مشاوره فرایندی در برابر مشاوره تخصصی | مانند پزشک هستید یا روانشناس؟
آیا تا به حال به تفاوت الگوی رفتاری پزشکان با مشاوران روانشناسی و رواندرمانگران توجه کردهاید؟
ما معمولاً وقتی به پزشک مراجعه میکنیم، انتظار داریم او یک روش درمانی مشخص را تجویز کند؛ چه قرص و شربت و تزریق و چه انجام عمل جراحی. به عبارت دیگر میتوان گفت به شکل سنتی پزشک در ذهن ما با «نسخه و تجویز / prescription» گره خورده است. اگر هم پزشک به تشخیص نرسد و آزمایش یا ابزارهای تشخیصی دیگر را پیشنهاد کند، این کارها را صرفاً یک مرحلهٔ ناگزیر میدانیم. کارهایی که انجام میدهیم تا در نهایت بتوانیم به مرحلهٔ تجویز برسیم.
در مقابل وقتی پیش رواندرمانگر میرویم، انتظار رفتار متفاوتی داریم. رواندرمانگر آمادهٔ تجویز نیست، بلکه آمادهٔ شنیدن است. او معمولاً نمیخواهد به ما راهحل بدهد. بلکه میخواهد کمک کند راهحل مناسب خودمان را کشف کنیم.
واضح است که همهٔ پزشکان و همهٔ رواندرمانگران به شیوهای که گفتیم کار نمیکنند. اما تصویر غالبی که از این دو حرفه در ذهن ماست، کموبیش چنین است.
مشاوره فرایندی در برابر مشاوره تخصصی
در این درس میخواهیم دو رویکرد متفاوت به مشاوره مدیریت را شرح دهیم که تفاوت آنها تا حدی شبیه همین دوگانهٔ پزشک – روانشناس است. در زبان انگلیسی هم از همین تعبیر برایشان استفاده میشود: medical approach در برابر counselor approach.
البته اصطلاحهای دقیقتر و علمیتری هم برای توصیف این دو رویکرد وجود دارد: مشاوره فرایندی (process consulting) در برابر مشاوره تخصصی (expert consulting).
از آنجا که درک مفهوم فرایند برای بسیاری از افراد سخت است، فعلاً وضعیت چنین است که مشاوران مدیریت در جمعهای خودشان از دو اصطلاح مشاوره فرایندی و مشاوره تخصصی استفاده میکنند. اما هنگام صحبت با کارفرما تعبیرهای «پزشک» و «روانشناس / درمانگر» را به کار میبرند.
از آنجا که ما پیش از این دربارهٔ هشت نقش مشاور پرداخته و به رویکرد فنی-انسانی هم اشاره کردهایم، ممکن است توجه به شباهتها و تفاوتها شما را گیج کند. بنابراین ابتدا این درس را – بدون توجه به تقسیمبندیهای قبلی – بخوانید. در بخش پایانی همین درس این تقسیمبندی را با تقسیمبندیهای قبلی مقایسه خواهیم کرد.
دسترسی کامل به مجموعه درسهای مرتبط با مشاوره مدیریت برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است.
اعضای ویژهی متمم علاوه بر دسترسی به این بحث به مجموعهی گستردهای از درسها به شرح زیر دسترسی پیدا میکنند:
شاید برایتان جالب باشد که بررسیهای ما نشان داده در میان دوستان متممی، کسانی که به درسهای مشاوره مدیریت علاقهمند بودهاند، برای مطالعهی درسهای زیر هم وقت گذاشتهاند:
کوچینگ | کارآفرینی | کار تیمی | مدیریت تعارض | تفکر سیستمی
استراتژی | تفکر سیستمی | تصمیم گیری | مدیریت منابع | گزارش نویسی
ارزش آفرینی | سیستمهای کنترل مدیریت | مدل کسب و کار | دیجیتال مارکتینگ
دوره MBA (پیگیری منظم مجموعه درسها)
تذکر: برای دسترسی به محتوای درسی که مشاهده میکنید، صرفاً عضو شدن و پرداخت عضویت کافی نیست و باید تمرین ورود به بحث را هم انجام دهید. انجام این تمرین بسیار ساده است. چون صرفاً از شما خواستهایم انتظار خود را از درسهای مشاوره مدیریت متمم بیان کنید.
این دو مدل را نمیتوان جایگزین یکدیگر دانست.
مدل مشاوره تخصصی در انقلاب صنعتی و رویکرد تیلوریسم ریشه دارد: اینکه کارکنان سازمان دقیقاً نمیدانند باید چه کنند و چگونه کار کنند و وظیفهٔ مدیر این است که خودش یا مشاورش به جای کارکنان فکر کنند و کار را به آنها آموزش دهند. هنوز هم فعالیتهایی وجود دارد که حرف تیلور در آن درست باشد. اگر چه دامنهٔ این نوع فعالیتها هر روز کم و کمتر میشود.
به هر حال این واقعیت هم وجود دارد که هنوز بسیاری از شرکتهای بزرگ مشاوره مدیریت، بهویژه گروه مشاوران بوستون، شرکت مکنزی و رولندبرگر در بخشی از پروژههای خود از مدل مشاوره تخصصی استفاده میکنند. و شرکتهای مشاوره مدیریت بسیاری هرروزه در سراسر جهان از مدل های مدیریتی که این شرکتها توسعه دادهاند استفاده میکنند. این یعنی هم عرضه برای این نوع مشاوره وجود دارد و هم تقاضا.
علاوه بر این گاهی کارفرما حاضر نیست مشاوره فرایندی را بپذیرد.
بعضی کارفرمایان معتقدند که ما پول میدهیم و دانش تخصصی میخریم. اگر قرار است کسی بیاید از خودمان بپرسد که مشکلت چیست و بعد هم از خودمان بخواهد که مسئله را حل کنیم، پس چرا به مشاور پول میدهیم؟
واقعاً هم این حرف گاهی درست است. گاهی اوقات مدیران شرکتها صرفاً به سراغ مشاور مدیریت میروند تا بخشی از فعالیتهای عملیاتی خود را برونسپاری کنند. مثلاً فرض کنید شرکت تصمیم گرفته امکانسنجی و برنامهریزی برای استقرار سیستم مدیریت ارتباط با مشتری یا راه اندازی مرکز تماس و باشگاه مشتریان را به یک شرکت مشاوره مدیریت بسپارد. در اینجا اگر مشاور بیاید و بگوید من کمک میکنم که خودتان به «ظرفیت برنامه ریزی برای راه اندازی سیستم …» دست پیدا کنید، احتمالاً پروژهاش را از دست خواهد داد.
حتی به فرض که چنین نباشد و کارفرما به توسعهٔ ظرفیتهای داخلی علاقه داشته باشد، در نهایت ممکن است نتواند با الزامات پروژهٔ مشاورهٔ فرایندی کنار بیاید. مشاورهٔ فرایندی کُند و زمانبر است. اجرای آن هم بسیار دشوار است. صرفاً به عنوان یک نمونه، توجه کنید که مشاورهٔ فرایندی به ارتباطات شفاف نیاز دارد. همهٔ کارکنان سازمان باید بتوانند شفاف و بدون ملاحظه با یکدیگر و با مدیرانشان صحبت کنند. اگر فرهنگ سازمان اجازهٔ چنین ارتباطی را ندهد، مشاوره فرایندی هرگز موفق نخواهد شد.
ضمناً این را هم به خاطر داشته باشید که قرار نیست از اول تا آخر پروژه به یک رویکرد وفادار بمانید. مثلاً ممکن است مشاوره را با رویکرد فرایندی شروع کنید و پس از اینکه سازمان مشکل را شناخت یا راهحل را کشف کرد، از رویکرد مشاوره تخصصی برای ادامهٔ مسیر بهره بگیرید.
چند پرسش و پاسخ آنها
آیا مشاوره فرایندی همان تسهیلگری است؟
بستگی دارد اصطلاح تسهیلگر را چگونه تعریف کنید. بعضی صاحبنظران تسهیلگری را بسیار فراخ و وسیع تعریف میکنند. یعنی هر آنچه را که تجویز نباشد، تسهیل در نظر میگیرند. با این معنا میتوان تسهیلگری را با مشاوره فرایندی یکسان فرض کرد. چنانکه ریچارد نیوتن چنین کرده است (+).
ما در متمم تسهیلگری را کمی محدودتر تعریف کردهایم. چون میخواستهایم دستمان برای بحثهای تخصصیتر در آموزش مشاوره مدیریت و کوچینگ باز باشد. به همین علت تسهیلگری را به عنوان یکی از مهارت های نرم و زیرمجموعهٔ دوره مدیریت جلسه قرار دادهایم.
تفاوت دوگانهٔ پزشک-مشاور با تقسیمبندی فنی-انسانی چیست؟
گاهی به اشتباه فکر میکنند رویکرد فنی با مشاوره تخصصی یکسان است و رویکرد انسانی هم همان مشاوره فرایندی است. اما چنین نیست. این دو تقسیمبندی تقریباً مستقل هستند و با یکدیگر همپوشانی ندارند. شما ممکن است معتقد باشید که مسئله سازمان یک مسئله فنی است. اما در مشاوره خود از رویکرد فرایندی استفاده کنید. چنانکه ممکن است مسئله اصلی سازمان را مسائل انسانی بدانید. اما در نهایت به سراغ رویکرد تخصصی بروید و راهحلهایی را که مناسب میدانید از بیرون به سازمان تزریق / تجویز کنید.
تفاوت دوگانهٔ پزشک-مشاور با هشت نقش مشاور چیست؟
این دو مدل بسیار به هم شبیهاند و تعارضی با هم ندارند. تقسیمبندی به هشت نقش برای کسی که میخواهد آشنایی ابتدایی و کلی با نقشهای مشاور داشته باشد مناسب است. به همین علت ما از آن برای ورود به بحث نقشهای مشاور استفاده کردیم.
اما در دنیای واقعی و جلسهٔ مشاوره شما نمیتوانید یک چکلیست جلوی خودتان بگذارید و تصمیم بگیرید کدام نقش را انتخاب کنید. روش واقعیتر و انعطافپذیرتر این است که دو انتهای طیف (مشاور متخصص و مشاور فرایند) را بشناسید. سپس در طول پروژهٔ مشاوره بسته به صلاحدید خودتان به سمت یکی از دو انتهای طیف نزدیک شوید.
متمم از چه منابعی برای تدوین این درس استفاده کرده است؟
ادگار شاین که ما معمولاً او را با کارهایش در زمینهٔ فرهنگ سازمانی میشناسیم، نقش مهمی در ترویج مشاوره فرایندی داشته است. او کتابی هم با همین نام (Process Consultation) تألیف کرده که منبع بسیاری از کتابها و مقالات پس از خود بوده است.
علاوه بر شاین، نویسندگان دیگری هم به این دو رویکرد در مشاوره پرداختهاند که از جمله آنها میتوان به توماس شوماخر (در کتاب Emerging Trends in Management Consulting) و ریچارد نیوتن (در کتاب The Management Consultant) اشاره کرد.
ما در تدوین درس حاضر از این سه منبع استفاده کردهایم. البته حرفهای ناتالیا نیلکووا در کتاب The Client-Consultant Relationship هم الهامبخش این بحث و موضوعات مشابه آن در متمم بوده است.
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مشاوره مدیریت به شما پیشنهاد میکند:
- مشاوره مدیریت | یک مشاور مدیریت چه کارهایی انجام میدهد؟
- مشاوره مدیریت | انتظار شما از آموزش مشاوره مدیریت چیست؟
- شغل مشاوره مدیریت و چند تصور اشتباه دربارهی آن
- فاکتورهای کلیدی موفقیت در مشاوره مدیریت | آیا موفق میشوید؟
- اهمیت مهارت مدیریت موثر جلسات برای مشاوران مدیریت
- معرفی کتاب | شرکتهای خدمات حرفهای را چگونه باید اداره کرد؟
- دو رویکرد اصلی در مشاوره مدیریت | شما به کدامیک نزدیکتر هستید؟
- هشت نقش یک مشاور مدیریت | بهتر است بر هر هشت نقش مسلط باشید
- مشاوره فرایندی در برابر مشاوره تخصصی | مانند پزشک هستید یا روانشناس؟
- مدل های مدیریتی | چرا مدلها برای مشاوران مدیریت و کسب و کار مهماند؟
- مشاوره استراتژی | آیا شرکتها به مشاوره مدیریت استراتژیک نیاز دارند؟
- مشاوره منابع انسانی | افراد و شرکت های مشاور منابع انسانی چه خدماتی ارائه میکنند؟
- در مشاوره جایگاه خود را نسبت به طرف مقابل مشخص کنید
- بایدها و نبایدهای اولین جلسه مشاوره مدیریت
- پروپوزال مشاوره مدیریت | نحوه نوشتن پروپوزال چگونه است؟
- مسیر شغلی در شرکتهای بزرگ مشاوره مدیریت
- معرفی کتاب استعاره های سازمان | گرت مورگان
- شرکتهای مشاوره مدیریت | KPMG چیست و چگونه فعالیت میکند؟
- داستان شکست یک شرکت مشاوره مدیریت | شرکت مایکل پورتر چگونه سقوط کرد؟
- معرفی کتاب مشاوره پیتر بلاک | راهنمای مشاوره بینقص
- کتاب پروژه اصطکاک | کتابی دربارهٔ اهمیت کاهش (و افزایش) اصطکاک سازمانی
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
سوالهای پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحثهای مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری میتوانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحههای دوره MBA و توسعه فردی میتوانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما میتوانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را میتوانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیمسال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که میتوانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را میتوانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
۵ نظر برای مشاوره فرایندی در برابر مشاوره تخصصی | مانند پزشک هستید یا روانشناس؟