آموزش خلاصه نویسی و یادداشت برداری
- بتوانند توضیح دهند که خلاصه نویسی چیست و چه کاربردی دارد.
- انواع خلاصه نویسی (خلاصه نویسی آزاد و خلاصه نویسی از زبان نویسنده) را شرح دهند.
- نکات مطرح شده دربارهٔ خلاصه نویسی خوب و حرفهای را به خاطر بسپارند و به کار بگیرند.
- بتوانند یادداشت برداری را تعریف کرده و با خلاصه نویسی مقایسه کنند.
- بتوانند مزایا و معایب یادداشت دیجیتال را در مقایسه با یادداشت برداری کاغذی بیان کنند.
خلاصه نویسی و یادداشت برداری از جمله مهارتهای مهمی هستند که بدون آنها کتابخوانی، یادگیری، گزارش نویسی و نویسندگی امکانپذیر نیست. چه یک دانشجوی ساده باشید و چه یک پژوهشگر حرفهای، بدون آشنایی با خلاصه نویسی و یادداشت برداری راه به جایی نخواهید برد.
با توجه به این که بیشتر مطالب متمم – اگر از بخشی از مطالبی که به عنوان زنگ تفریح و پاراگراف فارسی منتشر میشوند صرفنظر کنیم – ماهیت درسی داشته و با هدف آموزش تألیف شدهاند، خلاصه نویسی و یادداشت برداری از جمله مهارتهای کلیدی برای متمم خوانی محسوب میشود و به همین علت، تصمیم گرفتهایم این بحث را به عنوان یکی از زیرمجموعههای مهارت یادگیری مطرح کنیم.
دو اصطلاح خلاصه نویسی و یادداشت برداری معنای گستردهای دارند و طیف گستردهای از فعالیتها را پوشش میدهند؛ از نکته برداری برای کنکور تا فیش نویسی یک محقق برای نوشتن مقاله یا کتاب. به همین علت، ابتدا باید توضیح دهیم که از نظر ما یادداشت برداری و خلاصه نویسی یعنی چه و این دو اصطلاح را در متمم به چه معنایی به کار میبریم.
آنچه در ادامه میخوانید:
خلاصه نویسی چیست و چه کاربردی دارد؟
آموزش خلاصه نویسی (چه نکاتی را رعایت کنیم؟)
یادداشت برداری چیست و چه کاربردی دارد؟
مقایسه یادداشت برداری دیجیتال و یادداشت برداری کاغذی
خلاصه نویسی چیست و چه کاربردی دارد؟
خلاصه نویسی یا خلاصه برداری – چنان که از نامش پیداست – یعنی کوتاه کردن یک متن. اما هر نوع کوتاه کردنی را نمیشود مصداق خلاصه نویسی دانست. در خلاصه نویسی حرفهای باید پیام اصلی متن حفظ شود و از دست نرود.
معمولاً خلاصه نویسی با یکی از اهداف زیر انجام میشود:
?تکلیف درسی
بسیاری از اساتید و معلمان از شاگردان خود میخواهند که متنها، مقالات و کتابهای مهم حوزهٔ کاریشان را خلاصه کنند. دانشجو با این کار به استاد خود نشان میدهد که برای مطالعهٔ آن منبع، وقت گذاشته و نکات کلیدی آن را استخراج کرده است. احتمالاً شما هم در دوران تحصیل خود، خلاصه کتاب زیست، خلاصه کتاب شیمی و مانند اینها را تهیه و ارائه کردهاید. در دانشگاهها هم، تهیه و تنظیم خلاصهٔ مقالات (خصوصاً اگر کلاسیک یا حجیم باشند) یک تکلیف کاملاً رایج است.
?اطمینان از یادگیری
خلاصه نویسی ما را وادار میکند یک متن را دقیقتر بخوانیم و بررسی کنیم. همین باعث میشود متن را بهتر درک کنیم. ضمن این که هنگام نوشتن خلاصهٔ متن، راحتتر میفهمیم کدام بخشها را بهتر درک کردهایم و در کدام بخشها ابهام داریم. خصوصاً اگر خلاصه نویسی را از زبان نویسنده انجام ندهیم و بخواهیم متن را از زبان خودمان بنویسیم.
افراد بسیاری به تجربه آموختهاند و این گزاره را تأیید میکنند که خواندن، برای به خاطر سپردن و درک مطلب کافی نیست و بازنویسی و خلاصه نویسی است که میتواند فرایند یادگیری را تکمیل کند. ما در متمم حتی دربارهٔ رونویسی از کتابها و نوشتهها هم صحبت کردهایم و گفتهایم که همین کار ساده هم میتواند اثرات ارزشمندی داشته باشد. خلاصه نویسی، چون یک مرحله پردازش ذهنی هم به رونویسی اضافه میکند، قاعدتاً اثر عمیقتر و ماندگارتری دارد.
?تسهیل مراجعههای بعدی به متن
بسیاری از متنها و کتابهای خوب، پس از خوانده شدن برای همیشه کنار گذاشته نمیشوند. در طول زمان، بارها ممکن است لازم شود به آن متنها برگردید و دوباره آنها را مرور کنید. از آنجا که با گذر زمان، چارچوب کلی متن و نکات مطرح شده در آن را فراموش میکنیم، مطالعهٔ مجدد میتواند به اندازهٔ خواندن اولیه زمانبر و انرژیبر باشد. اگر زمانی که یک کتاب یا یک درس را به تازگی خواندهاید و هنوز کلیات و جزئیات آن در ذهن شماست، خلاصهای از متن را تهیه کنید، مراجعهٔ بعدی به آن راحتتر خواهد بود. در این حالت، خلاصه نویسی قرار نیست شما را از خواندن متن اصلی بینیاز کند. بلکه به شما کمک میکند در مراجعههای بعدی، سریعتر در فضای متن قرار بگیرید و راحتتر با آن ارتباط قرار کنید.
?تهیه گزارش برای مدیران
وقتی برای مدیران خود گزارش تهیه میکنید، تقریباً همیشه مجبورید از خلاصه نویسی استفاده کنید. گاهی آنها از شما میخواهند از اسناد مختلف خلاصه برداری کنید. مثلاً ممکن است مدیرتان از شما بخواهد خلاصه نکاتی را که شرکت رقیب در یک گزارش مطرح کرده، برای او بنویسید و ارائه دهید.
گاهی هم مجبورید خلاصهٔ حرفهای خودتان را برایشان بنویسید. به این شکل که یک گزارش تفصیلی تهیه میکنید و چون میدانید که مدیرتان آن را نخواهد خواند – یا به زودی نخواهد خواند – خلاصهٔ حرفهای خودتان را در ابتدای گزارش میآورید. چیزی که اصطلاحاً خلاصهٔ مدیریتی نامیده میشود.
در هر حال، خلاصه نویسی را میتوان یکی از خردهمهارتهای زیرمجموعهٔ گزارش نویسی دانست.
انواع خلاصه نویسی
خلاصه نویسی را مستقل از موضوع آن میتوان به دو شکل انجام داد: خلاصه نویسی آزاد و خلاصه نویسی از زبان نویسنده. مهم نیست که درسهای مدرسه و دانشگاه (مثلاً شیمی، زیست یا دروس علوم انسانی) را خلاصه برداری میکنید یا یک جستار یا حتی یک کتاب داستان. هر دو روش در همهٔ موضوعات، قابل استفاده هستند.
در خلاصه نویسی از زبان نویسنده شما هیچ جملهای از خودتان اضافه نمیکنید و هیچ جا ساختار جمله و کلمات نویسنده را تغییر نمیدهید. بلکه صرفاً میکوشید مهمترین و کلیدیترین جملههای نویسنده را انتخاب کرده و کنار هم قرار دهید.
در این جا هنرتان تنها یک چیز است: این که تشخیص دهید چه چیزهایی را انتخاب کنید و چه چیزهایی را کنار بگذارید.
این نوع خلاصه نویسی میتواند گاهی در امتحانات به کار بیاید. همچنین، با توجه به این که شکلی از رونویسی متن است، میتواند شما را به سبک نویسندگان محبوبتان هم نزدیک کند. چون بخشهایی از متنهای آنها را انتخاب کرده و عیناً بازنویسی و ثبت کردهاید.
در خلاصه نویسی آزاد، همانطور که از نام آن پیداست، در قید متن اصلی نیستید و خلاصه را از زبان خودتان مینویسید. در اینجا عملاً به «مفاهیم و ایدهها» وفادار هستید و نه «کلمات و جملهها.» به بیان دیگر، هدف از خلاصه نویسی آزاد این است که پیام نویسنده و گوینده را ثبت کنید و نه شکل گفتار او را.
همین خلاصه نویسی آزاد را هم میتوان به دو شیوه انجام داد. روش اول، خلاصه نویسی خطی است. به این شکل که یک متن را تقریباً با همین ترتیبی که نویسنده نوشته میخوانید و نکات مهم آن را به زبان خودتان ثبت و ضبط میکنید.
روش دوم، استفاده از ابزارهای ترسیمی است. به این معنا که با استفاده از ابزارهایی مثل نقشه ذهنی و نقشه مفهومی متن اصلی را به شکل بصری خلاصه میکنید (گاهی اوقات به خلاصه کردن با نقشه ذهنی یا مایندمپ، خلاصه نویسی درختی هم میگویند). از آنجا در اینجا پیام حفظ شده اما قالب متن اصلی از بین رفته است، این شیوه خلاصه نویسی را میتوان مصداق خلاصه نویسی آزاد در نظر گرفت.
آموزش خلاصه نویسی | چگونه یک خلاصهٔ خوب و مفید بنویسیم؟
خلاصه نویسی یک سبک و قالب مشخص ندارد که بگوییم این سبک درست است و هر سبک دیگری نادرست یا بیفایده است. شما باید خودتان به مرور کشف کنید که چه سبکی برایتان مناسب است و بیشتر به کارتان میآید. خلاصه کردن یک مهارت است و وقتی از «مهارت خلاصه نویسی» حرف میزنیم، یعنی این کار باید رنگ و بوی خود شما را بگیرد.
بنابراین موارد زیر را صرفاً در حد «پیشنهاد» در نظر بگیرید و هر کدام را که پسندیدید، به کار بگیرید:
هدف خلاصه نویسی را مشخص کنید
خلاصه نویسی با اهداف مختلفی انجام میشود که تعدادی از آنها را در ابتدای همین درس گفتیم. هدفی که انتخاب میکنید، روی روش خلاصه کردن متن (یا پادکست یا هر محتوای دیگر) تأثیر دارد.
فرض کنید میخواهید کتابی را بخوانید و خلاصه کتاب را در کلاس برای همکلاسیهایتان تعریف کنید. خلاصه برداری کتاب در این حالت، با خلاصه کردن درس به هدف شرکت در امتحان فرق میکند. در مورد اول، هنگام نکته برداری به این موضوع توجه میکنید که چه چیزهایی برای خودتان جذاب و آموزنده بوده است. اما در مورد دوم، از زاویهٔ طراح سوال به کتاب نگاه میکنید. نکاتی هست که به نظر خودتان اهمیت چندانی ندارد، اما حدس میزنید که طراح آزمون به آنها توجه کرده و از آنها سوال میپرسد (ما در جزوه نویسی دانشگاهی هم هم تقریباً همین نگاه را داریم. مهمترین نکات از دید معلم را ثبت میکنیم و نه از زاویهٔ دید خودمان).
حالا فرض کنید میخواهید کتاب را به شکلی خلاصه کنید که بعداً مجبور نباشید آن را دوباره کامل بخوانید. استراتژی خلاصه نویسی شما در این حالت، با دو مورد قبل فرق میکند و احتمالاً هم در انتخاب قالب و هم موضوعات به شیوهٔ متفاوتی رفتار خواهید کرد.
خلاصه نویسی را همزمان با خواندن متن انجام ندهید
خلاصه نویسی یعنی انتخاب بخشهای مهمتر یک متن. و میدانیم که اهمیت، نسبی است. تا زمانی که کل متن را نخوانده باشید (یا یک سخنرانی را کامل ندیده و نشنیده باشید) نمیتوانید دربارهٔ این که کدام بخشهای آن مهمتر هستند، تصمیم بگیرید.
بنابراین خلاصه سازی در نخستین مواجهه با یک مطلب نمیتواند کیفیت مطلوب داشته باشد و این اشتباه است که همزمان با خواندن متن بخواهید خلاصه را هم تنظیم کرده و اصطلاحاً «کار را جمع کنید.»
خلاصه نویسی در سومین دور مطالعه میتواند کیفیت بهتری داشته باشد
اگر میخواهید خلاصهای تهیه کنید که کیفیت بسیار خوبی داشته باشد و هر کس آن را میبیند، به وضوح متوجه شود که با کاری حرفهای روبهروست، پیشنهاد ما این است که پیش از خلاصه نویسی متن را دو بار بخوانید.
دفعهٔ اول میتوانید نکاتی را که به نظرتان مهم میرسد، علامتگذاری کنید. بعد از این که متن را کامل دیدید و خواندید (یا شنیدید)، با دید کلانتری که به موضوع پیدا کردهاید، یک بار دیگر متن را بخوانید. اما فقط به بخشهایی که علامتگذاری کردهاید اکتفا نکنید. همهٔ متن را جمله به جمله ببینید و هر بار که به نکتهٔ مهم یا جالبی میرسید از خود بپرسید: «آیا بهتر نیست این بخش را هم در خلاصه بیاورم؟»
اگر حس میکنید خلاصهٔ شما بیش از حد طولانی خواهد شد، از خود بپرسید: «آیا نکتهای نیست که بتوانم از نکات انتخاب شده حذف کنم و به جای آن، این نکته را که الان پیش روی من است، قرار دهم؟»
این ترکیب «بازخوانی + حذف و اضافه» میتواند کیفیت کار شما را به شکل محسوسی بهبود بخشد.
تا حد امکان متنها را کپی و پیست نکنید
امروزه بسیاری از ما هنگام خلاصه نویسی از ابزارهای دیجیتال استفاده میکنیم. نرمافزارهایی مانند مایکروسافت ورد، وان نوت و اورنوت به ابزارهای استاندارد خلاصه نویسی و یادداشت برداری تبدیل شدهاند و کمتر کسی است که با آنها آشنا نباشد و از آنها استفاده نکند.
ابزارهای دیجیتال فواید بسیار زیادی دارند که همه میدانیم و نیازی به تکرار آنها و تأکید بر مفید بودنشان نیست. اما شیوهٔ استفادهٔ ما از آنها میتواند روی اثربخشی و کاراییشان تأثیر مثبت یا منفی بگذارد.
بسیاری از ما عادت داریم که در متنهای دیجیتال از ابزارهای Copy و Paste استفاده کنیم. بدیهی است که این کار بسیار سریع است. اما به اندازهٔ کافی ذهن ما را با متن درگیر نمیکند. پیشنهاد ما این است که حتی در خلاصه نویسی از زبان نویسنده و در شرایطی که قصد دارید از خود جملات متن اصلی استفاده کنید، همچنان به جای کپی و پیست، متن را بخوانید و کلمه به کلمه بنویسید.
جز در مواردی که از سر اجبار به سراغ خلاصه نویسی میروید (دستور مدیر در شرایطی که میدانید گزارش را به هر حال نمیخواند، یا درس دانشگاه هنگامی که میدانید آن موضوع را هرگز لازم نخواهید داشت)، کپی و پیست کردن انتخاب درستی نیست. چون عملاً وقت و انرژی خود را برای خلاصه کردن هزینه میکنید، بیآنکه دستاورد ارزشمندی کسب و کنید.
موظف نیستید به ترتیب متن اصلی وفادار بمانید
دسترسی کامل به این درس و ۵۸ درس دیگر دربارهٔ مهارت یادگیری برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است. تا کنون ۱۶۹۰۲ نفر از متممیها مجموعاً ۳۳۴۳۹ تمرین در درسهای مهارت یادگیری ثبت کردهاند.
با عضویت ویژهٔ متمم علاوه بر این ۵۸ درس به هزاران درس دیگر از جمله درسهای زیر دسترسی خواهید داشت:
تفکر سیستمی | تصمیم گیری | استعدادیابی | مسیر شغلی
معرفی کتابهای روانشناسی | معرفی کتابهای مدیریتی
مدل ذهنی | تفکر نقادانه | کوچینگ | یادگیری زبان انگلیسی
خودشناسی | شخصیت شناسی | مهارت ارتباطی
دوره MBA متمم (اگر به بحثهای کلان مدیریتی علاقمندید)
محصولات آموزشی مرتبط
در خلاصه نویسی به جنبههای حقوقی هم توجه داشته باشید
درست است که زحمت خلاصه نویسی بر عهدهٔ شماست، اما شما مالک متن خلاصهشده نیستید. چنان که ترجمه کردن یک اثر هم – تا زمانی که مالک اصلی تأیید نکند و این حق را به شما ندهد – شما را به مالک ترجمه تبدیل نمیکند.
بنابراین انتشار خلاصهٔ متون، فیلمها، پادکستها و … بدون اجازهٔ مالک اصلی، میتواند به معنای نقض حقوق صاحب اثر تلقی شده و تبعات حقوقی جدی برای شما داشته باشد. حتی در ایران هم قوانین جدی در این زمینه وجود دارد و قانون آنقدر باز و وسیع تعریف شده که تقریباً هر اثری را در بر میگیرد. حتی کپی یک مطلب از یک کانال تلگرامی، به فرض این که آن فرد ناشر رسمی هم نباشد و شخصیت حقوقی نداشته باشد، میتواند مصداق نقض مالکیت معنوی باشد و قوانین قضایی ایران از صاحب اثر حمایت میکنند.
بنابراین اگر میخواهید متن خلاصه شده یا مایندمپ و نقشه ذهنی مبتنی بر یک اثر را به شکل عمومی منتشر کنید، حتماً مطمئن شوید که رضایت صاحب اثر را تأمین کردهاید.
نمونههای فراوانی در کشورمان وجود داشته که فرد، متن کامل یا خلاصهٔ کتابی را به شکل صوتی خوانده و در سایت یا کانال تلگرام خود منتشر کرده است. بعداً که صاحب اثر از وی شکایت کرده، مدعی شده که فکر میکرده کاری فرهنگی انجام داده است. در حالی که سرقت آثار و نقض مالکیت معنوی، مصداق کار فرهنگی نیست.
مرز بین استفادهٔ منصفانه و سرقت، بسیار باریک است و در خلاصه نویسی، همیشه فرض کنید انتشار خلاصه مصداق سرقت و نقض مالکیت معنوی است، مگر این که مطمئن شوید میتوانید خلاف آن را در دادگاه اثبات کنید.
توجه کنید که اشاره به منبع در هنگام انتشار متن خلاصه شده، رافع مسئولیت حقوقی نیست. چون حقوق بر اساس اضرار به صاحب اثر تعریف میشود و نه استناد و ارجاع یا عدم ارجاع به منبع اصلی.
یادداشت برداری چیست و چه کاربردی دارد؟
در یادداشت برداری شما نکته یا نکاتی را در متن درس یا کتاب دیدهاید و فکر میکنید این نکتهها ممکن است در جای دیگری به کارتان بیایند. به همین علت آنها را از متن جدا کرده و برای خود نگه میدارید.
یادداشت برداری میتواند شامل خلاصه نویسی هم باشد. مثلاً ممکن است هنگام خواندن یک کتاب علمی ببینید که نویسنده در بین صحبتهایش به داستان زندگی یک دانشمند اشاره کرده است. شما حس میکنید این داستان را روزی جایی لازم خواهید داشت. پس از روی آن یادداشت برداری میکنید. در عین حال، اگر نویسنده داستان را با جزئیات زیاد شرح داده باشد، همزمان مجبور خواهید بود از تکنیک های خلاصه نویسی هم استفاده کنید.
معمولاً یادداشت برداری با یکی از اهداف زیر انجام میشود:
?ماده خام برای تألیف یک کتاب یا مقاله
اگر تا کنون کتاب یا مقاله نوشته باشید، حتماً اهمیت یادداشت برداری را تجربه کردهاید. هفتهها، ماهها و گاه سالها یادداشت برداری میکنید و نکتههایی را که در منابع مختلف میبینید، ثبت و ضبط میکنید تا نهایتاً بتوانید آنها را در بخشی از اثر خود به کار بگیرید.
همهٔ متنهای تألیفی، به این نوع مادهٔ خام احتیاج دارند.
نهتنها در یک نوشتهٔ غیرداستانی، که حتی یک داستاننویس هم به یادداشت برداری و تهیهٔ مادهٔ خام نیاز دارد. او باید اطلاعاتی در مورد شخصیتهای داستانش، محل وقوع رویدادها، پیشینهٔ تاریخی، جنبههای فرهنگی و … گردآوری کند تا بتواند آنها را مانند روحی در نوشتهٔ خود بدمد و روایتی جذاب، ملموس و باورپذیر خلق کند.
این شکل از یادداشت برداری همان چیزی است که گاهی از آن با عنوان «فیش برداری» یاد میشود. کمی جلوتر در همین درس دربارهٔ فیش برداری بیشتر توضیح میدهیم.
?بسط دانش فعلی یا یادگیری یک موضوع جدید
هر یک از ما در یک یا چند زمینهٔ تخصصی فعالیت میکنیم. یا برای توسعه فردی خود برنامه ریزی کردهایم و تصمیم داریم دانش و مهارت خود را در یک یا چند حوزه گسترش دهیم.
یادگیری هیچ دانش و مهارتی نقطهٔ پایان ندارد. خواندن چند کتاب، شرکت در چند دوره و حتی تحصیل دانشگاهی در یک رشته، صرفاً آغاز راه هست. در ادامهٔ مسیر، ما باید یک یادگیرندهٔ دائمی باقی بمانیم.
یکی از ابزارهای یادگیری، همین یادداشت برداری است.
باید همیشه و همهجا، چشم و گوشمان در جستجوی نکات جدید در حوزهٔ تخصصیمان باشد. شاید نکتهای را در یک فیلم ببینیم یا در یک پادکست بشنویم. شاید در گوشهای از یک کتاب، که حتی کلیات آن ربطی به تخصص ما ندارد، نکته یا اشارهای مرتبط ببینیم که به کارمان بیاید. همهٔ این نکات باید ثبت شوند و یادداشت برداری میتواند در این مسیر به کار بیاید.
?بینیاز شدن از مراجعهٔ مجدد به یک متن یا کتاب
قرار نیست تکتک صفحات یک کتاب، لحظهبهلحظهٔ یک کلاس، ثانیهبهثانیهٔ یک پادکست و جملهبهجملهٔ درسهای متمم برای ما مفید باشد. گاهی دهها ساعت برای مطالعهٔ یک متن یا شنیدن یک بحث وقت میگذاریم و در نهایت، صرفاً یک یا چند جمله پیدا میکنیم که به کارمان میآیند.
نکته برداری و ثبت نکات مهمی که با آنها روبهرو شدهایم، ما را از مراجعهٔ مجدد به یک متن یا مطلب بینیاز میکند. اگر بخواهیم به طور خاص دربارهٔ کتابها و نوشتهها حرف بزنیم، کتابهای کمی وجود دارند که مطالعهٔ مکرر متن کامل آنها، ضروری و مفید باشد.
بخش بزرگی از آنچه میبینیم و میخوانیم، لازم نیست دوباره دیده و مرور شود. یادداشت برداری نوعی «تصفیهٔ ورودیهای ذهن» است. آن چه را خواندیم و نمیخواهیم دیگر بخوانیم – و حتی به خاطر بیاوریم – کنار میگذاریم و فراموش میکنیم و از روی آن بخشهای محدود و معدودی را که باید همراه ذهن و زندگیمان باقی بمانند، نکته برداری میکنیم.
?ثبت و نگهداری اطلاعات پراکنده برای جمعبندی بعدی
یکی دیگر از کاربردهای یادداشت برداری، گردآوری اطلاعات پراکنده در گفتگوها و جلسات است.
چه زمانی که یک جلسهٔ رسمی کارشناسی برگزار میشود و چه زمانی که به وسیلهٔ طوفان فکری در پی یافتن ایدههای تازه هستید، باید حرفها و نکات مطرح شده ثبت شوند تا بتوان بعداً آنها را مرتب کرده و بر اساسشان تصمیم گرفت.
یادداشت برداری و مستندسازی را به درستی «حافظهٔ جلسه» نامگذاری کردهاند و اهمیت یادداشت برداری در حدی است که میتوان ادعا کرد مدیریت جلسات بدون تسلط بر مهارت یادداشت برداری امکانپذیر نیست.
مقایسه یادداشت برداری دیجیتال با یادداشت برداری کاغذی
طی دهههای اخیر تکنولوژی دیجیتال و فناوری اطلاعات چنان در جنبههای مختلف زندگی ما رسوخ کرده که برای یک یا دو نسل قبل، هرگز قابلتصور نبود. طی هزاران سال همواره قلم و کاغذ ابزار یادداشت برداری بودهاند و اگرچه جنس آنها و روش تولید و بهکارگیریشان در طول زمان تغییر کرده، اما تحولشان در حدی نبوده که برای نسلهای قبل، بیگانه و ناآشنا باشند.
اما اکنون روش یادداشت برداری به کلی دگرگون شده و ما ابزارهایی داریم که برای نسلهای گذشتهٔ ما بهکلی ناآشنا هستند.
ما میتوانیم یادداشتهای خود را در زمان حضور در کلاس درس، یا هنگام کتابخوانی و متمم خوانی، در نرمافزارهایی مانند وان نوت (OneNote) و اورنونت (Evernote) تایپ کنیم، از صفحات مختلف در موبایل و دسکتاپ «اسکرینشات» بگیریم و با قلم بر روی تبلت و لپ تاپ خود بنویسیم.
در چنین شرایطی طبیعی است که این سوال برایمان ایجاد شود که: «آیا ابزارهای دیجیتال جدید جایگزین قطعی یادداشت برداری کاغذی هستند؟ به عبارت دیگر، آیا میتوانیم بگوییم که دوران یادداشت برداری کاغذی به پایان رسیده است؟ یا هنوز هم یادداشت برداری کاغذی مزایایی دارد که به بقای آن، حتی در این دوران جدید و مدرن، کمک میکند؟»
مقایسهٔ دو روش یادداشت برداری از نظر حواس پرتی
در فایل صوتی مدیریت توجه توضیح دادهایم که با وجودی که «حواسپرتی و پریشانی ذهن» موضوع تازهای نیست، اما پیامها و آلارمها و نوتیفیکیشنها و وسوسهٔ سر زدن به شبکه های اجتماعی باعث شدهاند که ما بیشتر از هر نسل دیگری در گذشته، گرفتار حواسپرتی شویم.
پژوهشهای مختلف هم تأیید میکنند که بازه زمانی توجه ما انسانها طی دهههای اخیر و پس از استفاده از ابزارهای دیجیتال به شکل محسوسی کاهش یافته است.
با توجه به همین موضوع، معمولاً در مقایسهٔ میان کاغذ و ابزارهای دیجیتال بلافاصله به بحث حواسپرتی و عدمتمرکز اشاره میشود.
وقتی از لپتاپ یا موبایل برای یادداشت برداری استفاده میکنید، پیامها و نوتیفیکیشنها و آلارمها باعث میشوند مدام تمرکز خود را از دست بدهید.
در حالی که در یادداشت برداری کاغذی چنین مشکلی وجود ندارد.
با این حال نمیتوان صرفاً به خاطر مشکل نوتیفیکیشن، کارایی ابزارهای دیجیتالی را نفی کرد و آنها را کنار گذاشت. کسی که مصمم باشد از ابزارهای دیجیتال برای یادداشت برداری استفاده کند، میتواند این پیامها را قطع یا ساکت یا مسدود کند.
پس منطقی است مقایسهٔ یادداشت برداری دیجیتال و کاغذی را به همین یک معیار محدود نکنیم.
مقایسهٔ دو روش یادداشت برداری از نظر یادآوری و درک مطلب
اگر از مسئلهی پرت شدن حواس بگذریم، بسیاری از مقالهها و مقایسههایی که میان یادداشت برداری کاغذی و دیجیتال انجام شده، به یک تحقیق اشاره دارند و ارجاع میدهند.
تحقیقی که توسط دو نفر به نامهای مولر و اوپنهایمر انجام شده است (+).
گزارش تحقیق مولر و اوپنهایمر
این مطالعه به شکلی خلاقانه طراحی شده است.
پژوهشگران برای ۶۵ دانشجو، پنج فیلم از سخنرانیهای TED را پخش کردند.
بخشی از دانشجویان هنگام مشاهدهی فیلمها، با استفاده از کاغذ و بخشی دیگر با استفاده از لپتاپ یادداشت برداریهای خود را انجام میدادند.
پس از پایان مشاهدهی فیلم سخنرانیها، حدود نیمساعت فرصت تنفس در نظر گرفته شد و به دانشجویان کارهای دیگری دادند (این بازهی زمانی معمولاً برای فاصله گرفتن از فضای آزمایش انجام میشود و در طی آن، کارهای فیزیکی و فکری مختلف به شرکتکنندگان واگذار میشود).
پس از پایان تنفس، دو نوع سوال از دانشجویان پرسیده شد:
- سوالهایی از جنس یادآوری (دقیقاً راجع به یک رویداد یا تاریخ یا عدد خاص که در سخنرانی مطرح شده بود)
- سوالهایی که نیازمند درک مفهوم بودند (مثلاً از نظر برابری اجتماعی، چه تفاوتهایی میان ژاپنیها و سوئدیها وجود دارد؟)
تفاوت یادداشت برداری کاغذی و دیجیتال در یادآوری مفاهیم
بر اساس این مطالعه، دو روش یادداشت برداری کاغذی و دیجیتال در زمینهی توانایی یادآوری تفاوت محسوسی نداشتند.
بنابراین اگر صرفاً هدف شما به خاطر سپردن چند عدد، رویداد یا موضوعات مشخص باشد، احتمالاً دو روش به یک اندازه برایتان مفید و موثر خواهند بود.
تفاوت یادداشت برداری کاغذی و دیجیتال در درک و تحلیل مفاهیم
در این زمینه کسانی که به جای لپتاپ از کاغذ برای یادداشت برداری استفاده کرده بودند، به شکل محسوسی عملکرد بهتری از خود نشان دادند.
به بیان دیگر، اگر قرار باشد یک گام از به خاطر سپردن فراتر برویم و بخواهیم مفاهیمی را که شنیدهایم به یکدیگر ربط داده و در کنار هم تحلیل کنیم، بهنظر میرسد یادداشت برداری کاغذی موثرتر باشد.
چرا یادداشت کاغذی از یادداشت دیجیتال اثربخشتر است؟
اگر بخواهیم صرفاً بر اساس تحقیقی که انجام شده در این زمینه اظهارنظر کنیم، حرف چندانی نخواهیم داشت.
چون قاعدتاً از آن نتایج نمیتوان علت استخراج کرد و صرفاً باید به حدس زدن قانع شویم.
اما محققانی که این مطالعه را انجام دادهاند، با بررسی شواهد جانبی، حدسهایی را مطرح کردهاند که خواندن آن میتواند برای شما هم مفید باشد:
- متوسطِ حجم یادداشت دیجیتال از یادداشت کاغذی بیشتر بود. این مسئله را میتوان به کُند بودنِ نوشتن در مقایسه با تایپ کردن نسبت داد.
- شباهت کلامی میان یادداشتها و سخنرانیها، در یادداشت دیجیتال بیشتر از یادداشت کاغذی بود. احتمالاً باز هم به خاطر کُندتر بودن یادداشت کاغذی، دانشجو مجبور میشود حرفها و توضیحات سخنران را بر اساس برداشت و درک خود، خلاصه کرده و در قالب کلمات و جملات خود بازنویسی کند.
اگر بخواهیم این تحلیل را بپذیریم که اصلِ تفاوت، به خاطر کُند بودنِ یادداشت برداری کاغذی است میتوانیم نتیجه بگیریم که:
شیوهی یادداشت برداری را به شکل کلی میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
- ثبت کلمه به کلمهی نکات و موضوعات (ثبت غیرمولد حرفها و اطلاعات)
- بازآفرینی نکات و موضوعات و سازماندهی مطالب بر اساس درک خودتان (ثبت مولد یا Generative Note-taking)
اگر در برخی آزمایشها و مطالعات، ثبت دیجیتال کارآمدی یادداشت برداری کاغذی را ندارد، شاید بتوان گفت این مسئله به ذات دیجیتال بودن ابزار باز نمیگردد. بلکه به خاطر کارایی بالای ابزارهای دیجیتال در ثبت، عملاً میل و نیاز به بازآفرینی را کاهش میدهد.
بنابراین اگر خودتان را عادت دهید که در یادداشت برداری دیجیتال، از اصل متن و جملهها و نمودارها فاصله بگیرید و برداشت و تحلیل و ساختار جدیدی را بر اساس درک خود ثبت کنید، احتمالاً اثربخشی یادداشت دیجیتال هم مناسب و قابل اتکا خواهد بود.
مصاحبهی کوتاه سه دقیقهای
ما در معرفی پادکست های مناسب برای یادگیری زبان انگلیسی به مصاحبهها و پادکستهای NPR اشاره کردهایم.
در یک فایل مصاحبه کوتاه سه دقیقهای با Pam Muller (یکی از محققان مطالعهای که به آن اشاره شد) دربارهی تفاوت یادداشت برداری دیجیتال و کاغذی صحبت شده است.
البته نکتهی تازهای در این فایل صوتی نیست؛ اما در صورت علاقه، در حد بهبود مهارت شنیداری خود میتوانید به آن گوش بدهید (دانلود فایل PDF متن گفتگو).
این درس، نسخهٔ بازنویسیشده و بازآفرینی شدهٔ یک درس قدیمی در متمم است
و به زودی بخش دومی با موضوع «روش یادداشت برداری» به آن اضافه میشود.
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت یادگیری به شما پیشنهاد میکند:
- مهارت یادگیری، تکنیکها و روشهای یادگیری بهتر
- روشهای نادرست متممخوانی!
- سواد چیست؟ | تعریف سواد از نظر یونسکو
- هدف گذاری و تنظیم لیست اهداف در یادگیری (+ نمونه هدف گذاری)
- آیا آموزش الکترونیکی و روشهای یادگیری الکترونیکی مناسب شماست؟
- فایل صوتی آموزشی | مقدمهای بر مهارت یادگیری
- فایل صوتی درباره مهارت یادگیری | چند نکته درباره تکنیکهای یادگیری
- یادگیری تطبیقی | فایل صوتی آموزشی
- فایل صوتی مهارت یادگیری | اهمیت کند کردن سرعت یادگیری
- یادگیری کریستالی | دانلود فایل صوتی دربارهٔ مهارت یادگیری
- مثال یادگیری کریستالی | فایل صوتی درباره ماجرای دروغ و فریب
- آیزاک آسیموف | تمرین یادگیری کریستالی
- آنتوان دو سنت اگزوپری | تمرین یادگیری کریستالی
- بهترین معلم ریاضی کیست؟
- تعریف منحنی یادگیری چیست و برای ما چه کاربردی دارد؟
- کتابخوانی و توصیه هایی برای آن | چگونه کتابخوان شویم؟
- انواع منابع و طبقه بندی منابع اطلاعاتی | از منابع دست اول تا خروجی هوش مصنوعی مولد
- درباره اهمیت کتاب | بخشی از متن کتاب آهنگ افلاک نوشته کارل سیگن
- گروه کتابخوانی | برای کتابخوانی گروهی چه قوانینی بگذاریم؟
- چگونه کتاب بخوانیم؟ راهنمای مورتیمر آدلر برای کتاب خواندن
- درباره اهمیت کتابهای قدیمی | چرا باید آنها را بخوانیم؟
- کتاب های پرفروش | آیا پرفروش ترین کتاب های جهان لزوماً بهترین کتابهای حوزهٔ خود هستند؟
- آموزش خلاصه نویسی و یادداشت برداری
- آیا با این رسمالخط، مطالب را بهتر به خاطر میسپارید؟
- کتاب صوتی یا کاغذی؟ | آیا کتاب کاغذی جای خود را به کتاب صوتی خواهد داد؟
- در کتابخانه شخصی شما چه خبر است؟
- بریدههایی از کتاب برچیدن کتابخانهام | آلبرتو مانگل
- نقشه ذهنی چیست؟ بررسی کاربردهای نقشه ذهنی در یادگیری
- نقشه مفهومی یا نمودار مفهومی چیست؟ | راهنمای ترسیم نقشه و یک نمونه
- تکنیک های یادگیری | بهترین روش مطالعه و یادگیری درسهای متمم چیست؟
- معرفی کتاب چرا به یاد میآوریم؟ | دربارهٔ حافظه، به خاطر سپردن و فراموش کردن
- اینفوگرافی تکنیکهای یادگیری
- حافظه کوتاه مدت، حافظه بلند مدت و حافظه فعال چه هستند؟
- تانیا لومبروزو (محقق روانشناسی شناختی)
- هر یک از اینها از کدام سیاره آمدهاند؟
- آیا شما از این روش یادگیری استفاده میکنید؟
- ترجمه کتاب | چگونه بدانیم یک کتاب انگلیسی به فارسی ترجمه شده یا نه؟
- بلوم کیست؟ | زندگینامه + اهمیت نظریه بلوم در یادگیری
- طبقه بندی بلوم (سطوح یادگیری بلوم)
- دانستن، حفظ کردن و به خاطر سپردن، میتواند یکی از اهداف آموزش باشد
- منظور از درک مطلب چیست؟ چگونه برای درک مطلب هدفگذاری کنیم؟
- آیا همیشه باید یادگیری را از موضوعات ساده شروع کرد؟
- کاربردی کردن آموختهها: آیا به تفاوت آموختن و به کاربردن توجه کردهاید؟
- تجزیه و تحلیل به عنوان یکی از مهارتها در یادگیری
- توانایی ارزیابی و قضاوت یکی از مراحل یادگیری است
- بالاترین سطح یادگیری، خلق و ترکیب است
- انواع سبک های یادگیری چه هستند و چه کاربردی دارند؟
- انواع سبک های شناختی | تفاوتهای ما در اندیشیدن، یادگیری و حل مسئله
- کدامیک از روش های یادگیری را انتخاب میکنید؟
- درباره اهمیت آموزش دانشگاهی
- افزایش سرعت یادگیری به عنوان یک هدف
- چند پیشنهاد ساده برای بهبود روش مطالعه شما
- مخترع کیست؟
- آیا مراقب هستید که آموزش، شما را نادانتر نکند؟
- اثر دانینگ کروگر | آنکس که نداند و نداند که نداند
- معرفی کتاب دوباره فکر کن | آدام گرنت
- منابع تکمیلی | دوره صوتی آموزش کتابخوانی و انتخاب کتاب مناسب (محمدرضا شعبانعلی)
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
سوالهای پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحثهای مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری میتوانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحههای دوره MBA و توسعه فردی میتوانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما میتوانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را میتوانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیمسال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که میتوانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را میتوانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
۷۷۲ نظر برای آموزش خلاصه نویسی و یادداشت برداری