چند کتاب درباره کمونیسم و اروپای شرقی در دوران کمونیسم به زبان ساده
کتاب ۱۹۸۴ یک رمان سیاسی است دربارهٔ سرزمینی که تحت کنترل یک رژیم کاملاً تمامیتخواه اداره میشود. این داستان در شهری به نام لندن اتفاق میافتد. اما لندنی که بخشی از کشور اوشنیا است.
در جغرافیایی که اورول در رمان خود خلق کرده، سه ابرقدرت بزرگ جهان را در اختیار دارند: اوشنیا (Oceania)، ایستایشیا (Eastasia)، اوراسیا (Eurasia).
اگر چه این کتاب در سال ۱۹۴۹ منتشر شده، اما یک سال قبل، یعنی در ۱۹۴۸ نوشته شده است. عدد ۸۴ هم وارونهٔ همان عدد ۴۸ است. شاید اورول با این کار میخواسته وضعیت ۱۹۸۴ را دقیقاً در تقابل با وضعیت فعلی کشورش قرار دهد و یادآوری کند که زندگی مردم انگلیس میتواند شکل دیگری هم باشد.
داستان ۱۹۸۴ حاصل بافته شدن دو روایت به یکدیگر است. یک روایت به رژیم توتالیتر برمیگردد و این که این رژیم چگونه حکومت را اداره میکند. روایت دوم که بر روایت اول سوار شده، داستان عاشقانه است که به خواننده کمک میکند حوصله به خرج دهد و با نویسنده تا پایان کتاب همراه بماند.
اگرچه کتاب ۱۹۸۴ صرفاً یک داستان است، و فضای آن لزوماً به کشورهای کمونیستی محدود نیست و هر نوع نظام تمامیتخواهی را در بر میگیرد، اما میتوان کتاب را الهامگرفته از فضای زندگی در کشورهای کمونیستی دانست.
ویتولد شابوفسکی در کتاب خرس های رقصان به داستان زندگی مردم در اروپای شرقی و آمریکای جنوبی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی میپردازد.
شابوفسکی ابتدا به ماجرای رقصاندن خرسها در بلغارستان اشاره میکند و توضیح میدهد که حتی وقتی این کار ممنوع شد، خرسها نتوانستند به زندگی عادی برگردند. سپس در ادامه داستانهایی را از شهرها و کشورهای مختلف، پس از رهایی از سلطهٔ کمونیسم نقل میکند و نشان میدهد که چگونه سختیها و تلخیها دامن مردم را، حتی پس از فروپاشی شوروی، رها نکرده است.
در مقدمه کتاب میخوانیم:
«از همان سال ۱۹۸۹ که در لهستان سوسیالیسم جایش را به دموکراسی داد، زندگیمان شد پروژهای تحقیقاتی برای آزادی. یک دورهٔ بیپایان دربارهٔ چیستی آزادی، طرز بهکارگرفتن آن، و تاوانی که برایش میدهیم. یاد میگرفتیم که مردم آزاد چطور از خود، خانوادهشان، و آیندهٔ پیشرو مراقبت میکنند؛ چطور غذا میخورند، میخوابند، عشق میورزند. چرا که نظام توتالیتر تحت لوای سوسیالیسم همواره سرش در بشقاب و رختخواب و زندگی خصوصی شهروندان بود.»
نمیشود از زندگی در کشورهای کمونیستی حرف بزنیم و یاد کره شمالی نیفتیم. کشوری که آنقدر جدامانده و از دنیا منزوی شده که بسیاری از مردم جهان حتی نمیدانند جمعیت آن چند نفر است و مردمش چگونه زندگی میگذرانند.
رضا امیرخانی دو سفر به کره شمالی داشته و مشاهدات و تجربیات خود را در قالب کتاب نیم دانگ پیونگ یانگ ارائه کرده است. روایت دست اول و امانتدارانهٔ امیرخانی از مواجهه با این کشور کمونیستی برای همهٔ کسانی که میخواهند با کیفیت زندگی در سایهٔ کمونیسم آشنا باشند جذاب و آموزنده است.
در بخشی از این سفرنامه میخوانیم: «کارت ویزیتهای مدیران، معمولاً یا ایمیل ندارند یا ایمیلی دارند از سایتهای غیرمشهور چینی. جیمیل اصلاً ندیدم و یاهو را فقط یک بار. از آن سو هیچ شرکتی سایت ندارد. نکتهی جالبتر در مذاکرات اقتصادی این است که تقریباً هیچ حرفی از قیمت زده نمیشود. یا میگویند میخواهیم یا میگویند نمیخواهیم. کالاهای خودشان را هم که عمدتاً کشاورزی است با «میخواهید» معرفی مینمایند و پرزنت میکنند… انگار قیمت و عدد در اختیار آنها نیست.»
کتاب جهان مکتوب کمونیسم و زندگی در کشورهای کمونیستی نیست و چنانکه از نامش پیداست به تاریخ ادبیات و نشر کتاب میپردازد. اما چون هدف اصلی نویسنده پرداختن به اثرات ادبیات بر جامعه بوده، طبیعتاً به برخی از کتاب های کمونیستی و متنهای مرتبط با کمونیسم (مانند مانیفست کمونیست) پرداخته است.
اگر صرفاً میخواهید دربارهٔ کمونیسم مطالعه کنید، تهیه و خواندن این کتاب منطقی نیست. اما اگر آن را در دسترس دارید، میتوانید فصل دوازدهم (مارکس، انگلس، لنین، مائو: خوانندگان مانیفست کمونیست متحد شوید!) و فصل سیزدهم (آخماتووا و سولژنیتسین: نوشتن علیه شوروی) را بخوانید.
این دو فصل مجموعاً چهل صفحه از این کتاب پانصد صفحهای را به خود اختصاص دادهاند.
فضای کتاب کافه اروپا در سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ میگذرد. سالهایی که سایهٔ کمونیسم از سر اروپای شرقی برداشته شده بود و مردم کشورهای کمونیستی به تدریج به زندگی عادی برمیگشتند (یا میخواستند برگردند).
دراکولیچ در این کتاب میکوشد با روایت زندگی انسانهای عادی، تصویری شفاف از آن دوران ترسیم کند و به خواننده یادآوری کند که اروپا فقط به اروپای غربی محدود نیست. اروپای شرقی هم بخشی از تاریخ و هویت و سرشت و سرنوشت اروپاست. واقعیتی که معمولاً فراموش شده یا چندان جدی گرفته نمیشود.
در بخشی از کتاب میخوانیم: «وقتی از اسم اروپا در جایگاه یک اسم خاص استفاده میشود، فرض بر این است که همه میدانند منظور ما از اروپا دقیقاً چیست. در یک چیز شکی نیست: این کلمه دیگر نام یک قارهی کامل نیست، بلکه تنها وصف بخشی از آن است؛ بخش غربی در مفهوم جغرافیایی، فرهنگی، تاریخی، و سیاسیِ آن. اروپا بنا به اتفاقات و تغییرات تاریخی مختلفی که در بخشهای تشکیلدهندهاش رخ داد به دو نیم تقسیم شد و عوامل اصلیِ نشانگرِ این دوپارگی، کمونیسم و فراتر از همه فقر بود.»
اسلاونکا دراکولیچ، روزنامه نگار کروات در این کتاب به داستانها و ماجرای مرتبط با حضور کمونیسم در اروپای شرقی، با تاکید و توجه خاص بر زندگی زنان در آن دوران میپردازد. خواننده به همراه دراکولیچ او در قالب داستان و خاطرات، با شیوهٔ گذران زندگی زیر پرچم کمونیسم به زبان ساده آشنا میشود.
دراکولیچ قطعاً منتقد کمونیسم است و این را در تکتک صفحات کتابش میتوان دید. اما در لابهلای نوشتههایش به نکتهٔ ظریف دیگری هم اشاره میکند:
در کنار ساختارهای رسمی و سیستمها، انسانها هم با ضعفها و بیاخلاقیها و خودخواهیهای خود، به افزایش مشکلات و چالشها کمک میکنند. نباید سهم یکایکمان را در آنچه در اطرافمان میگذرد، نادیده بگیریم.
برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
اگر لطف بفرمایید این فهرست رو غنی تر و بیشتر بکنید
ضمنا معرفی آثار (کتاب ها و …) با این رویکرد یعنی معطوف به یک مسئله جامعه شناختی بسیار سیستماتیک تر و مفید و ماندگارتر خواهد بود یعنی اگر منِ مخاطب به مسئله گذار این همه جوامع و خرده فرهنگ ها از زیر اتوریتهء حاکمیت ایدئولوژیک (کمونیسم) به سمت پروسه های واگرایانه که در حوزه های مختلف به شکلهای متفاوت پیگیری میشن, بپردازین بسیار ممنون خواهیم بود
حتی به صورت یک طیف هم میتونید کتابهای این حوزه رو معرفی کنید مثلا پسرامون همین کشورهای استقلال یافته؛ در موضوعات جامعه شناختی , اقتصاد , ادبیات (داستان کوتاه/داستان بلند/رمان/شعر/طنز و …), اشکال سیستمهای حکمرانی جایگزین و … کتابها و مقالات یا احتمالا ژورنالهای مرتبط رو معرفی بکنید. البته بابت نگارش خلاصه یا انتخاب قطعاتی از اون آثار بسیار مفید هست لیکن اگر لیست آثار بیشتری رو دارید همون رو هم صرفا بارگذاری کنید مخاطبانی که خیلی مشتاقند, به دنبال منابع خواهند رفت( این نکته رو از این جهت گفتم که معرفی به صورت شرح و همراه جزئیات ممکنه نیازمند صرف زمان باشه و بهمین علت, احتمالا اگر آثار دیگه ای رو که سراغ دارید اگر فعلا عناوین رو هم ذکر کنید, و منتظر نگارش چکیده یا هرگونه معرفی مشروح نباشید هم متشکر خواهیم بود (البته به تدریج اگر به معرفی و شرح اونها هم اقدام بفرمایید با انتخابهای مناسب یا معرفی اجمالی با قلمهایی که خیلی جذاب و گیرا هستند هم لطف بیشتری خواهد داشت, هم برای افرادی که صرفا به همون معرفی شما بسنده خواهند کرد هم کمک میکنه) لیکن ما رو منتظر نذارید {موضوع و منظور اصلی ام اینه!}