضی از سرفصل‌های مورد توجه در رفتارهای نادرست سازمانی به شرح زیر است:

 تعریف رفتار نادرست سازمانی چیست؟

 مثلث تاریک به کدام‌یک از ویژگی‌های منفی شخصیتی اشاره می‌کند؟

 افراد خودشیفته در محیط کار چگونه‌اند؟

 افراد سایکوپات چگونه افرادی هستند؟

 افراد ماکیاولیست چه کسانی هستند و چه رفتار‌هایی بروز می‌دهند؟

 آیا صفات منفی شخصیتی، مانع پیشرفت شغلی می‌شوند؟

 فنون مذاکره هم بحث دیگری است که به صورت بسیار مختصر در بخش رفتار گروهی مورد توجه قرار می‌گیرد که مانند بسیاری از موضوعات دیگر، ما ترجیح داده‌ایم آن را به شکل عمیق و تخصصی، در مجموعه درس‌های اصول و فنون مذاکره، آموزش دهیم.

وقتی انسان‌ها در قالب گروه‌ها و تیم‌ها در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و برای هدف بزرگ‌تری تلاش می‌کنند، عملاً یک سازمان به وجود آمده است.

این سازمان ممکن است یک شرکت تجاری یا یک مجموعه‌ی غیرانتفاعی یا هر شکل دیگری از همکاری و تعامل سازمان‌یافته‌ی انسانی باشد.

بحث‌های زیر از جمله مواردی هستند که در این بخش مورد بحث قرار می‌گیرند:

• طراحی سازمان و ساختار سازمانی
• مدیریت تحول
• فرهنگ سازمانی
• طراحی محیط کار و فرایندهای کاری
• مدیریت منابع انسانی

ما مدیریت منابع انسانی را در قالب یک مجموعه درس مستقل مورد بحث قرار داده‌ایم و می‌دهیم و سایر موضوعات فوق را هنوز به شکلی که در حد استاندارد سایر درس‌های متمم باشد تولید و عرضه نکرده‌ایم.

طبیعتاً هر یک از بحث‌های تخصصی که در قالب یک مجموعه درس مستقل ارائه شده‌اند، منابع مختص خود را دارند که در ابتدای همان مجموعه مورد اشاره قرار گرفته است.

اما کتابهای عمومی زیر هم در تدوین درس‌های عمومی‌تر مدیریت رفتار سازمانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند:

۱- کتاب مدیریت رفتار سازمانی نوشته استیفن رابینز و تیموتی جاج

۲- ‌Blackwell Encyclopedia of Organizational Behavior

3- Organizational Behavior, Schermerhorn

4- Understanding and Managing Organizational Behavior

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مبانی رفتار سازمانی به شما پیشنهاد می‌کند: