کوچینگ شناختی چیست؟

در بسیاری از شاخه‌های کوچینگ، هدف و خروجی کار کوچ بسیار ملموس و مشهود است. مثلاً خروجی کوچ سلامت در سلامتی فرد دیده می‌شود. کوچ عملکرد نتیجهٔ فعالیتش را در قالب بهبود عملکرد نشان می‌دهد. حتی کوچ‌ها در برخی شاخه‌های عمومی‌تر مثل کوچ زندگی (لایف کوچ) هم هم‌چنان می‌کوشند نتایجی ملموس در زندگی ایجاد کنند.

اما شاخه‌ای از کوچینگ وجود دارد که کوچ‌ها در آن چنین ادعایی ندارند. آن‌ها اصلاً‌ نمی‌گویند قرار است به زودی نتایجی ملموس در زندگی شخصی یا حرفه‌ای‌تان ببینید. حتی شاخص و معیار شفافی هم برای سنجش عملکرد‌شان وجود ندارد! با این حال، این شاخه از کوچینگ بسیار مهم و تأثیرگذار است و به‌نظر می‌رسد تقاضا برای آن در سال‌های پیش رو از گذشته هم بیشتر شود: کوچینگ شناختی یا Cognitive Coaching.

کوچینگ شناختی یعنی چه؟ کوچ شناختی چه می‌کند؟

برای این‌که بدانیم کوچ شناختی دقیقاً چه می‌کند، معتبرترین راه این است که به سراغ کاستا و گارمستون برویم و ببینیم آن‌ها چه تصویری از این نوع کوچینگ در ذهن داشته‌اند. این دو نفر از پیشگامان کوچینگ شناختی هستند و چارچوب این شاخه از کوچینگ را تدوین کرده‌اند (+):

وجه تمایز کوچینگ شناختی با سایر شاخه‌های کوچینگ

اگر با تاریخچه شکل‌گیری روانشناسی شناختی آشنا باشید و بدانید چه شد که «شناخت / cognition» سر بر آورد، به‌سادگی می‌توانید حدس بزنید کوچینگ شناختی در چه مواردی مسیر خود را از شاخه‌های دیگر کوچینگ جدا می‌کند.

یکی از پایه‌های اصلی رویکرد شناختی این است که انسان‌ها فراتر از سیستم مکانیکی سادهٔ «محرک – پاسخ» هستند. انسان ممکن است در خلوت خود بنشیند. هیچ پاداش یا تنبیه بیرونی دریافت نکند. حتی اطلاعات جدیدی دریافت نکند. با خودش فکر کند و نظرش را دربارهٔ خودش یا دنیای اطرافش تغییر دهد. عملاً بدون این‌که از دید ناظر بیرونی اتفاقی افتاده باشد، این انسان به انسانی دیگر تبدیل شده.

این نگاه کاملاً با رویکرد روانشناسان رفتارگرا فرق دارد که جایگاه محرک، پاسخ و محیط را بسیار پررنگ می‌بینند و سهم کمی (در واقع سهم صفر) برای سیستم شناختی قائلند.  بنابراین در کوچینگ شناختی کمتر از پاداش و جایزه و تنبیه می‌شنوید و بیشتر بر «شیوهٔ فکر کردن، تحلیل کردن و تفسیر کردن» متمرکز می‌شوند. 

باز هم طبیعتاً حدس می‌زنید که کوچینگ شناختی از رویکردهای کسانی مانند یونگ و فروید هم استفاده نمی‌شود. چون اگر قرار باشد بپذیرید تصمیم‌ها، رفتارها و تحلیل‌ها در ناخودآگاه ریشه دارند (چه به شکل فردی و چه جمعی)، طبیعتاً نخواهید توانست خودتان آن‌ها را کشف و تحلیل کنید.

در رویکرد شناختی فرض می‌شود هر فرد می‌تواند به‌شکل مستقل – و پس از مدتی یادگیری و کوچینگ – بدون هرگونه همراه و هم‌فکر، ذهن خود را تحلیل کرده و مدل ذهنی خود را اصلاح کند.

اگر حرف آرون بک را – که نامِ شناخته‌شدهٔ درمان شناختی رفتاری – است مرور کنیم، بهتر متوجه می‌شویم که نگاه کوچینگ شناختی به ذهن و ذهنیت انسانی چگونه است:

با توجه به توضیحاتی که در متن این درس داده شد، احتمالاً برایتان سخت نیست که مسیر تبدیل شدن به یک کوچ شناختی را تشخیص دهید. طبیعتاً تنها «یک مسیر مشخص» برای رسیدن به این هدف وجود ندارد. اما پیشنهاد ما در متمم مسیر زیر است:

گام صفر | مفاهیم کلی کوچینگ را بیاموزید

همان‌طور که در رشته‌های دانشگاهی ابتدا درس‌های عمومی و مشترک آموزش داده می‌شود و سپس به سراغ گرایش‌های تخصصی می‌روند، در کوچینگ هم لازم است ابتدا مبانی و مفاهیم را بدانید.

از جمله این‌که: بدانید کوچینگ چیست. با تفاوت کوچ و منتور آشنا باشید. مهارت گوش دادن را تمرین کنید. ویژگی های کوچ حرفه ای را در خود پرورش دهید. اخلاق حرفه ای در کوچینگ را مد نظر قرار دهید و اساساً‌ اصول حرفه ای گری را بدانید و به‌خاطر بسپارید و خودتان را مقید کنید تا در مسیر حرفه‌ای‌گری حرکت کنید.

در کل، هر جا و هر فرصتی برای یادگیری اصول و مبانی کوچینگ پیش آمد، قدر بدانید و استفاده کنید و هیچ‌وقت فرض نکنید همهٔ اصول و مبانی را می‌دانید. یک کوچ حرفه‌ای همیشه خود را نوآموز می‌داند.

گام اول |‌ فکر کردن با نوشتن را تمرین کنید

در معرفی درس کوچینگ توضیح دادیم که کوچ‌ها باید فکر کردن با نوشتن را جدی بگیرند. آن حرف‌ها را دوباره این‌جا تکرار نمی‌کنیم. اما خودتان یک‌بار دیگر آن توضیحات را مرور کنید و به‌خاطر بسپارید که نوشتن باید بخشی از برنامه حرفه‌ای شما باشد.

گام دوم | با بحث مدل ذهنی آشنا شوید

بخش بزرگی از آن‌ چیزی که ما به نام شناخت/کاگنیشن می‌شناسیم، مدل ساده‌‌شده‌ای از جهان اطراف است. ما تصویرهای ساده‌‌شده‌ای از خانواده، محله‌مان، جامعه‌مان، شغل‌مان، اقتصاد کشورمان، اقتصاد جهان، موفقیت و … می‌سازیم و بر اساس این تصویرها اتفاقات و رفتارها را تفسیر می‌کنیم و دربارهٔ عکس‌العمل خود تصمیم می‌گیریم. این همان چیزی است که به آن «مدل/model» می‌گویند؛ مدل یعنی نقشهٔ‌ ساده‌شده.

اصطلاحاتی مانند طرح‌واره (schema)، سازه (construct)، چارچوب (framework)، نقشهٔ پایه (blueprint) و پارادایم (paradigm) هم با وجودی که عمق، وسعت و مقیاس‌شان فرق دارد، کم‌و‌بیش از جنس مدل هستند.

پس یک کوچ شناختی بیش از هر چیز و پیش از هر چیز باید مفهوم مدل و مدلسازی را بداند. مجموعه درس‌های مدل ذهنی متمم می‌توانند نقطه شروع خوبی برای درک این بحث باشند.

وقتی مجموعه درس‌های مدل ذهنی را می‌خوانید، توجه ویژه‌ای هم به بحث یادگیری دو حلقه ای داشته باشید. اگر بخواهیم اسم کوچینگ شناختی را عوض کنیم و نام دیگری روی آن بگذاریم، می‌توانیم بگوییم «کوچ یادگیری دو حلقه ای».

گام سوم | با اصطلاحات و مفاهیم روانشناسی شناختی آشنا شوید

روانشناسی شناختی منظومه‌ای از اصطلاحات را وارد دنیای توسعه فردی، هدف گذاری و کوچینگ کرده که بدون آشنایی با آن‌ها به‌هیچ‌وجه کارتان پیش نمی‌رود. این اصطلاحات فراوانند. اما حداقل لازم است اصطلاحات و مفاهیم زیر را دقیق بشناسید:

• ادراک (perception)
• اِسناد (attribution)
• انگیزه (motive)
• تعارض شناختی (cognitive dissonance)
• سوگیری (bias)

گام چهارم | آشنایی با خطاهای شناختی و تحریف‌ها

بخش قابل‌توجهی از آن‌چه در کوچینگ شناختی مطرح می‌شود، از جنس خطاهای شناختی است. البته شما صرفاً‌ با یاد گرفتن خطاهای شناختی (و مثال‌های کلاسیک آن که این روزها همه حفظ هستند) به یک کوچ شناختی تبدیل نمی‌شوید. اما مسئله این‌جاست که بدون یاد گرفتن خطاهای شناختی، هرگز به یک کوچ شناختی تبدیل نمی‌شوید.

بنابراین این خطاها را یاد بگیرید. به مصداق‌هایشان فکر کنید و سعی کنید بر آن‌ها مسلط شوید (با تأکید:‌ بیشتر و عمیق‌تر از مثال‌های رایج).

در کنار خطاهای شناختی، تحریف‌های شناختی را هم در ذهن داشته باشید. منظور از تحریف‌های شناختی، تصویرهای بزرگنمایی‌شده یا کوچک‌نمایی‌شده از واقعیت است (من هیچ‌وقت موفق نمی‌شوم؛ نگفت اما خودم فهمیدم که از من نفرت دارد؛ اگر امسال دانشگاه قبول نشوم، بزرگ‌ترین شکست زندگی‌ام خواهد بود و …). ما این تحریف‌ها را در یکی از درس‌های عزت نفس متمم با اسم افکار منفی آورده‌ایم. افکار منفی را می‌شود مورچه هم بنامید: ANT (مخفف Automatic Negative Thought). معمولاً هم اگر حواس‌مان نباشد، اتوماتیک در ذهن‌مان می‌نشینند و رسوب می‌کنند.

گام پنجم | پیگیری کارهای آلبرت الیس و آرون بک

در آثار صاحب‌نظران کوچینگ شناختی اشاره‌های فراوانی به کارهای آرون بک، آلبرت الیس و تکنیک ABC‌ وجود دارد. حتماً دربارهٔ این افراد مطالعه کنید.

کتابهای بسیاری هم وجود دارند که نظریات این افراد را شرح و بسط داده‌اند. کتاب کلاسیک دیوید برنز به اسم از حال بد به حال خوب واقعاً هنوز هم یک منبع خوب برای مطالعه است. بسیاری از کتابهای جدیدتر – خصوصاً در بین کتابهای ساده و عام – همین حرف‌های برنز را با آب‌ورنگ بیشتر تکرار کرده‌‌اند.

گام ششم | آشنایی با کارول دوک و مفهوم ذهنیت (mindset)

در کوچینگ شناختی بسیار مهم است که با کارول دوئک و ایده‌هایی که در کتاب طرز فکر مطرح کرده آشنا باشید؛ همان حرف‌هایی که در سال‌های اخیر بسیار مشهور شده‌اند: ذهنیت ثابت و ذهنیت رشد (ما حرف‌ها و چارچوب پیشنهادی او را در دوره هدف گذاری و به‌ویژه در بحث اهداف عملکردی و اهداف یادگیری مطرح کرده‌ایم.

چون پایهٔ کوچینگ شناختی این است که مراجع شما بپذیرد که می‌تواند خودش را تغییر دهد و نیز بپذیرد که مسیر رشد از جنس «یادگیری» است و نه «دستیابی». بهترین چارچوبی که می‌تواند این نگرش را برای خود شما و مراجع‌تان شفاف کند، چارچوبی است که دوئک ارائه کرده و طی چند دهه درباره‌اش گفته و نوشته است.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری کوچینگ به شما پیشنهاد می‌کند: