خطاهای شناختی یا خطاهای ذهنی | معرفی انواع خطاهای شناختی
- خطاهای شناختی (یا خطاهای ذهنی) را تعریف کنند.
- بتوانند به صورت بسیار کلی، تفاوت بین خطاهای سوگیری و خطاهای تحریف را شرح دهند.
- بتوانند بعضی از خطاهای شناختی را فهرست کنند (همین که نامشان را بدانید کافی است. هر خطای شناختی، درس مستقلی دارد).
- به خاطر بسپارند که خطاهای شناختی میتوانند ریشه خطاهای تصمیم گیری باشند.
خطاهای شناختی یا Cognitive Errors از جمله بحثهای مهم در حوزه مدیریت و روانشناسی محسوب میشوند و بهطور خاص، فهرست خطاهای شناختی به بخش جداییناپذیر بسیاری از کتابهای تصمیم گیری تبدیل شده است.
این خطاها، هنگام تحلیل و تفسیر و قضاوت در مورد رویدادها ما را به دام خود گرفتار میکنند و باعث میشوند که ما نتوانیم شرایط موجود را به درستی ارزیابی کرده و بهترین گزینهی پیش رو را انتخاب کنیم.
اکثر خطاهای شناختی به مرور زمان و در اثر زندگی طولانی مدت انسان بر روی کره زمین، در مغز ما شکل گرفتهاند و ضمن اینکه بسیاری از آنها به بقاء ما کمک کردهاند و یا به فکر کردن سریعتر و تصمیم گیری بهتر مغز ما کمک میکنند، هزینههایی هم به ما تحمیل میکنند.
خطاهای شناختی، همراه قدیمی ما انسانها
اهمیت شناخت و درک خطاهای شناختی
خطاهای شناختی در کدام درسها مورد اشاره قرار گرفتهاند؟
گزارشی از وضعیت حل تمرین شما در بحث خطاهای شناختی
خطاهای شناختی، همراه قدیمی ما انسانها
شاید بتوان خطاهای شناختی را قواعد محاسبات سرانگشتی مغز انسان دانست که اگر چه مزایای زیادی دارد، اما دردسرهای خود را هم به همراه خواهد داشت.
مثال زیر، نمونهای فرضی از راهکارهای قدیمی حل مسئله را روایت میکند که میتواند در زندگی امروز، به یک خطای شناختی تبدیل شود. خطایی که آن را به عنوان خطای تعمیم میشناسیم:
تقسیم بندی خطاهای شناختی
خطاهای شناختی، زیرمجموعههای زیادی دارند که این زیرمجموعهها و تقسیم بندیها، گاهی مرزهای مشخص هم ندارند و دارای هم پوشانی هستند.
از میان انواع تقسیم بندیها و اصطلاحات حوزه ی خطاهای شناختی شاید دو اصطلاح سوگیری های شناختی (Cognitive Biases) و تحریف های شناختی (Cognitive Distortions) رایجتر از بقیه باشند:
با وجود اینکه اختلاف نظرهای جدی در تعریف و تفکیک مفهوم سوگیری های شناختی و مفهوم تحریفهای شناختی وجود دارد، اما شاید تقسیم بندی زیر تا حدی راهگشا باشد:
سوگیری های شناختی عموماً میان همهی ما انسانها مشترک هستند و معمولاً در ارزیابی روی میدهند.
تحریفهای شناختی فردیتر هستند. به عبارتی شدت و ضعف آنها در انسانها بسیار متفاوت است. معمولاً هم در ثبت و یادآوری رویدادها به وجود میآیند.
با این حال، چون تقسیم بندی فوق بسیار ذهنی است، ما در متمم (غیر از این درس که به تقسیم بندی کلاسیک وفادار مانده است) معمولاً ترجیح میدهیم از اصطلاح خطاهای شناختی استفاده کنیم که عمومیتر است و همهی موارد را پوشش میدهد.
فهرست برخی از انواع خطاهای شناختی از نوع سوگیری
- اعتماد به نفس بیش از حد (Overconfidence Bias)
- سوگیری تاییدی (Confirmation Bias)
- تمرکز بر آخرین اطلاعات (Recency Bias)
- اثر لنگر انداختن (Anchoring)
- خطای تمرکز بر اطلاعات در دسترس یا Availability Bias
- اجتناب از تعارض شناختی (Cognitive Dissonance)
- تفکر کلیشه ای یا استریوتایپ Stereotype
فهرست برخی از انواع تحریف های شناختی
- تفکر همه یا هیچ یا All or nothing
- تعمیم دادن یا Over-generalization
- بایدها یا Should Statements (درس جبر محیطی در گفتگو)
- برچسب گذاری بر روی خود و دیگران یا Labeling
- بزرگنمایی و کوچکنمایی یا Magnification / Minimization
- حذف رویدادها و اطلاعات مثبت یا Disqualifying Positives
- پریدن به نتیجه بدون طی شدن مسیر Jumping to Conclusions
- شخصی کردن و به خودگرفتن Personalization
- ذهن خوانی یا Mindreading
- خطای هاله ای (Halo Effect)
اهمیت شناخت و درک خطاهای شناختی
معمولاً دانشجویان مدیریت و روانشناسی شناختی، پس از اینکه با برخی از خطاهای شناختی آشنا میشوند یک اعتراض مشترک دارند.
آنها میگویند: حتی به فرض اینکه همهی این خطاها را بشناسیم، آیا میتوانیم همهی آنها را از فرایند تصمیم گیری خود حذف کنیم؟
پاسخ به این سوال منفی است. ما معمولاً در بهترین حالت، میتوانیم این خطاها را مهار کنیم.
بنابراین، اجازه بدهید درس خطاهای شناختی را از ابتدا با بحثی که در انتهای آن مطرح خواهد شد آغاز کنیم.
دنیل کانمن برای پاسخ به این سوال، یک مثال ساده اما مفید را مطرح میکند:
دسترسی کامل به این درس و ۷۶ درس دیگر دربارهٔ تصمیم گیری و حل مسئله برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است. تا کنون ۱۲۵۹۱ نفر از متممیها مجموعاً ۲۵۰۳۷ تمرین در درسهای تصمیم گیری و حل مسئله ثبت کردهاند.
با عضویت ویژهٔ متمم علاوه بر این ۷۶ درس به هزاران درس دیگر از جمله درسهای زیر دسترسی پیدا میکنید. درسهای زیر صرفاً چند نمونه هستند:
تفکر سیستمی | تفکر استراتژیک | مهارت یادگیری
دوره MBA | توسعه فردی | سبک زندگی
مشاوره مدیریت | کوچینگ | مدیریت جلسه
مذاکره | مدیریت تعارض | مهارت های ارتباطی
کتاب درباره خطاهای ذهنی (خطاهای شناختی)
طبیعتاً دربارهی بسیاری از خطاهای ذهنی، کتابها و مقالات اختصاصی وجود دارد و ما هم در درس مربوط به هر خطا، به برخی منابع مرتبط اشاره کردهایم.
اما اگر قصد دارید کتابی عمومی و بسیار ساده در زمینهی خطاهای ذهنی بخوانید میتوانید به سراغ یکی از دو کتاب زیر بروید:
کتاب تفکر سریع و آهسته (کانمن) کتاب هنر شفاف اندیشیدنسطح و اعتبار کتاب اول (نوشتهی کانمن) بسیار بالاتر است. اما کتاب دوم برای مخاطب عمومیتر نوشته شده و نثر روانتری دارد.
خطاهای شناختی در کدام درسها مورد اشاره قرار گرفتهاند؟
ما در متمم به بهانهی پرونده ان ال پی به برخی از خطاهای شناختی (از جمله تعمیم، حذف و تحریف) پرداختهایم.
در مجموعه درس های مهارت ارتباطی هم در درسی با عنوان گفتگو با خود از استعارهی مورچه و مورچه خوار استفاده کردهایم و برخی از خطاهای تحریف را مورد اشاره قرار دادهایم.
و همچنین در درس افکار منفی تا حدی به برخی از رایج ترین تحریف های شناختی اشاره کردهایم. سایر خطاهای شناختی به شکل پراکنده در درس تصمیم گیری معرفی شدهاند.
وضعیت شما در مطالعه و حل تمرینهای درسهای خطای شناختی
درسهایی که تمرین آنها را حل کردهاید با علامت و درسهایی که هنوز تمرین آنها را حل نکردهاید با علامت مشخص شدهاند.
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تصمیم گیری به شما پیشنهاد میکند:
- مهارت تصمیم گیری درست در مدیریت و زندگی | دوره آموزش تصمیم گیری
- تصمیم گیری چیست؟ | تعریف تصمیم گیری + چند مثال از تصمیم گیری
- انواع تصمیم گیری در مدیریت و زندگی
- فایل صوتی درباره تصمیم گیری
- تصمیم گیری درست الزاماً به نتیجه مطلوب منتهی نمیشود
- تصمیم خوب و تصمیم بد
- پشیمانی در تصمیم گیری: کارآفرینی انتخاب من نبود
- تفاوت تصمیم گیری و تصمیم سازی
- هشت خرده مهارت برای تصمیم گیری بهتر و حل مسئله
- دانلود کتاب صوتی دشواری انتخاب (تناقض انتخاب) | بری شوارتز
- مرور سرفصل های درس تصمیم گیری در دانشگاهها
- تاریخچه نظریه های تصمیم گیری در مدیریت
- فوبیای تصمیم گیری | ریشه تردید در تصمیم گیری
- تصمیم های سخت زندگی و درد راههای نرفته
- «تصمیم گیری منطقی» در برابر «تصمیم قابلدفاع»
- روش های تصمیم گیری | آشنایی با سیستم یک و دو در فرایند تصمیم گیری
- ارزشهای شما در کار و زندگی چه هستند؟ (سلسله مراتب ارزشها)
- پرسشنامه ارزشهای شخصی
- اخلاق هوش مصنوعی | مسئله تراموا
- تکنیک های تصمیم گیری | استفاده از گروه مشاوران فرضی
- تکنیک های تصمیم گیری | ثبت و مرور تصمیمها
- در دفاع از پرتاب کردن سکه!
- خطاهای شناختی یا خطاهای ذهنی | معرفی انواع خطاهای شناختی
- تعریف سوگیری چیست؟ انواع سوگیری کدام است؟
- تشخیص بهتر سوگیری های ذهنی
- هیوریستیک و مغز خطاساز | میان برهای ذهنی
- سوگیری تاییدی چیست؟ | چرا نباید برای غلبه بر آن تلاش کنیم؟
- خطای تمرکز بر آخرین اطلاعات
- ترس از دست دادن و دام حفظ وضعیت موجود
- اثر لنگر انداختن چیست؟ چگونه میتوان این سوگیری شناختی را کاهش داد؟
- سوگیری خوش بینی | وقتی احتمالات واقعی را فراموش میکنیم
- اثر پلتزمن | کمربند ایمنی بهتر است یا میخ؟
- جاشوا بل و ویولن نوازی در ایستگاه مترو | مرور یک داستان آشنا
- تعارض شناختی (ناهماهنگی شناختی)
- کتاب کی بود کی بود؟ | وقتی خودمان را توجیه میکنیم
- خطای درک نادرست دامنه ارزیابی و مقیاس مسئله
- اعتماد به نفس بیش از حد
- استریوتایپ یا تفکر قالبی: معتقد به آن هستید یا قربانی آن؟
- خطای هاله ای یا اثر هاله ای چیست و چه اثراتی ایجاد میکند؟
- کدام توالت را انتخاب کنم؟ | دن اریلی
- سوگیری هنگام قضاوت درباره قهرمانان
- مجموعه کلیپ تصویری سمینار تصمیم گیری و انتخاب
- آنچه در میان سر و صداها گم میشود
- باید پای خودت گیر باشد! – مطلب تکمیلی تصمیم گیری
- چند نکته درباره تصمیم گیری برای کسب و کار
- سوالهای مصاحبه شغلی | سنجش توانایی تصمیم گیری
- پروژه پایانی درس تصمیم گیری
- کتاب تفکر سریع و کند | کتاب دنیل کانمن درباره تصمیم گیری و قضاوت | مقایسه ترجمهها
- معرفی کتاب انتخابها، ارزشها و چارچوبها (دنیل کانمن)
- معرفی دنیل کانمن | برخی از کتابهای دنیل کانمن
- هوارد رایفا – از بنیانگذاران دانش تصمیم گیری
- اتاق خبر | درس تصمیم گیری
- تصمیم گیری بر اساس پیش بینی تصمیم دیگران | نگاه کینز به سرمایه گذاری و بازار بورس
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
سوالهای پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحثهای مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری میتوانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحههای دوره MBA و توسعه فردی میتوانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما میتوانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را میتوانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیمسال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که میتوانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را میتوانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
میدونید من رو چی وحشت زده میکنه و میترسونه؟
ما آدم های معمولی که سمت و پوزیشن خاص و مهم نداریم و کل خطاهامون مربوط میشه به خودمون در زندگی شخصی یا نهایتا در زندگی کاری. دامنه اثر تصمیمات ما محدود به خودمون یا در بهترین حالت مربوط به خانواده مون میشه.
ولی داشتم به رئیس ها، مدیرها، نمایندگان مردم و حاکمان جامعه فکر میکردم. اشتباه اینها به زندگی کلی آدم اثر میذاره و همه با تصمیمات اینها درگیر هستن.
وای به حال ما اگر این افراد سوگیری و خطا داشته باشن و به دنبال حذف یا کاهش اونها نباشن.
نمیدونم این افراد آیا درس خطاهای شناختی (و خیلی آموزش های ریشه ای) رو میگذرونن؟
مطالعه عمیق این خطاها به علاقمندان تئوری بازی، پیشنهاد میشود.
خطاهای شناختی رو بعنوان یک مبحث درسی خونده بودم ولی بعد خوندن کتاب کانمن و دوبلی تازه به عمق اثر و پایستگی این خطاها اگاه شدم.
انقدر این خطاها زیاده که توی مدرسه به بچه ها یادشون میدم
این چیزا رو به ما یاد ندادن و خودمون هم نرفتیم دنبالشون
خوشحال شدم از کامنت و اقدام شما
به نظرم وظیفه اصلی معلم و مدرسه آماده کردن انسان برای زندگی اجتماعی آینده و خودآگاهی انسان هستش
انسان اگر خودش و دنیای اجتماعی خودش رو بشناسه به مراتب اثرگذاری ش به جامعه و خودش بهتر و بیشتر میشه
بعضیا توی محیط کارم مهندسان باتجربه ای رو دیدم که قضاوت ها و تصمیمگیری هاشون پر از سوگیری و خطاست (جالب اینجاست که به این خطاشون آگاه نیستن!)
داشتن آگاهی از خطاهای شناختی شرط لازم است و اقدام آگاهانه تضمین کننده تصمیم و یا انتخاب است. چیزی که به گمانم ما را در پیشگیری از عواقب خطاهای شناختی مصون میدارد، در لحظه بودن و درک لحظهی اکنون است. آیا من اسیر تجربهی زیسته انسان در طول حیاتش هستم، یا خیر، حواسم هست؛ در این لحظه قصد دارم انتخاب کنم آن هم نه بر اساس حسی که مرا درگیر خطاهای شناختیام میکند. کاری بسیار سخت.
ضمن تشکر از آقای ضیاء شیخ الاسلامی که انواع خطاهای شناختی رو لیست کردن، یه نمونه از این خطاها که امروز شاهد بودم خدمتتون عرض میکنم:
با دختر جوان بسیار غمگینی همکلام شدم که معتقد بود خیلی فرصتها رو از دست داده و شایستگی کمی به دست اورده. وقتی بیشتر صحبت کردیم متوجه شدم که ایشون به هیچکدوم از تلاشهای خودش و نتایج مثبت اونها به عنوان یه دستاورد، توجه نداره و مدام روی "نتایج مورد نظر" مانور میده و معتقده چون به اون نتایج نرسیده پس یک انسان بازندست! در حالی که بسیاری از عادتهای ناسالم رو کنار گذاشته بود تا به اون دسته از نتایج ( که تا این لحظه موفق نشده بود به دست بیاره) برسه و مهارتهایی رو یاد گرفته بود که هر کدوم میتونه یه موفقیت محسوب بشه. فکر میکنم ایشون دچار خطای شناختی از نوع نتیجه محوری شده بود.
قبل از تموم کردن سری درسهای خطاهای شناختی یک راهکار خیلی دم دستی به ذهنم میرسه که خودم میخوام امتحان کنم شاید کمک کنه اینجور خطاها در تصمیمم گیری کمتر بروز پیدا کنه.
یک چک لیستی به تعداد ده تا یا حتی کمتر از اصلی ترین و فراگیر ترین خطاهایی که فکر میکنم به اونها گرفتار میشم تهیه کنم و یک اسم رمزی برای بخاطرسپاری راحتتر هم داشته باشم.بعد کم کم مثلا روزهای اول پنچ تا از تصمیم هایی که گرفتم رو طبق این چک لیست بررسی میکنم.ابتدا احتمالا هم اذیت کننده باشه هم چالشی ولی هدف نهایی من این هست که بتونم خیلی خوب به همون تعداد معدود خطاها تسلط پیدا کنم و در ذهن آماده داشته باشم و کم کم از حالتی که باید بطور جداگانه وقت بگذارم و تصمیم هارا تحلیل کنم در لحظه تصمیم گیری،تمام موارد را در ذهن به مرور کرده و با شرایط لحظه تصمیم گیری تطابق بدم.چن بیشتر این خطا مربوط به سیستم یک ما میشن بیام و با سیستم دو کم کم تحلیل کنم و به خورد سیستم یک بدم ناخودآگاه رو در مواقع تصمیم گیری تا حدی آگاه تر کنم:)
خیلی مسیر و طولانی میتونه باشه مخصوصا اینکه همین خطا ها بوده که نسل ما رو روی زمین نگه داشته ولی شاید همینطور که استفاده زیاد از این خطاها تبدیل به عادت شده؛استفاده کمتر یا آگاهی از اون بتونه یکم این خطاهارو تعدیل کنه،چون واقعا اعمالی که در ناخودآگاه و سیستم یک اتفاق میوفته مقابله باهاش کار آسونی نخواهد بود.
این ایده تقریبا دست پرورده سیستم یکم بوده(همینقدر بی پروا و سریع اومد به ذهن)؛نمیدونم شاید از عمد اومده یه راهکار داده که مطمئن باشه عملی نمیشه تا خودش و خطاهاشو حفظ کنه:)مغز ما همینقدر پیچیده و جذابه.
شاید یکی از راهکارهای تشخیص خطاهای شناختی این باشه که متعهد بشیم که پیش از تصمیم گیری خود را از سه(یا چند) زاویه متفاوت مورد نقد قرار دهیم، نقدهایی که در مقابل آنها نتوانیم به راحتی شیوه عملکردمان را توجیه کنیم
یک مثال از این خطاها :
فردی برای پیدا کردن یک پزشک خوب با دوستش مشورت میکند، دوستش به جای پزشک یک دعانویس را معرفی میکند، با این توضیح که«اصلا تا ببینتات میفهمه چه کارهای و چته، دستش طلاس، نشده من برم پیشاش دست خالی برگردم» و کلی تعریف تمجید دیگه، فرد مبتنی بر این اطلاعات اطمینان حاصل کرده و به آن شخص مراجعه میکند
در اینجا به آمار کسانی که از این روش نتیجه نگرفتند و حتی آسیب دیده اند نادیده گرفته شده
شاید یکی از راهکارهای تشخیص خطاهای شناختی این باشه که متعهد بشیم که پیش از تصمیم گیری خود را از سه(یا چند) زاویه متفاوت مورد نقد قرار دهیم، نقدهایی که در مقابل آنها نتوانیم به راحتی شیوه عملکردمان را توجیه کنیم