انواع منابع اطلاعاتی | طبقه بندی منابع (دست اول و دست دوم)
اگر از شما بپرسند که «جمعیت ایران چقدر است؟» برای یافتن پاسخ به سراغ چه ابزاری میروید و به کجا مراجعه میکنید؟
آخرین کتابی که در زمینهی جمعیت و جمعیت شناسی ایران خریدهاید؟ مقالهای که در خصوص وضعیت توزیع جمعیت در ایران خواندهاید؟ سایت مرکز آمار ایران؟ ویکیپدیا؟ جستجو در گوگل؟
اگر در نخستین روزهای سال، بخواهید از صحبتها و مواضع رسمی مسئولان کشور آگاه شوید، به کجا مراجعه میکنید؟
زمان تحویل سال پای تلویزیون مینشینید؟ روزنامههای بعد از تعطیلات را میخوانید؟ به سایتهای خبری سر میزنید؟ یا ترجیح میدهید مطلبی را پیدا کنید که رئوس مطالب و منتخب نکات مطرح شده را برایتان نقل کند؟
هر یک از ما منابع اطلاعاتی (Information Sources) خاص خود را داریم و برخی از آنها را به برخی دیگر ترجیح میدهیم.
روزنامهها، خبرگزاریها، سایتهای خبری، کتابها، مقالات، کلاسهای درس، شبکه های اجتماعی، خبرنامههای دیجیتالی، فیلمها، وبلاگها، لغتنامهها، دائرهالمعارفهای آنلاین و کاغذی، صدا و سیما و شبکههای ماهوارهای از جمله منابع اطلاعاتی هستند که ما از آنها استفاده میکنیم.
منابع اطلاعاتی را به شکلهای مختلفی طبقه بندی میکنند. البته تعریفها و طبقهبندیها در حدی نیست که بتوان آنها را مطلق فرض کرد و همچنان ممکن است در تشخیص و تعیین مصداقها، اختلافنظرهایی وجود داشته باشد. با این حال، اگر این دستهبندیها را بشناسید، میتوانید اطلاعات را بهتر ارزیابی کرده و نیز جستجوهای اثربخشتری داشته باشید.
رایجترین دستهبندی، تقسیم منابع اطلاعاتی به منابع اطلاعاتی دست اول (Primary Information Sources) و منابع اطلاعاتی دست دوم (Secondary Information Sources) است.
در ادامه خواهیم دید که گاهی اوقات، بعضی از دستهبندیها ترجیح میدهند گروه سومی را هم به عنوان منابع ترکیبی یا Tertiary Information Sources (منابع سطح سوم) تعریف کنند.
منابع اطلاعاتی دست اول
منابع اطلاعاتی دست اول (یا منابع اولیه) همانگونه که میتوانید از نامشان حدس بزنید، منابعی هستند که از طریق آنها، اطلاعات را به صورت مستقیم و بیواسطه به دست میآورید.
به عبارت دیگر، منابع دست اول، اصیلترین منابع در دسترس هستند.
معروفترین مثالِ منبع اطلاعاتی دست اول، کسانی هستند که در محل یک حادثه حاضرند. اصطلاحِ شاهدان عینی که در روزنامهها و خبرگزاریها میخوانیم و میشنویم، اشاره به همین دسترسی دست اول دارد (با چشم خودشان دیدهاند).
چند مثال از منابع دست اول
موارد زیر، میتوانند نمونههایی از منابع دست اول باشند:
- شاهدان عینی در یک رویداد
- عکسها و فیلمهایی که از یک رویداد ثبت میشود یا لایوهای اینستاگرام
- تحقیقات دانشگاهی و مقالات ژورنالهای معتبر علمی
- خبرگزاریها
- زندگینامههای خودنوشتهی افراد (اتوبیوگرافی)
- خاطرات اشخاص
- سایتها و اکانتهای شخصی در شبکههای اجتماعی
- منابع دولتی مثل سایتها و وزارتخانهها
- گواهینامه ثبت اختراعات
- محصول فیزیکی یک شرکت یا برند
- قوانین و مقررات رسمی
- صورتجلسهها
به یک نکتهی مهم دقت کنید: موارد بالا، میتوانند بسته به موضوع بحث، منبع دست اول محسوب شوند؛ نه اینکه الزاماً منبع دست اول هستند.
مثالهای زیر میتوانند این نکته را شفافتر کنند:
دوست عزیز. دسترسی کامل مجموعه درسهای سواد دیجیتال برای اعضای ویژهی متمم در نظر گرفته شده است.
تعداد درسها: ۷۶ عدد
دانشجویان این درس: ۶۸۶۴ نفر
تمرینهای ثبتشده: ۳۸۵۷ مورد
البته با عضویت ویژه، به مجموعه درسهای بسیار بیشتری به شرح زیر دسترسی پیدا میکنید:
البته اگر به تسلط بر تکنولوژی و سواد دیجیتال علاقه دارید، احتمالاً مطالعهی مباحث زیر برایتان در اولویت خواهد بود:
آموزش CRM | اتوماسیون بازاریابی
استراتژی محتوا | آموزش بازاریابی محتوا | دیجیتال مارکتینگ
آموزش سئو | ایمیل مارکتینگ | شبکه های اجتماعی
شبکه های اجتماعی | تولید محتوا
دوره MBA (پیگیری منظم مجموعه درسها)
اگر با فضای متمم آشنا نیستید و دوست دارید دربارهی متمم بیشتر بدانید، میتوانید نظرات دوستان متممی را دربارهی متمم بخوانید و ببینید متمم برایتان مناسب است یا نه. این افراد کسانی هستند که برای مدت طولانی با متمم همراه بوده و آن را به خوبی میشناسند:
تمرین درباره انواع منابع اطلاعاتی (میتوانید یکی از دو تمرین را انجام دهید)
پنج منبع اطلاعاتی که به صورت مکرر از آنها استفاده میکنید را نام ببرید و ببینید که آنها را میتوان در کدام دسته از منابع اطلاعاتی قرار داد.
پنج سایت علمی یا خبری را انتخاب کنید و توضیح دهید که بر اساس قضاوت شما، چه ترکیبی از اطلاعات را در اختیارتان قرار میدهند.
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری جستجو در اینترنت توسط گوگل به شما پیشنهاد میکند:
- آموزش جستجوی حرفه ای در گوگل | جستجوی پیشرفته
- انتخاب سوال مناسب | گام اول آموزش جستجو در گوگل
- از سوال من تا سوال از گوگل | انتخاب کلمات مناسب برای جستجو در وب
- نکاتی در مورد صفحه نتایج جستجو در گوگل (SERP)
- عملگرهای جستجو در گوگل | مثال جستجو در سایت با گوگل
- جستجو بر اساس تاریخ در گوگل
- انواع منابع اطلاعاتی | طبقه بندی منابع (دست اول و دست دوم)
برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
نویسندهی دیدگاه : محمد
من همواره از منابع زیر استفاده میکنم:
1) فرهنگها یا دانشنامهها که جزو منابع دست سوم به شمار میآیند.
2) مقالههای مجلات و مدخلهای دانشنامهها یا واژهنامههای پایان کتابها که به ترتیب میتوانند به منابع دست اول، منابع دست دوم و شاید منابع دست دوم یا سوم وابسته باشند. مثلاً عموماً دانشنامههای عمومی در زمره منابع دست دوم یا سوماند، اما برخی از مقالههای دانشنامهها خود نوعی منبع دست اولاند؛ مانند مقاله «تعویذ» در دانشنامة جهان اسلام که آقای دکتر موسیپور بر مبنای پدیدارشناسی دینی نوشته است که نظریهها و بینشهای نوعی را از تلفیق دیدگاهها و نظریههای انسانشناسی و پدیدارشناسی دینی به دست میدهد. واژهنامههای پایان کتاب عموماً در زمره منابع لایة سوم قرار میگیرند. اما بعضی اوقات این مدخلها میتوانند منبع دست دوم هم به حساب آیند.
3) نوشتههای راهنمای اینترنتی که نویسندگان متفرقه درباره امور مختلف زندگی روزمره مینویسند. این نوع نوشتهها قطعاً از منابع دست سوم به حساب میآیند. حال اگر همین منابع برای نوعی مطالعه فرهنگی و مردم شناسانه در اینترنت به کار آید میتواند به عنوان منابع دست اول به کار رود و بر پایه آنها نظریههای مختلفی به وجود آید.
4) گزارشهای صنایع مختلف مانند گزارش صنعت فولاد ایران و جهان. این نوع گزارشها منابع دست سوم به حساب میآیند. مگر اینکه نویسنده بر پایه تحلیل رویدادهای بازار برای آینده نوعی پیشبینی مشروط طرح کند. البته در این نوع گزارشها از این نوع تحلیل زیاد دیده میشود.
5) کتابهای مختلف و بیشتر از نویسندگانی که در حوزة موضوعی مربوطه صاحب سبکاند و شناخته شده. قاعدتاً این نوع منابع دست اول شمرده میشوند. مانند کتاب آسیا در برابر غرب نوشتة داریوش شایگان که بر مبنای نظریههای فلسفی خود نویسنده و دیگر فیلسوفان معروف جهان نوشته شده است.
پنج سایت خبری یا تحلیلی که من نگاه میکنم:
الف. سایت بیبیسی: در این سایت معمولاً گزارشهای خبری که خبرنگار یا گزارشگر مستقیم و زنده دربارة رویدادی نشان میدهد مشخص است که منبع دست اول است. هر گاه گزارشگر یا مجری داخل استودیو بر اساس آنچه در محله حادثه اتفاق میافتد نظری میدهد یا آیندهای را پیشبینی میکند، میشود منبع دست دوم که همراه با تفسیر است.
ب. خبرگزاریهای مختلف داخلی که معمولاً آنچه ارائه میدهند یا منبع ثانویه است یا منبع دست سوم. مثلاً اگر در سایت یکی از خبرگزارها، خبرها از منابع خبرگزاریهای خارجی ذکر شود که معلوم است منبع دست دوم خواهد بود. هر گاه تحلیلگری بر خبر دست دوم تحلیلی مینویسد آن تحلیل دست سوم است. البته ناگفته نماند که اگر خبرنگار خود سایت به صورت فوری و کتبی از محل حادثه گزارشی دهد (تصویر یا نوشتاری) و درستی آن برای ما محرز باشد منبع دست اول است.
خیلی از سایتهایی که من در حوزه خبر میبینم همین وضع را دارد.
ولی اگر نظریهپرداز معروفی مانند ژیژک مقالهای ارائه کند که برای مثال حاوی نظریه روانشناسانة جدیدی دربارة سینمای جنایی باشد و به نوعی وضعیت مدرن انسان امروز را نشان دهد این منبع دست اول است و منتقدان سینما میتوانند بر پایه آن این نوع فیلمها را نقد کنند.