رشته مدیریت استراتژیک و سرفصل های آن در دانشگاه‌ها

درس استراتژی در دانشگاه‌های مختلف جهان با عناوین متفاوتی ارائه می‌شود.

استراتژی، برنامه ریزی استراتژیک، استراتژی در مدیریت، مدیریت استراتژیک و استراتژی کسب و کار، از جمله عنوان‌هایی هستند که برای دوره استراتژی به‌کار می‌روند.

معمولاً وسواس چندانی در انتخاب عنوان دوره های آموزش استراتژی وجود ندارد.

در حدی که فرد آر. دیوید در کتاب مدیریت استراتژیک خود (که از منابع شناخته‌شده‌ی جهان است) تأکید می‌کند که برنامه ریزی استراتژیک و مدیریت استراتژیک را می‌توان معادل دانست. چون مدیران کسب و کار، اصطلاح برنامه ریزی استراتژیک و جامعه‌ی دانشگاهی، اصطلاح مدیریت استراتژیک را ترجیح می‌دهند و هر دو گروه، تقریباً یک موضوع را مد نظر دارند.

بر این اساس، ما در این‌جا برخی از رایج‌ترین ماژول‌های درسی که در آموزش استراتژی و مدیریت استراتژیک مطرح می‌شود را – مستقل از عنوانی که مراکز آموزشی برای آن‌ها در نظر می‌گیرند – فهرست کرده و با هم مرور می‌کنیم.

از جمله سرفصل‌های دیگر که در بحث استراتژی و مدیریت استراتژیک مورد توجه قرار می‌گیرد، مروری بر تاریخچه استراتژی و نیز انواع مکتب‌های استراتژی است.

ما هم در متمم، به عناوین مختلفی به سراغ این بحث‌های تاریخی و تاریخچه‌ای و طبقه‌بندی خواهیم رفت. اجازه بدهید عنوان برخی از درس‌هایی که به این موضوعات اختصاص یافته‌اند را مرور کنیم:

• نگاه به استراتژی به عنوان جنگ و نگاه به سازمان به عنوان یک ارتش جنگی
• بررسی نگرش اقتصاددان‌ها به استراتژی (وقتی که سازمان را به عنوان عضوی از بازار می‌بینیم و همه چیز را در قالب منافع اقتصادی و تعاملات اقتصادی تعریف می‌کنیم)
• مرور نگرش و تحلیل‌های کسانی که استراتژی به عنوان دانش مدیریت بهینه منابع تعریف می‌کنند

این درس‌ها، نسبتاً تئوریک محسوب می‌شوند. به هر حال نمی‌توان جنبه‌های تئوریک را از استراتژی حذف کرد. اما به خاطر داشته باشیم که اگر بیش از حد در این بحث‌ها و درس‌ها غرق شویم، ممکن است از کاربرد اصلی استراتژی که کمک به استراتژیک کردن فعالیت‌ها و اتخاذ تصمیم های استراتژیک و انجام اقدام استراتژیک است غافل شویم.

بنابراین، همیشه در مواجهه با بحث‌های تاریخی و طبقه بندی‌های کلاسیک در درس استراتژی، ضمن اینکه وقت و دقت خود را برای درک بحث‌ها صرف می‌کنید، به خاطر داشته باشید که این موضوعات، فقط ابزاری برای درک بهتر گستردگی فضای استراتژی هستند و نباید برای همیشه گرفتار این جزئیات بمانید.

تعریف استراتژی و مدیریت استراتژیک

• تعریف استراتژی
• تعریف مدیریت استراتژیک (و تفاوت برنامه ریزی استراتژیک با آن)

چهار اصطلاح کلیدی در استراتژی

یک لطیفه‌ی قدیمی میان اقتصاددان‌ها وجود دارد که شاید آن را شنیده باشید:

اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم، بسیاری از مدرسان و سخن‌رانان در فضای استراتژی هم، شبیه همین نگاه را در مورد استراتژی دارند. البته به جای دو کلمه، استراتژی را در قالب چهار کلمه‌ی فرصت و تهدید و قوت و ضعف تعریف و توصیف می‌کنند.

اگر چه استراتژی بسیار فراتر از این بحث‌هاست، اما به هر حال بعید است در یک مرکز آموزش دانشگاهی در هر نقطه از جهان، درس استراتژی بخوانید و در جایی از بحث، این چهار کلمه‌ی کلیدی مطرح نشوند:

• قوت یا Strength
• ضعف یا Weakness
• فرصت یا Opportunity
• تهدید یا Threat

این چهار کلمه، همان کلماتی هستند که حرف اول آنها در زبان انگلیسی، ماتریس معروف SWOT را شکل می‌دهد که احتمالاً نام آن را زیاد شنیده‌اید.

طبیعتاً با توجه به چهار مفهوم فوق، بخش‌هایی از درس مدیریت استراتژیک به تحلیل درونی سیستم و بخش‌هایی نیز به تحلیل محیط (تحلیل فضای بیرونی) اختصاص پیدا می‌کند.

همه دانشمندان حوزه استراتژی، بر این موضوع توافق دارند که استراتژی، در ابتدا ریشه نظامی داشته است. به همین دلیل قدیمی‌ترین کتاب استراتژی را کتاب هنر جنگ آوری نوشته سان تزو می‌دانند. جملات سان تزو هنوز هم در کتابها و مقالات عمومی حوزه استراتژی نقل می‌شوند.

تجزیه و تحلیل محیط یا Context Analysis

اگر بخواهیم برای تحلیل فرصت و تهدید یک عنوان کلی انتخاب کنیم، بهترین عنوان تجزیه و تحلیل محیط یا Context Analysis است.

محیط، خاکی است که سازمان، مانند یک گیاه در آن می‌روید و رشد می‌کند. عوامل محیطی می‌توانند رشد سازمان را تسریع کرده یا مانع آن شوند.

تحلیل محیط بحث گسترده‌ای است که عوامل زیادی در آن مورد بحث قرار می‌گیرند. برخی از این عوامل را می‌توانید در دیاگرام زیر ببینید:

البته عوامل فوق کاملاً مستقل نیستند و با یکدیگر هم‌پوشانی دارند. ضمن اینکه فهرست فوق را می‌توان تکمیل‌تر کرد.

آنچه مهم است این است که وقتی از فرصت یا تهدید حرف می‌زنیم یا از تحلیل محیط می‌گوییم، باید بتوانیم در موارد فوق، تحلیل‌های دقیق و معتبر ارائه دهیم و یا لااقل هنگام مراجعه به نظرات نظرات تحلیل‌گران و مطالعه آنها، بتوانیم نظرات معتبر را از غیرمعتبر تفکیک کنیم.

تحلیل محیط، اگر درست یا نادرست باشد، می‌توان سرنوشت یک استراتژی را از موفقیت به شکست یا بالعکس تغییر دهد.

تحلیل استراتژیک صنعت

قبلاً در درس ارزش آفرینی، با صنعت و تفاوت صنعت و بازار آشنا شده‌ایم.

احتمالاً با خود می‌گویید که تحلیل صنعت هم، نوعی تحلیل محیط است. پس چرا آن را از بخش قبل (که موضوع آن تحلیل محیط بود) تفکیک کرده‌ایم.

نظر شما و استدلال شما درست است. منطقی است که تحلیل صنعت را به عنوان زیرمجموعه‌ای از تحلیل محیط در نظر بگیریم.

اما در فضای آکادمیک، برای اینکه این تحلیل محیطی را به زیرمجموعه‌های کوچک‌تر تقسیم کنند، از یک طبقه بندی جالب استفاده می‌کنند:

• تحلیل محیطِ دور (که تقریباً همان چیزی می‌شود که در Context Analysis گفتیم)
• تحلیل محیطِ نزدیک (که عملاً به بررسی صنعت می‌پردازد و رقیبانی را مورد توجه قرار می‌دهد که فعالیت شبیه یا نزدیک به ما دارند)

در زبان روزمره مردم، تحلیل های بسیار سطحی در مورد صنایع مختلف انجام می‌شود.

در مهمانی‌ها زیاد می‌شنویم که فلان صنعت ورشکسته است و فلان صنعت رونق خوبی دارد و پول دارد از سمت این صنعت به سمت آن صنعت می‌رود.

اما متخصصان مدیریت استراتژیک می‌دانند که تحلیل صنعت، نمی‌تواند بدون چارچوب و قالب باشد و باید در تحلیل استراتژیک، پاسخ سوالهای مشخصی جستجو شود.

تحلیل استراتژیک صنعت یکی از بحث‌هایی است که در همه‌ی شیوه‌های آموزش استراتژی، جایگاه مهمی را به خود اختصاص می‌دهد.

تجزیه و تحلیل شرکت (یا به عبارت علمی‌تر: بنگاه اقتصادی)

گفتیم اگر بخواهیم برای تحلیل فرصت‌ها و تهدیدها یک نام بگذاریم، تحلیل محیط می‌تواند عنوان خوبی باشد.

به شکل مشابه، اگر بخواهیم قوت‌ها و ضعف‌ها را تحت یک عنوان بررسی کنیم، تحلیل کسب و کار (یا تحلیل بنگاه) عنوان مناسبی خواهد بود.

این بحث را گاهی اوقات هم به عنوان تحلیل درونی یا Internal Analysis می‌شناسند.

برای تحلیل درونی شرکت روش‌ها و الگوهای متعددی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تحلیل منابع سازمانی
• تحلیل فرایندهای سازمانی
• تحلیل زنجیره ارزش در سازمان

مبانی نظریه پورتفولیو در مدیریت استراتژیک

نظریه پورتفولیو، یکی دیگر از بحث‌های مهم مطرح در حوزه مدیریت استراتژیک است.

هر شرکتی می‌تواند مجموعه‌ای از محصولات یا خدمات را ارائه کند. در این زمینه، سوال‌های زیادی مطرح می‌شوند.

• این که روی کدام محصول باید انرژی بیشتری گذاشته شود؟
• برای کدام محصول باید بیشتر تبلیغ شود؟
• کدام خدمت باید از سبد خدمات شرکت حذف شود؟
• آیا تنوع در عرضه محصول و خدمات برای سازمان من مفید است؟
• آیا بهتر است روی یک محصول یا خدمت خاص متمرکز شوم؟
• آیا در یک حوزه‌ی جغرافیایی محدود فعالیت کنم؟
• آیا بهتر است در حوزه‌های مختلف فعالیت داشته باشم؟

همه اینها سوالاتی است که معمولاً تحت عنوان پورتفولیوی استراتژیک مورد بحث قرار می‌گیرند.

انتخاب استراتژیک

انتخاب استراتژیک، یکی از سرفصل‌های مهم دیگر در بحث مدیریت استراتژیک است. این سرفصل هم، تقریباً سرفصل مشترک همه‌ی دوره‌های استراتژی محسوب می‌شود و مدرسان و آکادمی‌ها، مستقل از دیدگاه و نگرش خود، این بحث را مورد توجه قرار می‌دهند.

مبانی نظریه بازیها

به عنوان مثال:

• بعید است ما بودجه #تبلیغات خود را دو برابر کنیم و شرکتهای رقیب، هیچ عکس العملی نشان ندهند.
• احتمال کمی دارد که ما گارانتی محصولات خود را از ۱۲ ماه به ۱۸ ماه افزایش دهیم، و شرکتهای دیگر، به خط مشی سابق خود در خدمات گارانتی ادامه دهند.
• بعید است ما در مناسبت‌های خاص، تخفیف جدی و سنگین روی محصولات و خدمات‌مان بدهیم و شرکت‌های رقیب، بی‌تفاوت به سیاست‌های قبلی خود ادامه دهند.

نظریه بازیها، به ما کمک می‌کند که رفتارهای شرکتهای دیگر را در قبال تصمیم‌های خودمان بررسی کنیم و بر اساس سناریوهای محتمل، بهترین گزینه را انتخاب کنیم.

[مطالعه بیشتر: نظریه بازیها و کاربردهای آن]

استراتژی ورود به بازارهای جهانی

استراتژی حضور در بازارهای بین المللی، یکی از بحث‌هایی است که طی دهه اخیر، به سرفصل استاندارد درس مدیریت استراتژیک در اکثر‌ دوره های MBA افزوده شده است.

علت‌های زیادی را می‌توان برای مطرح شدن این سرفصل جدید برشمرد. از جمله:

• حضور چین و آسیای جنوب شرق در بازارهای جهانی
• شکل گیری بازارهای جدید در کشورهای در حال توسعه
• اشباع ظرفیت بسیاری از بازارهای قدیمی
• افزایش هزینه تولید در برخی کشورها
• قیمت پایین محصولات چینی در مقایسه با محصولات سایر کشورها

این عوامل و ده‌ها عامل دیگر، باعث شده‌اند که بسیاری از کسب و کارها،‌ نیازمند شناخت بهتری از بازارهای بین المللی باشند.

شناخت فضای بازارهای بین المللی فقط نیاز صادرکنندگان یا واردکنندگان نیست. بلکه حتی کسانی که کمترین تعامل را با خارج از کشور خود دارند نیز از وضعیت اقتصادی و استراتژی های تجاری انتخاب شده در سایر کشورها تاثیر می‌پذیرند.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری استراتژی کسب و کار به شما پیشنهاد می‌کند: