مایکل پورتر | استراتژی رقابتی و مزیت رقابتی

می‌گویند که در حال حاضر، پورتر (مایکل یوگن پورتر / Michael Eugene Porter) در میان تمام دانشگاهیان حوزه‌ی اقتصاد و کسب و کار، بیش از همه اشاره و ارجاع قرار گرفته است (+).

اشاره‌ها و ارجاعات را معمولاً بر اساس مقالات منتشر شده در نشریات معتبر تحقیقاتی می‌سنجند. اما ویژگی مایکل پورتر این است که خارج از مقالات و ژورنال‌های آکادمیک و در فضای عمومی مدیریت نیز، حضوری گسترده و انکارنا‌پذیر دارد.

وقتی از کاهش هزینه برای رقابت بهتر با رقبا حرف می‌زنیم؛ هنگامی‌که از وجه تمایز محصول خود می‌گوییم، زمانی که تصمیم می‌گیریم به سراغ یک کنج بازار یا نیچ‌ مارکت (Niche-market) برویم؛ موقعی که اصطلاح زنجیره ارزش را به‌کار می‌بریم؛ و نیز هنگامی که از رقابت و مزیت رقابتی می‌گوییم، به سراغ استراتژی پورتر و ادبیات پورتری رفته‌ایم (+).

البته همه‌ی این اصطلاحات، نخستین بار توسط مایکل پورتر به‌کار نرفته‌اند؛ اما بی‌تردید او بزرگترین‌ نقش را در توسعه و ترویج آن‌ها دارد.

به همین علت اغراق نیست اگر بگوییم هر جا جلسه‌ای با موضوع استراتژی و مدیریت استراتژیک برگزار شود، پورتر و ادبیات او هم حضور دارد.

مرور کوتاهی به زندگی‌نامه مایکل پورتر

پورتر متولد سال ۱۹۴۷ است و در حال حاضر، هشتمین دهه‌ی زندگی خود را می‌گذراند.

او کارشناسی خود را در رشته‌ی مکانیک و هوا-فضا (دانشگاه پرینستون) گذرانده و در مقطع ارشد و دکترا، به ترتیب در رشته‌ MBA (مدرسه کسب و کار هاروارد) و اقتصاد (دانشگاه هاروارد) تحصیل کرده است.

پورتر در سال ۲۰۰۰ به مقامِ استاد تمام دانشگاه هاروارد (Harvard University Professor) رسید که بالاترین مقام دانشگاهی هاروارد محسوب می‌شود و بر این اساس، از آن سال،‌ او دیگر به یک دانشکده‌ یا مدرسه‌ی خاص در هاروارد محدود نیست و می‌تواند به اراده‌ی خود در هر دانشکده‌ای در این دانشگاه تدریس کند. جایگاهی که تنها ۱٪ از اساتید هاروارد از آن بهره‌مند هستند (+).

پورتر که همیشه به ورزش علاقه داشته، در یکی از مصاحبه‌های خود توضیح داد که به علت علاقه‌ی زیاد به ورزش، رقابت همیشه در ذهن او جایگاهی خاص داشته و نهایتاً باعث شده که مفهوم استراتژی رقابتی را وارد دنیای تئوری‌های مدیریت و کسب و کار کند (+).

او مقالات و کتاب‌های فراوانی تألیف کرده که در میان آن‌ها، کتاب استراتژی رقابتی و نیز مزیت رقابتی ملل، شهرت بیشتری دارند.

مایکل پورتر و استراتژی

پورتر از جمله تأثیر‌گذارترین افراد در فراگیر کردن مفهوم رقابت و استراتژی‌های رقابتی در مدیریت کسب و کار محسوب می‌شود.

همان‌طور که در ابتدای این مطلب اشاره کردیم، او مفاهیم متعددی را حوزه استراتژی مورد بررسی قرار داده و تدوین و ترویج کرده است که برخی از مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:

• بحث مزیت رقابتی پورتر امروزه به یک فاکتور شناخته‌شده در تحلیل کسب و کارها تبدیل شده است. مزیت رقابتی عاملی است که باعث می‌شود مشتری، یک سازمان یا محصول را در میان رقبایش انتخاب کند.
• مدل پنج نیروی پورتر که شاید بتوان گفت، معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کار اوست. از این مدل برای تحلیل جذابیت یک صنعت و نیز برآورد ظرفیت بالقوه‌ی سوددهی در صنعت استفاده می‌شود. پنج نیروی رقابتی پورتر شامل موارد زیر است:
  • قدرت چانه زنی تأمین کنندگان
  • قدرت چانه زنی مشتریان
  • قدرت تهدید تازه واردها
  • فشار رقابت میان رقبای فعلی
  • تهدید کالاها و خدمات جایگزین
• تحلیل گروه‌های استراتژیک هم مفهوم دیگری است که توسط مایکل پورتر مطرح شده است. او با استفاده از این ابزار به استراتژیست‌ها کمک می‌کند که رقیب‌های واقعی خود را تشخیص دهند و به اشتباه وارد رقابت با کسانی که در حوزه‌های دیگر فعالیت می‌کنند نشوند. به بیان دیگر می‌توان گفت: مبنای استراتژی رقابتی پورتر این است که قرار نیست با همه رقابت کنید؛ بلکه کافی است رقیب کسانی باشید که با شما در یک گروه استراتژیک قرار می‌گیرند.
• زنجیره ارزش هم مفهوم دیگری است که پورتر مطرح کرد و امروز به عنوان یکی از مفاهیم استاندارد استراتژی، تثبیت شده و آموزش داده می‌شود.
• استراتژی های ژنریک یا استراتژی های عمومی پورتر را هم نباید فراموش کنیم. پورتر چند گزینه‌ی محدود را به عنوان انتخاب‌های استراتژیک مطرح می‌کند و معتقد است که کسب و کارها، باید در نهایت یکی از آن‌ها را انتخاب کنند (استراتژی تمایز و استراتژی رهبری هزینه از جمله‌ی این گزینه‌ها هستند). البته پیشنهاد این گزینه‌های محدود، باعث شده که نقدهای فراوانی هم به پورتر مطرح شود و منتقدانش بگویند که انواع استراتژی های رقابتی، فراتر از چند موردی است که پورتر گفته است. اما به هر حال، همین ساده بودن مدل پورتر و کم بودن گزینه‌های پیشنهادی‌اش، نقش مهمی در فراگیر شدن ایده‌هایش و جذب شدن مدیران به استراتژی داشته است.

مصاحبه با پورتر درباره‌ی اشتباهات رایج در استراتژی

[ مطلب مرتبط: جملاتی از مایکل پورتر ]