چند کتاب درباره درونگرایی و افراد درونگرا | بررسی و طبقه بندی کتابها

ما در متمم به علت‌های مختلفی به سراغ کتابها می‌رویم.

گاهی کتابهایی را که مرجع متمم بوده و در تدوین درس‌ها از آن‌ها استفاده کرده‌ایم معرفی می‌کنیم (مثلاً‌ کتاب عزت نفس نوشته کریستوفر مراک یا کتاب تسهیلگری راجر شوارتز).

گاهی کتابهای موجود در بازار را که منبع ما نبوده‌اند اما به درس‌های متمم مربوطند بررسی می‌کنیم (مثلاً کتاب کار عمیق).

گاهی هم به کتابهایی می‌پردازیم که مهم‌ترین ویژگی‌شان پرفروش بودن است و می‌دانیم دوستان متممی علاقه‌ دارند توضیحاتی دربارهٔ آن‌ها در متمم بخوانند (مثلاً کتاب اثر مرکب).

اما به انگیزهٔ دیگری هم می‌توان سراغ کتابها رفت. گاهی با کنار هم قرار دادن کتابهای متنوعی که دربارهٔ یک موضوع نوشته شده‌اند، می‌توانیم با نگاه‌های مختلفی که به آن موضوع وجود دارد آشنا شویم. مثلاً فرض کنید شما درونگرا هستید یا مباحث خودشناسی و شخصیت شناسی به هر علت برایتان جذاب است. طبیعتاً برایتان جالب خواهد بود اگر در یک کتابفروشی با طبقه‌ای از کتاب‌ها رو‌به‌رو شوید که بالای آن نوشته است: «کتابهایی برای افراد درونگرا».

این مطلب با چنین هدفی تدوین شده است. یعنی کتابهایی که در ادامه می‌آیند، صرفاً با هدف معرفی نگاه‌های مختلف به درونگرایی است و نه معرفی برای مطالعه. اشاره به این کتابها و تنوع رویکرد آن‌ها، زمینه‌ای است تا در آینده دربارهٔ درونگرایی و افراد درونگرا بیشتر صحبت کنیم.

مروّجان بحث درونگرایی در کتابهای عمومی

می‌توان حدس زد که کتاب Quiet نوشتهٔ سوزان کین (که #نشر نوین در ایران آن را با عنوان قدرت سکوت عرضه کرده است) بیش از هر کتاب دیگری بحث دربارهٔ درونگرایی را در حوزهٔ کتابهای خودیاری و روانشناسی عمومی رواج داده است. نگاهی به صفحهٔ این کتاب در آمازون با بیش از ۳۳۰۰۰ امتیاز ثبت شدهٔ کاربران، چنین حدسی را تأیید می‌کند.

احتمالاً سخنرانی سوزان کین دربارهٔ درونگرایی در برنامه TED هم در شهرت کتاب او تأثیر فراوان داشته است.

کتاب قدرت سکوت

کتاب قدرت سکوت سوزان کین حوالی سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ منتشر و توزیع شد. او در کتاب خود کوشید ارزیابی عمومی جامعه (مشخصاً فرهنگ غربی و جامعهٔ آمریکایی) از درونگرایی را نقد کند.

کین معتقد بود که صنعتی شدن جوامع و شهرنشینی به تدریج فرهنگی را ساخت و تقویت کرد که برونگرایی در‌ آن یک ارزش محسوب می‌شد. برونگراها افرادی با جرئت و جسارت در نظر گرفته می‌شدند که می‌توانند با جمع‌های مختلف درآمیزند. کاریزما داشته باشند. با سخنرانی‌های آتشین دیگران را رهبری کنند و در مشاغل بسیاری مانند فروش معلمی و فروشندگی موفق باشند.

در مقابل، حرف کین این بود که تقسیم افراد به درونگرا و برونگرا از ابتدا به این منظور نبوده که یک گروه ضعیف و گروه دیگر قوی تلقی شوند. او با ارجاع به تعریف یونگ از شخصیتهای درونگرا و برونگرا توضیح می‌دهد که تفاوت این دو گروه صرفاً در این است که انرژی خود را از چه منبعی جذب می‌کنند (از خلوت خود و گروه‌های خصوصی‌تر یا از حضور در جمع و تعامل با دیگران).

کین پس از بحث دربارهٔ برخی باورهای نادرست رایج دربارهٔ درونگرایان و تأکید بر این‌که ارزش قائل شدن برای برونگرایی یک پدیدهٔ فرهنگی (نسبی) است، به خوانندگان درونگرای خود می‌گوید که آن‌ها هم نقاط قوت و مزایای مهمی دارند و می‌کوشد به خوانندگان برونگرا هم یاد دهد که چگونه جهان افراد درونگرا را درک و کشف کنند.

کتاب مزیت درونگرایی

شاید سوزان کین در میان نویسندگان کتابهای خودیاری مشهورترین نویسنده در زمینهٔ درونگرایی باشد، اما نخستین نویسنده نبوده است. اگر بخواهیم نویسنده‌ای را در این زمینه پیشگام بنامیم، این صفت بیشتر شایستهٔ نویسندهٔ کتاب مزیت درونگرایی (The Introvert Advantage) یعنی مارتی اولسن لنی است. او این کتاب را در سال ۲۰۰۲ و یک دهه پیش از کتاب قدرت سکوت سوزان کین تألیف کرده است.

ساختار و پیام کتاب مزیت درونگرایی شباهت‌های فراوانی با کتاب قدرت سکوت سوزان کین دارد. لنی هم کتابش را با این بحث شروع می‌کند که برونگرایی به یک ارزش فرهنگی تبدیل شده و به اشتباه به عنوان صفت شخصیتی ایده‌آل فرض می‌شود. او در تأیید حرف خود جمله‌ای از کتاب در پی شادمانی دیوید مایرز هم نقل می‌کند که در آن گفته شده برای شادمانی واقعی به سه چیز نیاز دارید: عزت نفس، خوش بینی و برونگرایی.

لنی هم در کتاب خود این ایده را شرح می‌دهد که تشویق به برونگرایی حاصل شهرنشینی و سبک زندگی جدید است و در ادامه می‌کوشد مزایای درونگرایی را توضیح دهد و خوانندهٔ درونگرای خود را قانع کند تا به جای تقلید از افراد برونگرا به نقاط قوت خود تکیه کند.

بعید است سوزان کین کتاب لنی را نخوانده باشد. چون شباهت عناوین و رویکرد بیشتر از چیزی است که بتوان آن را تصادفی دانست (البته شیوهٔ بیان متفاوت است). اما در کتاب سوزان کین هیچ اشاره‌ای به مارتی اولسن لنی و کتاب مزیت درونگرایی نشده است.

کتاب تأثیر بی‌صدا

جنیفر کانوایلر هم نویسندهٔ دیگری است که کتاب‌های متعددی دربارهٔ درونگرایی دارد. او هم از نظر زمانی کتاب قدرت خاموشی یا تأثیر بی‌صدا (Quiet Influence) را تقریباً هم‌زمان با کتاب قدرت سکوت سوزان کین منتشر کرد. اما سبک کتاب کانلوایلر با کتاب‌های لنی و کین – که بالاتر معرفی کردیم – فرق دارد.

او پس از یک مقدمهٔ کوتاه دربارهٔ تعریف درونگرایی، به خوانندهٔ درونگرای خود می‌گوید که تو در شش زمینه می‌توانی از افراد برونگرا قوی‌تر باشی و بهتر است بر استفاده از این شش نقطهٔ قوت متمرکز باشی.

اولین نقطهٔ قوت، توانایی گذران آرام و ساکت زمان است. این‌که یک‌جا بنشینی و تمرکز کنی و جنب‌و‌جوش نداشته باشی. همین می‌تواند پایه‌ای برای پنج نقطهٔ قوت دیگر باشد: آماده‌شدن بهتر برای هر کاری، گوش دادن موثر، گفتگو با تمرکز بیشتر، نوشتن، حضور آگاهانه در شبکه های اجتماعی.

او برای هر یک از شش مورد فوق یک فصل کامل در کتابش در نظر گرفته است..

درباره کودکان درونگرا

مارتی اولسن لنی سه سال بعد از انتشار کتاب اولش کتاب دیگری دربارهٔ درونگرایی منتشر کرد؛ این بار دربارهٔ کودکان درونگرا. و احتمالاً باید حدس بزنید که سوزان کین هم در سال ۲۰۱۷ یعنی سه سال بعد از کتاب اولش – و یک دهه بعد از کتاب دوم لنی – کتاب دوم خود را دربارهٔ‌ درونگرایی منتشر کرد؛ این بار دربارهٔ کودکان درونگرا.

البته در کنار این دو کتاب کتابهای عمومی دیگری هم دربارهٔ پرورش کودکان درونگرا منتشر شده است (مثلاً کتاب Quiet Kids نوشتهٔ کریستین فونسکا). اما هدف ما فهرست کردن همهٔ کتابهای مربوط به کودکان درونگرا نیست و به همین علت به دو کتاب لنی و کین اکتفا می‌کنیم.

کتاب استعدادهای پنهان کودک درونگرا

کتاب استعدادهای پنهان کودک درونگرا یا The Hidden Gifts of the Introverted Child (که بنیاد فرهنگ زندگی ترجمه فارسی آن را با عنوان جاده پیشرفت برای کودکان درونگرا عرضه کرده است).

پیام اصلی مارتی اولسن لنی در این کتاب این است که سهم قابل‌توجهی از درونگرایی و برونگرایی ارثی و کاملاً فیزیولوژیک است. بنابراین نمی‌توان گفت پدر و مادر فرزند خود را درونگرا یا برونگرا تربیت کرده‌اند. هم‌چنین نباید از پدر و مادر انتظار داشت که – بر اساس انتظارات فرهنگی جامعه – فرزند خود را به سمت برونگرایی سوق دهند.

بلکه والدین باید بیاموزند که فرزند خود را مطابق با ویژگی‌ها، توانمندی‌ها و ترجیحات ارتباطی‌اش پرورش دهند و کمک کنند تا از داشته‌هایش به بهترین شکل استفاده کند.

او هم‌چنین دربارهٔ تفاوت خجالتی بودن و درونگرایی حرف می‌زند و برای خواننده توضیح می‌دهد که کدام ویژگی‌ها، اختلال‌ها و ناهنجاری‌ها ممکن است با درونگرایی اشتباه شوند (از جمله ADD، ADHD، اوتیسم، اضطراب اجتماعی و حساسیت بیش از حد).

کتاب قدرت آرام سوزان کین

سوزان کین هم در کتاب Quiet Power خود که می‌توان آن را به قدرت آرام ترجمه کرد، به موضوعات و دغدغه‌های مشابهی پرداخته است. او ساختار کتاب خود را بر اساس موقعیت‌های اجتماعی و نیازهای مختلف تقسیم‌بندی کرده است.

یکی از محورهای کتاب او نحوهٔ مواجهه با کودکان درونگرا در دوران مدرسه و تحصیل است. محور دیگر، تعاملات اجتماعی است؛ از دوستی و صمیمیت گرفته تا حضور در مهمانی‌ها.

او بخشی از کتابش را نیز به تفریحات و سرگرمی‌های درونگرایان اختصاص داده و به موضوعاتی مانند خلاقیت، ورزش و ماجراجویی پرداخته است.

آخرین بخش کتاب قدرت آرام به حضور در خانه و تعامل با خانواده اختصاص دارد و در آن توضیح داده که خانه و خانواده برای شخصیت های درونگرا چه معنایی دارد و چگونه می‌تواند به محلی برای کسب انرژی و تجدید قوا تبدیل شود.

یکی از نکات مهمی که در پس‌زمینهٔ تمام حرف‌های کین وجود دارد این است که قرار نیست درونگراها برخی از فرصت‌ها و نقش‌های اجتماعی را صرفاً به خاطر درونگرایی کنار بگذارند. بلکه باید به خاطر داشته باشند که نقش‌ها را به سبک مناسب خودشان ایفا کنند. به همین علت کین به نقش درونگراها در ایجاد تحول اجتماعی و رهبری جمع نیز توجه داشته است (برخلاف این تصور که چون من درونگرا هستم، قرار نیست به چنین موضوعاتی فکر کنم و بهتر است به قلمرو کوچک شخصی‌ام محدود شوم).

افراد درونگرا و چالش‌های زندگی روزمره

وقتی کتاب‌های مربوط به درونگرایی را در کتابفروشی‌ها ورق می‌زنید، یک گروه جالب از کتاب های درونگرایی هم به سرعت به چشم می‌آیند: راهنماهایی برای زندگی روزمرهٔ درونگراها.

این کتاب‌ها بیش از این‌که دنبال مقاله و تحقیق و اثبات نقاط قوت درونگراها و موضوعاتی از این دست باشند، صاف و ساده می‌خواهند ایده‌هایی را در اختیار درونگراها قرار دهند تا راحت‌تر بتوانند زندگی روزمرهٔ خود را بگذرانند. در ادامه چند نمونه از این نوع کتابها را نام می‌بریم.

کتاب زندگی آرام در دنیای پرهیاهو

سوفیا دمبلینگ کتاب «سبک درونگراها» یا «زندگی آرام در دنیای پرهیاهو» (عنوان اصلی: The Introvert’s Way) را در سال ۲۰۱۲ منتشر کرد.

سبک نگارش و شیوهٔ دسته‌بندی مطالب او جالب است. دمبلینگ نوعی راهنمای زندگی روزمره برای درونگراها تدوین کرده و تقریباً دربارهٔ هر موضوعی که به ذهن‌تان برسد، ایده‌ها و پیشنهادهایی را مطرح کرده است.

او اصرار ندارد که هر آن‌چه می‌گوید علمی است و اساساً انتظار هم نمی‌رود چنین کتابی با چنین موضوع و هدفی علمی باشد. حرف‌های دمبلینگ را باید شبیه حرف‌های دوست درونگرایی در نظر بگیرید که می‌خواهد با شما برای گریز از چالش‌های زندگی روزمره همفکری کند:

• برای در رفتن از مهمانی‌ای که نمی‌پسندی چه بهانه‌ای بیاورم؟
• فلانی دوستم نیست. فقط آشناست. چه کنم که انتظاری فراتر از ارتباط با یک آشنا از من نداشته باشد؟
• من اصلاً احساس تنهایی نمی‌کنم. صرفاً دوست دارم تنها باشم. این را چگونه به دیگران بفهمانم؟
• حوصلهٔ‌ حرف زدن ندارم. با این تماس‌های تلفنی چه‌کار کنم؟

در این کتاب به سوال‌های متنوعی از این دست پاسخ داده شده است. بعضی از پاسخ‌ها به شکل ایده و راهکارند و در برخی دیگر، دمبلینگ کوشیده خواننده را قانع کند که این ویژگی یا این ترجیح تو این نیست. بلکه ویژگی شخصیت های درونگراست و افراد بسیاری مثل تو هستند و کاملاً هم طبیعی است که این یا آن ویژگی را داشته باشی.

کتاب زندگی پنهان درونگرایان

کتاب زندگی پنهان درونگرایان یا The Secret Lives of Introverts نوشته جن گرانمن نمونهٔ دیگری از کتابهایی است که به سبک زندگی و جزئیات زندگی روزمرهٔ‌ افراد درونگرا پرداخته‌اند. این کتاب که در سال ۲۰۱۷ – حدود پنج سال پس از کتاب سوزان کین و پانزده سال پس از کتاب مارتی اولسن لنی – منتشر شده، در یک‌سوم اولش به همان کتاب‌ها شباهت دارد.

این‌جا هم به این‌ نکته اشاره شده که درونگرایی ضعف نیست و صرفاً سبک متفاوتی از رفتار و ترجیحات ارتباط و زندگی است. و تأکید شده که درونگراها هم اهل تعامل اجتماعی هستند. اما صرفاً سبک تعامل و عمق و گستردگی تعامل‌شان با آن‌چه برونگراها می‌پسندند متفاوت است.

دو‌سوم باقیماندهٔ کتاب به سوال‌ها و دغدغه‌های درونگراها در زندگی روزمره اختصاص دارد. مثلاً این‌که آیا ایراد دارد که نقش یک برونگرا را ایفا کنم؟ یا این‌که چالش‌های رابطهٔ عاطفی میان دو فرد برونگرا و درونگرا چیست؟ خلاقیت، معرفی در جلسات مصاحبه شغلی، مدیریت تعارض و مزیت‌های تنهایی از جمله موضوعاتی هستند که نویسنده به آن‌ها پرداخته است.

کتاب های راهنمای شغلی و حرفه‌ای برای افراد درونگرا

یک دستهٔ مهم از کتابهایی که برای درونگراها نوشته شده‌اند، آن‌هایی هستند که به مهارتهای شغلی مورد نیاز درونگراها پرداخته‌اند. مهارتهایی که هر یک به نوعی به طی کردن سریع‌تر و ساده‌تر مسیر شغلی کمک می‌کنند (همان‌طور که حدس می‌زنید، بیشتر این مهارتها از جنس مهارت های نرم هستند). در ادامه چند نمونه از این کتابها را با هم مرور می‌کنیم.

کتاب شبکه سازی برای درونگراها

کتاب Networking for the people who hate networking که می‌توان آن را به «شبکه سازی برای درونگراها» یا «شبکه سازی برای کسانی که از شبکه سازی متنفرند» ترجمه کرد، موضوع جذابی را برای بررسی انتخاب کرده است: درونگراها چگونه باید به سراغ شبکه سازی بروند؟ آن هم در وضعیتی که می‌شود حدس زد چنین کاری را چندان نمی‌پسندند.

متأسفانه کتاب، بر خلاف امتیازی که در آمازون گرفته و تحسین‌هایی که دوستان و آشنایان نویسنده در مقدمه‌اش نوشته‌اند، چنگی به دل نمی‌زند. خلاصهٔ تک‌جمله‌ای کتاب تقریباً این است که «بالاخره باید شبکه سازی کنید. بنابراین سعی کنید شبکه سازی کنید.»

با این حال، باید این نکته را تحسین کرد که نویسنده، موضوع جذابی را روی میز گذاشته است. شبکه سازی با سایر انواع تعامل اجتماعی (دوست‌یابی، ارتباط با خویشاوندان، ارتباط با همکاران و …) فرق دارد و شایسته است هنگام صحبت از چالش‌های افراد درونگرا، بحث مستقلی به آن اختصاص داده شود. دوورا زاک با تألیف و انتشار این کتاب، نخستین قدم را برداشته و راه را برای کارهای بهتر و جامع‌تر باز کرده است.

کتاب کارآفرین درونگرا

کتاب The Introvert Entrepreneur یا کارآفرین درونگرا هم نمونهٔ دیگری از کتابهایی است که در توصیف آن می‌توان گفت: مسیر خوبی را باز کرده و احتمالاً در آینده دیگران بتوانند با الهام از آن، کتاب موفق و تأثیرگذاری دربارهٔ کارآفرینی برای افراد درونگرا تألیف کنند. بث بیولو نخستین ویراست این کتاب را در سال ۲۰۱۵ به بازار عرضه کرده است.

توصیه‌های این کتاب ساده‌اند. مثلاً در این حد که برای شبکه سازی، به سراغ ارتباط یک به یک بروید و نه ارتباط یک‌نفره با جمع. یا این‌که اگر حرف زدن رودررو با دیگران برایتان سخت است، اکانت‌ها و وبلاگ‌هایشان را پیدا کنید و برایشان کامنت بگذارید.

برخی نکات دیگر هم کاملاً عمومی هستند و ربطی به درونگرایی و برونگرایی ندارند. مثلاً این‌که در مسیر کارآفرینی از اشتباه کردن نترسید و بهتر است زودتر اشتباه کنید تا از آن‌ها بیاموزید. یا این‌که وقتی حس کردید به سقف ظرفیت‌های خود رسیده‌اید، شریک بگیرید.

نویسنده موضوعاتی مثل تولید محتوا و استراتژی محتوا را هم به درونگرایی ربط داده و گفته حالا که درونگرا هستید، روی بازاریابی محتوایی بیشتر سرمایه‌گذاری کنید.

اشاره به این که گاهی تولید محتوا می‌تواند بخشی از بار جلسات حضوری و دیدار چهره‌به‌چهره را از دوش ما بردارد، یادآوری خوبی است. اما وقتی کار به موضوعات عملیاتی مثل قیف فروش رسیده، می‌شود گفت که نویسنده می‌خواسته حجم حرف‌هایش را به اندازهٔ یک کتاب برساند.

به هر حال، چنان‌که در ابتدا گفتیم، صِرف انتشار این کتاب را – مستقل از محتوای آن – باید ارزشمند دانست. چون تأکیدی بر این نکته است که مسیر کارآفرینی درونگراها لزوماً با مسیر برونگراها یکسان نیست. یا اگر هم هست، روش‌های عملیاتی آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد.

کتاب رهبری درونگرا

جنیفر کانوایلر که کمی بالاتر کتاب Quiet Influence او را معرفی کردیم، کتاب دیگری هم با عنوان رهبری درونگرا (The Introverted Leader) تألیف کرده که در سال ۲۰۱۸ منتشر شده است.

این بار او به جای زندگی شخصی به سراغ محیط کار رفته و تلاش کرده راهنمایی برای موفقیت درونگراها در موقعیت‌های مدیریتی و رهبری سازمانی ارائه کند.

او که در کتاب قبلی‌اش شش نقطهٔ قوت شخصیت های درونگرا را مطرح کرده و شرح داده، ظاهراً تصمیم گرفته به همان عدد شش وفادار بماند و در کتاب رهبری درونگرا به شش موضوع خسته‌کننده و دردسرساز برای مدیران و رهبران درونگرا بپردازد.

شش موضوعی که او انتخاب و بررسی کرده به شرح زیرند:

• خسته شدن و از دست دادن انرژی در تعامل با دیگران
• سرعت بالای فعالیتها و محیط
• ایجاد وقفه‌های دائمی و مکرر توسط دیگران
• فشار برای تبلیغ و معرفی و حرف زدن از خود (self-promotion)
• تأکید بر کار تیمی که معمولاً در محیط کار رایج است
• ابراز احساسات کمتر که ممکن است باعث ایجاد برداشت بد در ذهن دیگران شود

او در کتاب رهبری درونگرا از دو زاویه به این موضوعات پرداخته است: مدل ذهنی و رفتار.

از منظر مدل ذهنی به این سوال پاسخ داده که آیا فرض‌هایی که دربارهٔ تناسب درونگراها با مدیریت وجود دارد درست است؟ (آیا کاریزما نیازمند برونگرایی است؟ آیا برونگراها در مدیریت جلسه موفق‌ترند؟ آیا ارتباط موثر صرفاً از طریق برونگرایی امکان‌پذیر است؟).

از منظر رفتار هم توضیح داده که یک فرد درونگرا چگونه می‌تواند با حفظ ترجیحات خود، متناسب با نیازها و اقتضائات موقعیت یک رهبر رفتار کند.

کتاب درونگراها در کلیسا

آخرین کتابی که در این فهرست به آن اشاره می‌کنیم، کتاب Introverts in the Church یا درونگراها در کلیساست. این کتاب را بیشتر از آن جهت در فهرست‌مان گنجانده‌ایم که یادآوری کنیم کتاب‌ها و به طور کلی محتواهای آموزشی تا چه حد می‌توانند به سمت گوشه‌های دنج بازار (نیچ مارکتینگ) حرکت کنند. پیش از این هم یک بار در سایت بامتمم کتاب بازاریابی اینترنتی لاکهارت را به عنوان نمونه‌ای از همین استراتژی معرفی کرده‌ایم.

آدام مک‌هیو کتاب درونگراها در کلیسا را در سال ۲۰۱۷ منتشر کرده و در آن به این سوال پرداخته که آیا فقط برونگراها می‌توانند کشیش و مبلغ مذهبی شوند؟ پاسخ او این است که درونگراها هم می‌توانند مبلغ باشند و توصیه‌هایی را برای درونگراهایی که می‌خواهند پا در این مسیر بگذارند مطرح کرده است.

چند تذکر دربارهٔ بخش معرفی کتاب متمم

متمم سایت فروش کتاب نیست. و جز کتاب «از کتاب» محمدرضا شعبانعلی - که خود متمم آن را منتشر کرده - صرفاً به معرفی، بررسی و نقد کتاب می‌پردازد.

صِرف معرفی کتاب در متمم لزوماً به معنای تأیید محتوای آن کتاب نیست. پس حتماً متن معرفی را کامل بخوانید. ممکن است نقاط ضعف برخی کتابها پررنگ‌تر از نقاط قوت‌شان باشد. ضمن این که معرفی کتاب در متمم لزوماً به این معنا نیست که آن کتاب جزو منابع تدوین درس‌ها بوده است. جز در مواردی که صریحاً به این نکته اشاره، در باقی موارد صرفاً ممکن است با هدف آشنایی کلی با موضوع یا نویسنده و یا نقد کتاب به آن پرداخته شده باشد.

متمم برای معرفی کتابها هیچ نوع هزینه‌ای دریافت نمی‌کند و صرفاً اهداف آموزشی خود را مد نظر قرار می‌دهد.

دسته‌بندی کتاب های مدیریت

دسته‌بندی کتاب های روانشناسی و توسعه فردی

مطالب، فایل‌ها و کتابهای مربوط به کتابخوانی

پاراگراف فارسی | جملات منتخب کتابها

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری خودشناسی به شما پیشنهاد می‌کند: