از تولید انبوه تا سفارشی سازی انبوه
- مطالعهی درس انقلاب صنعتی (ضروری نیست؛ اما توصیه میشود)
- مطالعهی درس مقیاس و صرفه جویی ناشی از مقیاس (ضروری نیست؛ اما توصیه میشود)
- بتوانند تولید انبوه و سفارشی سازی انبوه را تعریف کرده و برای آنها مثال بزنند.
- بتوانند مسیری را که طی قرنهای اخیر در زمینهی حجم تولید و میزان سفارشی سازی طی شده، شرح دهند.
- هنگام طراحی یا بازآفرینی کسب و کار خود، به این سوال پاسخ دهند که بر اساس دو فاکتور حجم تولید و میزان سفارشی سازی میخواهند چه جایگاهی را در بازار کسب کنند.

ممکن است با شنیدن اصطلاحهایی مانند تولید انبوه (Mass Production) و سفارشی سازی انبوه (Mass Customization) فکر کنید که قرار است با یک بحث کاملاً تئوریک آشنا شوید که در دنیای واقعی، کاربرد چندانی ندارد و بهکار بردن این اصطلاحات، فقط میتواند نوعی پرستیژ علمی ایجاد کند.
این در حالی است که یک کارآفرین، از لحظهی راهاندازی کسب و کار تا دوران بلوغ و حتی افول آن، بارها مجبور شود به بحث حجم تولید (Production Volume) و میزان سفارشی سازی (Customization) فکر کند و دربارهی آن تصمیم بگیرد.
بنابراین توصیه میکنیم این درس را – با وجودی که ظاهراً محتوای سادهای دارد – با دقت مطالعه کنید.
دو بُعد برای بررسی محصولات کسب و کارها
کسب و کارها را میتوان از زوایای بسیار متنوعی بررسی و طبقهبندی کرد. اما دو بعدی که در این درس مد نظر قرار میدهیم، مقیاس تولید و میزان سفارشی سازی هستند.
با ترکیب این دو ویژگی میتوان چهار سبک متفاوت در تولید و عرضهی محصول تصور کرد:
دربارهی محور عمودی یعنی حجم تولید، به اندازهی کافی در درس مقیاس و صرفه به مقیاس صحبت کردهایم. اما دربارهی محور افقی لازم به توضیح است که:
منظور از استاندارد که اینجا در مقابل سفارشی بودن مطرح میشود، با کاربرد روزمرهی این واژه تفاوت دارد.
محصول استاندارد در اینجا یعنی: کسب و کار محصول مشخصی را طراحی و عرضه میکند و مشتری چارهای ندارد جز اینکه همان محصول را با همان ویژگیهایی که عرضهکننده در نظر گرفته، خریداری کند.
پس در انتهای چپ محور افقی، میتوان کسب و کاری را تصور کرد که یک یا چند محصول مشخص را عرضه میکند و مشتری هم به ناچار باید یکی از آنها را انتخاب کند.
اگر این کسب و کار، دو یا چند مدل مختلف از هر محصول را طراحی و عرضه کند، با ایجاد حق انتخاب برای مشتری، کمی به سمت راست منحنی نزدیکتر شده است.
انتهای راستِ محورِ افقی، کسب و کاری است که ابتدا از مشتری ویژگیهای محصول را میپرسد و دقیقاً مطابق سفارش او، محصول مورد نظرش را تولید و ارائه میکند.
در ادامه میخواهیم هر یک از چهار الگوی تولید و عرضهی محصول را مورد بررسی قرار دهیم. اما پیش از شروع توضیحات، لازم است بر روی یک نکته تأکید کنیم:
از نظر سیر تاریخی، چهار الگویی که در نمودار بالا میبینید، همزمان به وجود نیامدهاند و ترتیب تاریخی شکلگیری آنها به شرح زیر است:
- تولید محدود محصولات سفارشی (Low-volume production of customized products)
- تولید محدود محصولات استاندارد (Low-volume production of standard products)
- تولید انبوه (Mass Production)
- سفارشی سازی انبوه (Mass Customization)
اما اکنون هر چهار سبک عرضهی محصول، همزمان وجود دارند و هر کسب و کاری، بر اساس ساختار و تواناییهای خود و نیز شناختی که از محصول و بازار دارد، یکی از آنها را انتخاب میکند.
بنابراین امروز هیچیک از این سبکها را نمیتوانیم بد یا خوب (یا ضعیف و قوی) بدانیم؛ بلکه باید در جستجوی سبکِ مناسب خودمان باشیم.
تولید و ارائهی محدود محصولات سفارشی
اگر از فروش کامودیتیها (مانند گندم و شکر و نمک) بگذریم، قدیمیترین شکل تولید و عرضهی محصول توسط کسب و کارها را میتوان عرضهی محدود محصولات سفارشی دانست.
سبکی که از چند هزاره قبل آغاز شده و تا همین امروز هم ادامه دارد:
- ساخت شمشیر توسط آهنگر برای سربازی که ابتدا نوع و شکل شمشیر را سفارش داده است.
- ساختن عمارتها و ساختمانها به دستور پادشاهان، ثروتمندان و مالکان زمینها
- ساختن لیوانها و وسایل شیشهای توسط شیشهگران، با رنگ و طراحی تعیین شده توسط مشتری
- ترسیم یک تابلو نقاشی به سفارش مشتری
- طراحی و تولید یک بستهی نرمافزاری یا افزونه بنا به سفارش مشتری و بر اساس انتظارات او
تولید و ارائهی محدود محصولات استاندارد
دسترسی کامل به مجموعه درسهای کارآفرینی برای اعضای ویژه متمم امکانپذیر است.
پس از فعال کردن اشتراک ویژه در متمم، به درسهای بسیار بیشتری دسترسی پیدا میکنید که میتوانید فهرست آنها را در اینجا ببینید:
البته از میان درسها و مطالب مطرح شده، شاید بهتر باشد ابتدا مطالعهی مباحث زیر را در اولویت قرار دهید:
دوره MBA (پیگیری منظم مجموعه درسها)
تمرین
در کشور خودمان یا سایر نقاط جهان، چه مثالهای دیگری از سفارشی سازی انبوه سراغ دارید که میتواند برای تکمیل این درس مفید باشد؟
اگر به سواد دیجیتال و مباحث مربوط به آن علاقه دارید، پیشنهاد میکنیم در کنار این درس، تفاوت سفارشی سازی و شخصی سازی را هم بخوانید.
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری نکات آکادمیک کارآفرینی به شما پیشنهاد میکند:
- نکات مفید برای تحقیق در مورد کارآفرینی و آموزش کارآفرینی
- تعریف استارت آپ چیست؟
- تعریف کارآفرینی چیست؟ | مروری بر تاریخچه کارآفرینی
- تعریف بنگاه اقتصادی چیست و چرا از واژهی بنگاه استفاده میشود؟
- انواع استارت آپ | استارت آپها چگونه دسته بندی میشوند؟
- تعریف بنگاه های اقتصادی دارای رشد سریع چیست؟
- فرایند کارآفرینی | آشنایی با مراحل کارآفرینی
- تعریف مقیاس تولید | مفهوم صرفه جویی ناشی از مقیاس
- از تولید انبوه تا سفارشی سازی انبوه
- صرفه جویی ناشی از تنوع | چندمحصولی بودن به عنوان یک مزیت اقتصادی
- شتاب دهنده کسب و کار چیست و چه تفاوتی با مرکز رشد دارد؟
- باغ وحش کارآفرینی (غزالها، فیلها، موشها و سایر حیوانات)
- مزیتهای کسب و کارهای کوچک و نقش آنها در اقتصاد ایران
- مرکز رشد (انکوباتور) کسب و کار چیست؟
- در مدیریت کسب و کارهای کوچک و متوسط چقدر به منابع آکادمیک اعتماد کنیم؟
- شرکت هلدینگ چیست و چه تفاوتی با شرکت های سرمایه گذاری دارد؟
- کارآفرینی دولتی چیست؟ آیا شما یک کارآفرین دولتی هستید؟
- تئوری نمایندگی | چالشهای جدایی مالکیت و مدیریت
- اریک ریس کیست؟ (Eric Ries)
- کتاب نوپای ناب یا The Lean Startup نوشته اریک ریس
- سرمایه گذاری خطرپذیر یا سرمایه گذاری جسورانه (VC) چیست؟
- مدیریت ناب | تولید ناب و سایر مفاهیم مرتبط با Lean
- کتاب ساخت ژاپن: کارآفرینی میتواند در قالب خلق یک بازار تازه انجام شود
- دو راه متفاوت برای ورود به دنیای کارآفرینی
- MVP چیست؟ در چه شرایطی به سراغ MVP میرویم؟
- استیو بلنک کیست؟
- مایکل فریزه | محقق در زمینهی روانشناسی کارآفرینی
- گزارشهای مدیریتی | شاخص سهولت انجام کسب و کار در کشورهای مختلف
- کتاب دوره عمر سازمان (چرخه عمر سازمان) | آدیزس
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
برخی از سوالهای متداول درباره متمم (روی هر سوال کلیک کنید)
ثبتنام | اطلاعات بیشتر فهرست درسهای متمم
نویسندهی دیدگاه : محمدرسول کریمی
سفارشی سازی انبوه محصولات مسئله ای بود که آلوین تافلر هم در کتابهایش موج سوم یا شوک آینده به آن پرداخته بود.
من در بخش طراحی شرکت الکتروژن که تولید کننده الکتروموتور است به عنوان طراح و سپس مدیر طراحی کار می کردم. این شرکت در اوایل دهه 90 شروع به تولید التروموتورهای صنعتی سه فاز کرد. موتورهای صنعتی در ایران طبق استاندارد IEC تولید می شوند در این استاندارد کلیه مشخصات شامل ابعاد، اندازه و محل نصب و ... مشخص و طبق استاندارد است. شرکتهای شناخته شده ایرانی و خارجی زیادی در این حوزه محصولات خود را عرضه می کردند. الکتروژن برای ورود به این حوزه برای مشتریان خود بسیاری از سفارشی سازی ها در طول و شکل شفت، درپوشها و سیمهای خروجی و ... را مجاز کرد.در صورتیکه رقبا چنین انتخابهایی نمی دادند. مشکلات زیادی در خط تولید مشاهده می شد قطعات موجود در انبار نیمه ساخته افزایش می یافت و هزینه اشتباهات محاسبه و طراحی و اشتباه نقشه ها قابل توجه بود، اما همین رویکرد کمک کرد که به خوبی در بازار جای خود را باز کند.