معرفی دنیل کانمن | برخی از کتابهای دنیل کانمن

معمولاً اگر کسی جایزه نوبل دریافت کرده باشد،‌ این یکی از نخستین نکاتی است که در معرفی‌اش می‌گویند. کاملاً هم منطقی به نظر می‌رسد. کمتر جایزه‌ای به اندازهٔ نوبل، جایگاه و پرستیژ دارد. اما این قاعده در مورد دنیل کانمن (Daniel Kahneman) مصداق ندارد. هم از این رو که اهمیت دستاوردهایش، حتی بدون تأیید کمیتهٔ نوبل، انکارناپذیر است. و هم از آن جهت که جزو معدود دانشمندان بزرگ معاصر است که مخاطبان عام فراوانی هم دارد و قلمرو نفوذش به محیط دانشگاهی محدود نبوده است.

بسیار سخت است کتابی دربارهٔ تصمیم گیری، اقتصاد رفتاری و روانشناسی شناختی پیدا کنید که در آن از دنیل کانمن و همکارش آموس تورسکی نام نبرده باشند.

از استیون لویت، پشت جلد کتاب تفکر سریع و آهسته در تحسین کانمن چنین آمده است:

اکونومیست هم تحسین شگفت‌انگیزی دارد که انتشارات پنگویین پشت همان کتاب آورده است:

دنیل کانمن – عکس از Richard Saker

از آن‌جا که ما هم بارها در درس‌های متمم، به ویژه درس‌هایی از جنس تصمیم گیری و اقتصاد رفتاری به حرف‌ها و ایده‌های دنیل کانمن اشاره کرده‌ایم، این درس را اختصاصاً برای معرفی او در نظر گرفته‌ایم.

چند نکته از زندگینامه دنیل کانمن

دنیل کانمن در سال ۱۹۳۴ به دنیا آمده است. او در دانشگاه اورشلیم روانشناسی خونده و بعدها در سال ۱۹۶۱ تحصیلات خود را در همین رشته در مقطع دکتری در دانشگاه کالیفرنیا برکلی تکمیل کرده است. با این توضیح، کانمن نمونهٔ خوبی از کسانی است که خود را به رشتهٔ رسمی دانشگاهی خود محدود نمی‌کنند. او در عین این که در رشتهٔ روانشناسی تحصیل کرده، نوبل اقتصاد را از آن خود کرده است.

کانمن در سال ۲۰۰۷ رسماً بازنشسته شد. اما هم‌چنان به فعالیت علمی و پژوهشی و نگارش کتاب ادامه داده و در هیئت ویراستاری ژورنال‌های معتبری مانند Journal of Behavioral Decision Making و Journal of Risk & Uncertainty عضو است.

کانمن کتاب‌های متعدد و مقالات فراوانی نوشته است. اما در خارج از فضای دانشگاهی معمولاً او را با دو کتاب تفکر سریع و آهسته و کتاب نویز می‌شناسند. وی هر دو کتاب را در دوران بازنشستگی‌اش (سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۲۱) منتشر کرده است. البته با وجودی که کانمن و سان‌ستاین در کتاب نویز هم به موضوع مهمی پرداخته‌اند، به نظر نمی‌رسد این کتاب هرگز بتواند مانند تفکر سریع و آهسته، جایگاه یک کتاب کلاسیک را در روانشناسی، تصمیم‌گیری و اقتصاد رفتاری به خود اختصاص دهد.

در هر روایتی از زندگی و زندگینامه کانمن باید به آموس تورسکی (Amos Tversky) هم اشاره کرد. زمانی که کانمن در یک گردهمایی تورسکی را – که سه سال از او کوچک‌تر بود – کانمن کوچک‌تر بود – دید، حس کرد که می‌توانند دوستان و همکاران خوبی باشند. همکاری آن‌ها بسیار مولد بود. کانمن روانشناسی شناختی و الگوهای ارزیابی و قضاوت انسان‌ها را خوب می‌شناخت و تورسکی با مدلسازی ریاضی به خوبی آشنا بود.

حدود یک دهه فعالیت مشترک آن‌ها، یکی از پربارترین همکاری‌های علمی قرن بیستم را رقم زد. اگر چه نهایتاً دلخوری‌ها بین‌شان فاصله انداخت. هر یک از آن‌ها فکر می‌کرد که دیگری، بیش از آن‌چه که باید، از دستاورد کار تیمی اعتبار کسب کرده و همین باعث شد که دوستی‌شان کمرنگ شود. آن‌ها بعداً سعی کردند این رابطه را دوباره زنده کنند، اما دوستی‌شان هرگز به سطح اولیه برنگشت.

البته فاصلهٔ جغرافیایی هم مانع می‌شد. به قول تورسکی، این که در یک اتاق بنشینید و با هم حرف بزنید، خیلی با این که از راه دور نامه‌نگاری کنید فرق دارد. وقتی رودررو حرف می‌زنید،‌ ایده در میانهٔ گفتگو شکل می‌گیرد و طرفین کمتر حس می‌کنند که مستقلاً مالک آن هستند. اما وقتی از راه دور حرف می‌زنید و پاسخ می‌گیرید،‌ احساس مالکیت به وجود می‌آید.

کانمن و تورسکی در دهه هفتاد میلادی

تورسکی نهایتاً‌ در سال ۱۹۹۶ درگذشت و کانمن در سال ۲۰۰۲ جایزهٔ نوبل اقتصاد را دریافت کرد. اگر چه جایزهٔ نوبل به درگذشتگان اهدا نمی‌شود، کانمن تأکید کرد که این جایزه را یک نوبل مشترک در نظر می‌گیرد (+).

مایکل لوییس (نویسندهٔ کتاب Moneyball) بعدها کتابی با عنوان The Undoing Project نوشت و فراز و نشیب‌های رابطهٔ این دو دوست را مستند کرد. لوییس می‌گوید پنج سال طول کشیده تا توانسته کانمن را قانع کند که چنین کتابی نوشته شود. علت را هم می‌توان حدس زد. پیچیدگی‌های رابطهٔ کانمن و تورسکی و گلایه‌هایشان از یکدیگر، زیاد بوده است. هنگام نگارش کتاب، تورسکی هم نبوده تا از حق خودش دفاع کند و طبیعی است که کانمن، در عین این که ترجیح می‌داده داستان را از زاویهٔ نگاه خود روایت کند، عرفاً و اخلاقاً مجبور بوده در مورد تورسکی هم منصف باشد. چنین کاری قطعاً ساده نیست. البته کتاب را باربارا تورسکی، همسر تورسکی که ۳۳ سال تا لحظهٔ‌ مرگ با او زیسته خوانده است. باربارا که خود از صاحب‌نظران در روانشناسی شناختی است، از سال ۲۰۲۱ به بعد با دنیل کانمن زندگی می‌کند (+).

به هر حال، حاصل تصمیم کانمن و تلاش لوییس، کتابی شده که می‌تواند برای همهٔ علاقه‌مندان به کار تیمی مفید باشد. دستاوردهای بزرگ حاصل این همکاری در کنار حسرت‌هایی که به خاطر تنش‌ها و ناراحتی‌ها در دل آن‌ دو باقی ماند، می‌تواند چشم ما را به روی ارزش دوستی‌ها و همکاری‌ها بازتر کند.

برخی از کتابهای دنیل کانمن

Attention & Effort

کتاب تلاش و توجه یکی از قدیمی‌ترین آثار دنیل کانمن است که در اوایل دههٔ هفتاد میلادی نوشته شده است. او در این کتاب دربارهٔ مفهوم توجه (Attention) صحبت می‌‌کند. این که ما چگونه به یک موضوع توجه می‌کنیم و مغز چگونه موضوعات دیگر را از مرکز توجه خارج می‌کند. او هم‌چنین دربارهٔ تأثیر برانگیختگی بر توجه و تقسیم توجه بین چند موضوع مختلف نیز حرف می‌زند.

این کتاب، یک مرور و جمع‌بندی ارزشمند از کارها و پژوهش‌هایی که تا آن زمان روی موضوع توجه انجام شده ارائه کرده است.

Choices, Values, and Frames

کتاب انتخاب‌ها، ارزش‌ها و چارچوب‌ها هم یکی از کتاب‌های ارزشمند کانمن و تورسکی است. البته آن‌ها ویراستار این کتاب هستند. بخشی از مقالات این کتاب را خود کانمن و تورسکی و مقالات دیگر را کسانی مانند کریگ فاکس، جک نتش و ریچارد تیلر نوشته‌اند.

شیوهٔ ارزیابی ریسک و ابهام، اجتناب از ریسک، اثر مالکیت، حسابداری ذهنی، ارزیابی لحظه‌ها و دام حفظ وضع موجود از جمله موضوعاتی هستند که در این کتاب به آن‌ها پرداخته شده است.

در این کتاب هم‌چنین فصلی به نظریهٔ پراسپکت (Prospect Theory) اختصاص داده شده است. این نظریه که گاهی نظریه چشم انداز هم نامیده می‌شود، یکی از مهم‌ترین دستاورد علمی کانمن و تورسکی است و یکی از پایه‌های اقتصاد رفتاری محسوب می‌شود.

Thinking, Fast and Slow

همان‌طور که کمی بالاتر گفتیم، معروف‌ترین کتاب دنیل کانمن کتاب تفکر سریع و آهسته است. او در این کتاب، یک مدل دوبخشی برای شناخت شیوهٔ کارکرد مغز پیشنهاد می‌کند. بر اساس این مدل، مغز با فعالیت هم‌زمان دو سیستم مختلف کار می‌کند. سیستم اول مسئول تصمیم‌های سریع و کلی است و سیستم دوم به بررسی دقیق و تحلیلی تصمیم‌ها می‌پردازد. ما در درس سیستم یک و سیستم دو این بحث را با جزئیات بیشتر شرح داده‌ایم.

توضیحات مربوط به بسیاری از خطاهای شناختی را هم می‌توانید در این کتاب دنیل کانمن بیابید و بخوانید.

Noise: A Flaw in Human Judgment

کتاب نویز آخرین کتاب دنیل کانمن است که در سال ۲۰۲۱ منتشر شده است. او این کتاب را با همکاری اولیویه سیبونی و کس سانستاین (نویسندهٔ کتاب سلقمه) تألیف کرده و در آن، پروژهٔ بلندمدت خود، یعنی بررسی خطاهای انسانی را ادامه داده است. البته کتاب نویز از یک منظر با کارهای قبلی کانمن تفاوت دارد. او در اکثر کارهایش به سراغ خطاهای سیستماتیک انسان‌ها می‌رود. اما در این کتاب، چنان که از نامش پیداست، خطاهای موردی را بررسی کرده است.

به بیان دیگر، در سوگیری‌های شناختی، ما از سوگیری‌های مشابه در قضاوت‌های انسانی حرف می‌زنیم، اما در بحث نویز، به این موضوع می‌پردازیم که گاهی حتی میزان و جهت سوگیری هم آن‌قدر متفاوت است که نمی‌توان آن را به شکل آماری سنجیده و اصلاح کرد.

دنیل کانمن و هوش مصنوعی

با وجودی که کانمن متخصص هوش مصنوعی نیست و از آثارش هم برنمی‌آید که با این حوزه آشنایی فنی داشته باشد، هم‌چنان با توجه به این که تقریباً تمام زندگی حرفه‌ای دنیل کانمن به مطالعه و پژوهش دربارهٔ قضاوت، ارزیابی، تصمیم‌گیری و خطاهای شناختی انسان‌ها گذشته است، دانستن نظر او دربارهٔ هوش مصنوعی جذاب است. به ویژه این که یکی از بزرگ‌ترین اختلاف‌نظرها دربارهٔ الگوریتم‌ها و تکنیک‌های هوش مصنوعی، قدرت و محدودیت‌های هوش مصنوعی در همین حوزه‌هاست.

چند جمله از دنیل کانمن

ما آن‌قدر در متمم از کانمن نقل کرده‌ایم که چند جمله کمتر یا بیشتر، تأثیر چندانی بر شناخت شما از او نخواهد داشت. با این حال، مستقل از هدف درس که معرفی کانمن است، مرور چند جملهٔ کوتاه از او و تأمل بر این جملات می‌تواند مفید باشد.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تصمیم گیری به شما پیشنهاد می‌کند: