تعریف سیستم چیست؟ | سیستمهای باز و بسته | چند مثال از انواع سیستم
«باید به مسائل نگاه سیستم داشته باشیم.» «وقتی انسان را به عنوان یک سیستم در نظر بگیرید، نگرش‌تان به درمان تغییر میکند.» «سیستم آموزشی ما نیاز به اصلاح دارد. اجزای این سیستم نمی‌توانند هدف مد نظر ما را تأمین کنند.» «تفکر سیستمی در سازمان ما جا نیفتاده است. اکثر بچه‌ها سازمان را به عنوان یک سیستم نمی‌بینند.» «سیستم اقتصادی کشور ما باید بازآفرینی شود. این سیستم در برابر بحران‌ها شکننده است.» «ما هیچ یک از ارکان سیستم آموزشی باز را جدی نگرفته‌ایم.»
همهٔ این جمله‌ها و صدها جملهٔ دیگر از این دست، در یک واژه مشترکند: سیستم.
تا وقتی با تعریف سیستم آشنا نباشیم و ندانیم سیستم چیست، طبیعتاً این نوع جمله‌ها را هم به درستی درک نمی‌کنیم. اگر بخواهیم صادق و صریح باشیم، بسیاری از کسانی که جمله‌های بالا را می‌گویند و می‌نویسند هم دقیقاً نمی‌دانند سیستم چیست و قوانین تفکر سیستمی چه هستند. شاید همین باعث میشود که در عین علاقهٔ تحلیل‌گران، صاحب‌نظران و سیاست‌گذاران به نگرش سیستمی، نهایتاً انعکاس نگاه سیستمی را در رفتارها و تصمیم‌های بسیاری از آنها نمی‌بینیم.
این درس، نخستین گام جدی در مسیر آشنایی با سیستم است. طبیعتاً ما در این‌جا فقط دربارهٔ معنی کلمه سیستم حرف می‌زنیم و می‌خواهیم بدانیم مفهوم سیستم چیست. اما بحث دقیق‌تر دربارهٔ تفکر سیستمی در درسهای آتی مطرح خواهد شد.
از دوستان عزیز متممی انتظار می‌رود پس از مطالعه این درس بتوانند
- سیستم را تعریف کنند و برخی از انواع سیستمها را نام ببرند.
- مهمترین ویژگیهای یک سیستم را فهرست کنند.
- با اصطلاحات مرز سیستم، رفتار سیستم، محیط سیستم، سیستم باز و سیستم بسته آشنا شوند.
- چند نوع سیستم را مثال بزنند و اجزای هر سیستم را نام ببرند.
به چند نمونه از اصطلاحاتی که کلمهٔ سیستم در ترکیب آنها به کار رفته توجه کنید: سیستم عصبی، سیستم قضایی، سیستم آموزشی، سیستم اقتصادی، سیستم گوارش، سیستم سرمایش و …
برای این که بتوانید سیستم را تعریف کنید ابتدا باید ببینید ویژگی مشترک همهٔ این سیستمها چیست؟ این که در همهٔ آنها مجموعه‌ای از اجزاء را می‌بینیم که در یک ساختار و با رابطه‌ای مشخص در کنار هم قرار گرفته‌اند و با یکدیگر تعامل دارند.
دریپر کافمن حدود چهار دهه قبل برای درک سیستم مثال ساده‌ای می‌زند (+):
بنابراین یکی از مهمترین ویژگیهای سیستم این است که ما در سیستمها با یک «ساختار» روبه‌رو هستیم. یعنی کاملاً مشخص است که هر یک از اجزای سیستم به کدامیک از اجزای دیگر متصل است و ارتباط میان آنها چگونه تعریف میشود. اگر این ساختار وجود نداشته باشد، ما صرفاً با یک تودهٔ انباشته روبه‌رو هستیم.
راسل اکاف از دانشمندان و صاحب‌نظران مطرح در زمینهٔ تفکر سیستمی هم در تعریف سیستم به همین نکته اشاره میکند (+):
سیستم مجموعه‌ای از دو یا چند جزء است که به نوعی با یکدیگر در ارتباط هستند. این اجزاء میتوانند از جنس انسان باشند (مثلاً در سیستمهای اجتماعی)؛ یا اشیاء و چیزهایی مثل تلفن‌ها در سیستم مخابرات و اندام‌ها در سیستم بدن؛ و یا حتی از جنس مفهوم (مثلاً مفاهیم مطرح در سیستمهای عددی).
بنابراین مهمترین ویژگی سیستم این است که همواره اجزاء کوچک‌تری را شامل میشود. اما اجزائی که مستقل از یکدیگر نیستند.
پس فعلاً به عنوان نخستین گام در تعریف سیستم به خاطر بسپارید که هر وقت از یک سیستم صحبت میشود، باید بلافاصله از خود بپرسید: اجزای این سیستم چیست؟
به این چند مثال توجه کنید:
اجزای سیستم گوارش
سیستم هاضمه انسان از اجزای متعددی تشکیل شده که دهان، حلق، مری، معده و روده‌ها از جمله اجزای آن هستند.
البته بعضی از این اجزاء خود زیرمجموعه‌های دیگری دارند. مثلاً وقتی از دهان حرف می‌زنیم، دندان‌ها، زبان، غدد زیرزبانی و بناگوشی و المان‌های دیگر را هم مد نظر داریم. به عبارت دیگر می‌توان گفت دهان خود یک سیستم است که زیرسیستم یک سیستم بزرگتر، یعنی سیستم گوارش محسوب میشود.
اجزای سیستم خودرو
سیستم یک خودرو هم اجزای متعددی دارد. موتور، گیربکس، چرخ‌ها، فرمان، تهویه داخل کابین و ترمز، نمونه‌هایی از اجزای سیستم خودرو هستند.
البته راحت‌تر است که بگوییم خودرو شامل تعدادی زیرسیستم است: زیرسیستم انتقال قدرت، زیرسیستم تهویه، زیرسیستم هدایت مسیر حرکت و …
اجزای سیستم بازار
بازار را هم در نگرش سیستمی می‌توان به عنوان یک سیستم دید و از اجزای آن سخن گفت.
بخش عرضه و بخش تقاضا از جمله ارکان سیستم بازار هستند. اما بازار به این ارکان محدود نیست و اجزای دیگری هم دارد. قوانین، زیرساخت‌ها و نیز سیستمهای نظارتی، از جمله اجزای دیگر سیستم بازار هستند.
علاوه بر این نکتهٔ نسبتاً واضح که «سیستم حتماً اجزاء متعدد دارد و باید بتوانید اجزای سیستم را نام ببرید» نکات دیگری هم هست که لازم است دربارهٔ سیستمها و تعریف سیستم بدانید:
- تعامل میان اجزای سیستم به چه معناست؟
- مرز سیستم چگونه تعریف میشود؟
- رفتار سیستم چطور تعریف میشود؟
- سیستم باز و سیستم بسته چیست؟
- منظور از هدف یک سیستم چیست؟
- مثال‌هایی از سیستمها
در صورتی که به آموزش شنیداری علاقه‌مند هستید، می‌توانید مجموعه فایلهای صوتی «آشنایی با مبانی تفکر سیستمی» را از فروشگاه متمم تهیه کرده و گوش دهید.
محمدرضا شعبانعلی در این مجموعه فایل صوتی شش ساعته، تاریخچهٔ شکل‌گیری و مبانی تفکر سیستمی را شرح داده و می‌کوشد این مفاهیم را به کمک انواع مثال‌ها – از مثال‌های کلاسیک تا موضوعات روز جامعه – آموزش دهد. بخشی از محتوای این فایل صوتی با آن‌چه به شکل متنی در درسهای متمم آمده مشترک است.
برای مشاهده‌ی فهرست نکات مطرح شده در این مجموعهٔ آموزشی می‌توانید روی دکمه‌ی زیر کلیک کنید:
اجزای یک سیستم با هم تعامل دارند
تا این‌جا گفتیم که یکی از ویژگیهای سیستم این است که از اجزای متعددی تشکیل شده است. به عبارت دیگر، سیستم وقتی معنا پیدا میکند که دو یا چند جزء در کنار هم قرار بگیرند. یک قطعهٔ ساده که به هیچ زیرمجموعه‌ای قابل‌‌تقسیم نیست، نمی‌تواند یک سیستم باشد.
اما وجود اجزاء به تنهایی برای شکل‌گیری یک سیستم کافی نیست. سیستم یک مجموعه نیست و چیزی فراتر از یک مجموعه است. وقتی می‌توانیم از سیستم سخن بگوییم که این اجزاء با یکدیگر تعامل داشته باشند. تعامل به این معنا که برخی از آنها روی برخی دیگر تأثیر بگذارند یا از اجزای دیگر تأثیر بپذیرند.
وقتی یکی از اجزای یک سیستم را پیش روی شما قرار می‌دهند، شما باید بتوانید دربارهٔ مسیرهای تعامل و تأثیرگذاری و تأثیرپذیری‌اش اظهارنظر کنید و آنها را تشخیص دهید. به این مثال‌ها توجه کنید:
تعامل میان اجزای سیستم خودرو
اگر در سیستم خودرو صحبت از موتور بود، باید بتوانید بگویید که موتور از سیستم سوخت‌رسانی ورودی می‌گیرد. خروجی موتور هم به سیستم گیربکس می‌رود.
موتور از طریق یک سیستم تعلیق روی شاسی سوار میشود و ارتعاشاتش به بدنه منتقل میشود. موتور همچنین از پنل و مکانیزمهای داخل خودرو ورودی می‌گیرد.
پدال گاز و پدال ترمز از جمله ورودی‌های موتور هستند که در داخل کابین قرار دارند. موتور همچنین وضعیت برخی از پارامترهایش را روی داشبورد در مقابل راننده نمایش می‌دهد.
تعامل میان اجزای سیستم اقتصادی کشور
وقتی از سیستم اقتصادی کشور هم صحبت میکنید، باید بتوانید این مسیرهای تأثیرگذاری و تأثیرپذیری را بیابید و تحلیل کنید.
مثلاً باید ببینید که اصناف از طریق پرداخت مالیات با سیستم دولت رابطه برقرار میکنند. همچنین دولت از طریق سیستم بانکی، اعتباراتی را در اختیار اصناف قرار می‌دهد.
یا این که سیستم قضایی کشور تعاملی دوسویه با اصناف دارد. از یک سو سیستم قضایی می‌کوشد اختلاف‌نظر‌های ساده را به سمت صنف سوق دهد و بار آنها را از نظام قضایی بردارد. از سوی دیگر، اصناف برخی از چالش‌های سنگین را به سیستم قضایی کشور ارجاع می‌دهند.
دربارهٔ ارتباط اصناف با مشتریان، با سازمانهای نظارتی و دیگر اجزای سیستم اقتصادی کشور هم می‌توان توضیحاتی ارائه کرد.
به ساختمانی فکر کنید که در آن پنجاه واحد آپارتمانی وجود دارد و در هر واحد هم یک کسب‌و‌کار مستقر است. ما در این‌جا یک سیستم نداریم. آن‌چه هست، چیزی فراتر از یک مجتمع نیست.
اما حالا فرض کنید اعضای آن مجموعه، در یکی از واحدها یک تیم حقوقی مستقر کرده و هزینه‌های آن را به شکل مشترک پرداخت کنند. همچنین یک سالن برای اجتماعات و سمینارها در نظر بگیرند. علاوه بر این یک صندوق غیررسمی تعریف شود که کارکنان همهٔ شرکت‌های ساختمان بتوانند پولی را در آن پس‌انداز کرده و در شرایط ضروری، وام کم‌بهره بگیرند. یک نرم‌افزار داخلی هم برای ارتباط میان واحدها و تبادل نظر دربارهٔ مسائل ساختمان طراحی شود. حتی شاید کسب‌و‌کارها ترجیح دهند برای تأمین خدمات یا فروش محصولات خود با واحدهای دیگر وارد مذاکره شوند.
هر یک از این فعالیت‌ها تعامل میان واحدها را افزایش داده و مجموعه را از یک مجتمع سنتی دور میکند و به همان نسبت، سیستم قوی‌تری شکل می‌گیرد.
به عنوان مثالی دیگر می‌توانیم به سراغ کار تیمی برویم. احتمالاً شنیده‌اید که هر کس بخواهد از کار تیمی حرف بزند، بلافاصله به سراغ تفاوت تیم و گروه می‌رود. معمولاً چنین توضیح داده میشود که یکی از تفاوت‌های تیم و گروه در تعامل میان اعضاست. تا زمانی که هر یک از مسافران مترو روی صندلی خود نشسته و مشغول کار خود هستند، با یک گروه روبه‌رو هستیم. اما اگر اتفاقی بیفتد که آنها با یکدیگر صحبت کرده و تعامل برقرار کنند، یا حتی تقسیم کاری میان‌شان صورت گیرد، از گروه فاصله گرفته و به یک تیم نزدیک میشوند (مثلاً هنگام وقوع سانحه و در شرایطی که بخواهند با کمک یکدیگر از آن فضا نجات پیدا کنند).
این حرف‌ها را به زبان سیستمی میشود چنین شرح داد: «تیم، گروهی است که به یک سیستم تبدیل شده، یا در مسیر تبدیل شدن به یک سیستم است.» و یا این که «یک گروه از انسان‌ها وقتی به یک تیم تبدیل میشوند که با یکدیگر تعامل داشته و بر هم تاثیر بگذارند و از یکدیگر نیز تأثیر بپذیرند.»
شبیه همین بحث را در ادبیات سازمانی هم می‌توان مطرح کرد. احتمالاً دیده‌اید که در برخی سازمان‌ها، هر یک از واحدها مانند یک کشور مستقل اداره میشوند. واحد بازاریابی به دنبال کار خویش است. بدون این که به وضعیت بقیهٔ واحدها توجه کند. واحد تولید هم سنگ خود را به سینه می‌زند. واحد فروش، فقط به دنبال اهداف فروش است و واحد منابع انسانی هم مستقل از این که در بقیهٔ بخش‌ها چه می‌گذرد، نظام پاداش و پرداخت تعریف کرده و قوانین حضور و غیاب را تعیین میکند.
به طور خلاصه و به عنوان تأکیدی دوباره باید گفت شناخت تعامل میان اجزای سیستم و جستجوی مکانیزمهای مختلف تأثیرگذاری اجزا بر یکدیگر، یکی از اصول تفکر سیستمی است که بدون آن هرگز نمی‌توانیم سیستمها را به درستی تحلیل کنیم.
برای سیستمها مرز تعریف میشود
تقریباً هر وقت می‌خواهید از سیستم حرف بزنید، باید از مرز سیستم هم صحبت کنید. مگر این که بگویید می‌خواهم دربارهٔ کل عالم هستی (هر آن‌چه هست، مستقل از آن‌که من می‌دانم یا نمی‌دانم، می‌شناسم یا نمی‌شناسم) به عنوان یک سیستم حرف بزنم. پس از این که مرز سیستم را تعریف کردیم، آن‌چه در بیرون می‌ماند، محیط سیستم نامیده میشود.
واضح است که پس از تعریف مرز، وقتی از ورودی سیستم حرف می‌زنیم، منظورمان همهٔ آن چیزهایی است که از بیرون مرز می‌آیند و خروجی سیستم، هر آن چیزی است که از داخل به بیرون مرز می‌رود.
توجه کنید که «مرز سیستم» یک واقعیت بیرونی نیست. بلکه ما انسان‌ها با توجه به نیازها و دغدغه‌های خود، و البته توانایی مغزمان در درک پدیده‌ها، مرزهای یک سیستم را تعریف کرده و آن را از محیط سیستم جدا می‌کنیم.
مرز در حل مسائل فیزیک
حتماً از درسهای فیزیک دبیرستان به خاطر دارید که در بررسی حرکت اجسام معمولاً می‌گفتند: از اصطکاک هوا صرف‌نظر کنید. معنای صرف‌نظر کردن دقیقاً چیست؟ یعنی ما مرزی دور سیستم تعریف می‌کنیم که تا لبه‌های اجسام را پوشش می‌دهد، اما شامل هوای اطراف‌شان نمی‌شود. انگار که هوا وجود ندارد.
بیشتر مسائلی که در فیزیک حل می‌کنیم، از همین جنس هستند. یعنی از سیستمی حرف می‌زنیم که مرزی دور آن تعریف شده و ما صرفاً با درون این مرز کار داریم. یا لااقل، بیشترین تمرکزمان بر فضای داخلی این مرز است.
مرز در خانه
خانه را هم می‌توان یک مثال برای سیستم در نظر گرفت و برای آن مرز تعریف کرد. این مرز، بسته به نوع نگاه و نگرش ما می‌تواند متفاوت باشد.
کسانی که آموزش کمتری در زمینهٔ زندگی اجتماعی دیده‌اند، معمولاً مرز خانه را به دیوارهای آن محدود می‌دانند. چنین نگاهی می‌تواند باعث شود که برای زیبایی و تمیزی داخل خانه به سادگی هزینه کنند، اما نظافت مشاعات و فضا‌های اشتراکی بیرونی را کمتر جدی بگیرند. یا خروج زباله از خانه برایشان مهم باشد. اما دیگر به این فکر نکنند که در ادامه چه اتفاقی برای زباله‌ها می‌افتد. سطح زبالهٔ کوچه، هر چه باشد، جزئی از خانه نیست.
سال‌ها قبل، کمپینی که شهرداری تهران با شعار «شهر ما خانهٔ ما» برگزار می‌کرد – مستقل از جنبه‌های اجرایی و موفقیت یا عدم موفقیت آن – نمونه‌ای از تلاش برای تعریف مرزی گسترده‌تر برای خانه بود.
البته تعریف مرز به مسئلهٔ مورد توجه هم بستگی دارد. مثلاً اگر مشکل امروز شما انتخاب ابعاد مناسب برای خرید یک فرش است، این که مرز خانهٔ خود را در حد شهر یا کشور تعریف کنید، تأثیری در ابعاد فرش ندارد. در حالی که هنگام خرید و نصب سیستم سرمایشی و گرمایشی، اگر «کرهٔ زمین» را خانهٔ خود در نظر بگیرید، حتی موضوعی مثل گرمایش زمین هم مورد توجه شما خواهد بود و احتمالاً به سراغ راهکارهایی با مصرف انرژی کمتر و راندمان بیشتر خواهید رفت.
هیچ‌وقت نمی‌توان به طور مطلق اعلام کرد که مرز درست و مناسب برای یک سیستم چیست و کجاست. این شما هستید که باید مرز را تعریف کنید و بکوشید این کار را به شکلی انجام دهید که مفید و سازنده باشد.
به همین علت، یکی از هدف‌های آموزش تفکر سیستمی این است که بیاموزیم مرزهای سیستم را به شکل مناسب و کارآمد تعریف کنیم: نه آن‌قدر تنگ و محدود که ویژگی‌ها و رفتار و نتایج فعالیت یک سیستم را نبینیم، و نه آن‌قدر وسیع و باز که توانایی تحلیل آن را نداشته باشیم.
این نکته را هم به خاطر داشته باشید که تعیین مرز برای سیستم به این معنا نیست که محیط سیستم بی‌اهمیت است. گاهی ما صرفاً به خاطر ناآشنا بودن با محیط سیستم یا نداشتن اطلاعات کافی دربارهٔ آن، مرز سیستم را تنگ‌تر تعریف می‌کنیم.
برای سیستمها می‌توان «رفتار» تعریف کرد
طبیعتاً همیشه برخی از عملکردها و فعالیت‌های سیستم برای ما جذابتر یا مهم‌تر است و احتمالاً آنها را دقیق‌تر و منظم‌تر بررسی می‌کنیم. به بررسی تغییرات این ویژگی‌ها در طول زمان «رفتار» گفته میشود.
به مثالی از رفتار بورس به عنوان یک سیستم توجه کنید:
رفتار بورس به عنوان یک سیستم
بورس را می‌توان سیستمی دانست که از اجزای متعدد و متنوعی تشکیل شده است. خریداران و فروشندگان، زیرساختهای معاملاتی، قوانین حاکمیتی، شوراهای نظارتی، کارگزاران و بازارگردانان، نمونه‌هایی از اجزای سیستم بورس هستند (بسته به تعریف شما، ممکن است بعضی از این موارد با یکدیگر هم‌پوشانی داشته باشند).
برای بسیاری از فعالان و تحلیل‌گران بورس، شاخص بورس مهم است. قطعاً برای بورس می‌توان به تعداد نامتناهی شاخص تعریف کرد. اما در این‌جا برایمان مهم نیست کدام شاخص بهتر یا مفیدتر است. فقط فرض می‌کنیم شما به عنوان یک تحلیل‌گر، شاخصی تعریف کرده‌اید تا تغییرات کلی قیمت سهام‌ها را در طول زمان بررسی کنید.
همین که تغییرات یک شاخص را در طول زمان بررسی میکنید، می‌توانید بگویید مشغول بررسی رفتار بورس هستید. ما معمولاً برای این الگوهای رفتاری اسم هم می‌گذاریم. مثلاً می‌گوییم رفتار بورس نوسانی شده یا بورس به ثبات رسیده است.
به این نکته توجه کنید که برای یک سیستم می‌توان به تعداد نامتناهی رفتار تعریف کرد و کسی نمی‌تواند به شما بگوید که چرا رفتار را بر اساس این یا آن معیار سنجیدی.
چنان‌که شما وقتی از رفتارهای پرخاشگرانهٔ یک انسان (به عنوان یک سیستم) حرف می‌زنید و می‌گویید فلانی پرخاشگرتر از گذشته شده، صدها و هزاران رفتار دیگر هم داشته که چون در مرکز توجه شما نبوده به آنها نپرداخته‌اید.
شناخت، بررسی و پیش‌بینی رفتار سیستمها بسیار مهم است. چون دقیقاً یکی از اهداف ما در تفکر سیستمی همین است. ما اگر می‌خواهیم سیستمهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بیولوژیک و سیاسی را بررسی کنیم، هدف اول‌مان شناخت و هدف بعدی‌مان تأثیرگذاری بر این رفتارهاست.
سیستمهای باز در برابر سیستمهای بسته
حالا که تا حدی متوجه شده‌ایم که منظور از سیستم چیست، می‌توانیم به سراغ انواع سیستمها بر اساس «باز و بسته بودن» برویم.
چند دهه قبل، لودویگ فون برتالانفی، کسی که او را به عنوان بنیان‌گذار نظریهٔ عمومی سیستمها می‌شناسیم، بحث سیستمهای باز و بسته را مطرح کرد. او می‌گفت مهمترین نکته‌ای که باید در مورد سیستمها مورد توجه قرار گیرد، باز و بسته بودن آنهاست.
برتالانفی در تعریف سیستم باز چنین می‌گفت: «سیستمی که با محیط خود، ماده، انرژی یا اطلاعات رد و بدل کند.» طبیعتاً بر همین اساس، سیستم بسته هم سیستمی است که هیچ تعامل و تبادلی با محیط خود نداشته باشد. او به طور خاص تأکید داشت که یکی از ویژگیهای یک موجود زنده این است که به عنوان یک سیستم باز فعالیت میکند. و اگر این نکته را در نظر نگیریم، نمی‌توانیم متوجه شوید که معنای زنده بودن دقیقاً چیست.
به شکل تئوری می‌توان گفت تنها سیستم بسته واقعی «کل جهان هستی» است و هر سیستم دیگری که داخل جهان بیابیم و تعریف کنیم، با محیط خود تعامل و تبادل دارد. اما در عمل، گاهی تبادل و تعامل سیستمها با محیط آن‌قدر ناچیز است که تصمیم می‌گیریم از آنها صرف‌نظر کنیم و سیستم را بسته در نظر بگیریم.
دربارهٔ معنای دقیق اصطلاح مرز و محیط، اختلاف‌نظر وجود دارد و باید جداگانه درباره‌اش صحبت کنیم. به عنوان مثال، برخی تحلیل‌گران سیستمی می‌گویند دو مفهوم «مرز» و «محیط» برای سیستمهای باز معنا پیدا میکند. اگر از سیستم بسته حرف می‌زنید، یعنی تمام جهان را به همین سیستم محدود کرده‌اید. بنابراین بهتر است در آن‌جا دیگر از اصطلاح‌های مرز و سیستم استفاده نکنید و صرفاً بر «روابط میان اجزای سیستم» تمرکز کنید.
برای آشنایی بیشتر با سیستمهای باز و تفاوت سیستم باز و بسته می‌توانید درسی را که به همین موضوع اختصاص دارد بخوانید:
برای بسیاری از سیستمها می‌توان «هدف، قصد یا کارکرد» تعریف کرد
بحث دربارهٔ هدف سیستم (Goal) و قصد سیستم (Purpose) و کارکرد سیستم (Function) بحث بسیار دشواری است و در بخش‌های بسیاری به فلسفه و جهان‌بینی و نیز شیوهٔ مدل‌سازی شما ربط پیدا میکند.
معمولاً اصطلاح قصد را در شرایطی به کار می‌برند که فرض میکنند سیستم اراده‌ٔ آزاد دارد. مثلاً برای انسان‌ها و سایر پستانداران و نیز بسیاری از موجودات زنده از اصطلاح «قصد» استفاده میشود؛ چنان‌که برای سیستمهای سیاسی و اجتماعی هم این تعبیر به کار می‌رود.
اصطلاح هدف سیستم معمولاً در مواردی رایج است که چیدمان سیستم برای رسیدن به یک وضعیت خاص طراحی شده است. مثلاً وقتی موشکی به سمت یه نقطهٔ مشخص پرتاب میشود و سیستم هدایت‌گر و تصحیح مسیر مدام آن را به سمت نقطهٔ نهایی می‌راند، می‌گویند که سیستم روی فلان هدف تنظیم شده است. در مثال‌های ساده‌تر، وقتی ترموستات سیستم گرمایش را روی ۲۳ درجه تنظیم میکنید، می‌توانید بگویید هدف ۲۳ را برای آن انتخاب کرده‌اید.
گاهی اوقات، استفاده از اصطلاح کارکرد راحت‌تر است. یعنی به جای این که بگوییم سیستم می‌خواهد به کجا برود، بگوییم سیستم چه میکند. مثلاً کارکرد معده، هضم غذاست.
حتماً به این نکته توجه کنید که لزوماً برای همهٔ سیستمها نمی‌توان هدف و قصد و کارکرد تعریف کرد. ضمن این که قضاوت تحلیل‌گر هم کاملاً در این موضوع نقش دارد. مثلاً هدف اکوسیستم یک برکه چیست؟ قصدش چیست؟ چه کارکردی دارد؟ تحلیل‌گران بسیاری برای این پرسش‌ها پاسخ ندارند. آن‌هایی هم که پاسخ می‌دهند، می‌دانند که از منظر خود دربارهٔ سیستم قضاوت میکنند.
همانطور که در مثال درخت به عنوان یک سیستم دیدید، در ساده‌ترین بحث‌های مربوط به هدف و کارکرد هم می‌توان تفسیرهای مختلفی را مطرح کرد. همانطور که بحث جبر و اختیار همواره محل چالش فیلسوفان بوده است.
به همین علت، حتی برخی نظریه‌پردازان تحلیل سیستمها ترجیح می‌دهند «وجود هدف» یا «وجود قصد» را به عنوان یکی از ویژگیهای سیستم مطرح نکنند. اما در مقابل، گروه دیگری مانند راسل اکاف و جمشید قراچه‌داغی هم هستند که معتقدند فواید این بحث بیشتر از دردسرها و ابهامات آن است (کتاب دربارهٔ سیستمهای هدفمند).
از آن‌جا که ما بحث تفکر سیستمی در متمم را برای تحلیل مسائل مدیریتی سازمان‌ها و کسب‌و‌کارها و نیز سیستمهای اقتصادی و اجتماعی می‌خواهیم، ترجیح‌مان این است که گاهی از هدف سیستمها حرف بزنیم. به این شکل راحت‌تر می‌توانیم از هدف یک سازمان بگوییم، یا توضیح دهیم که اصلاح سیستم اقتصادی باید مسیر اقتصاد را به سمت چه هدف‌هایی ببرد.
در این‌جا می‌خواهیم چند نمونه از سیستمها را با هم مرور کنیم. آن‌چه در ادامه می‌آید صرفاً در حد مثال سیستم است و قرار نیست شامل تجزیه و تحلیل سیستمها باشد. چون می‌دانیم که تجزیه و تحلیل سیستم کاری بسیار طولانی و زمان‌بر است و دربارهٔ تحلیل هر یک از این سیستمها می‌توان ده‌ها کتاب نوشت.
بنابراین فقط نام سیستم و اجزای اصلی آن را مرور می‌کنیم و کمی دربارهٔ آن حرف می‌زنیم. این بخش از این جهت مفید است که وقتی در درسهای بعد اصطلاح سیستم را می‌بینید، چند نوع سیستم در ذهن داشته باشید و مباحث را بهتر درک کنید.
سیستم بانکی کشور
مجموعه بانک‌های یک کشور را می‌توان به عنوان مثال برای سیستم در نظر گرفت. همان چیزی که معمولاً در رسانه‌ها از آن با عنوان «نظام بانکی کشور» یاد میشود. این سیستم از اجزاء متعدد و متنوعی تشکیل شده که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سپرده گذاران و کسانی که منابع مالی بانک‌ها را تأمین میکنند.
اشخاص حقیقی و حقوقی که بانک‌ها به آنها وام داده یا اعتبار تخصیص می‌دهند و در واقع، مصارف مالی بانک را شکل می‌دهند.
سیستم مدیریت منابع انسانی که می‌کوشد انگیزه، عملکرد، رضایت شغلی و بهره‌وری افراد شاغل در بانک را تأمین کند و البته همواره نسبت به تأمین منابع انسانی متناسب با نیازهای مجموعه اقدام کند.
زیرساختهای فناوری اطلاعات که ارتباط شعب با یکدیگر و ارتباط میان بانک‌های مختلف و نیز ارتباط میان بانک‌ها و مشتریان را تسهیل میکنند.
بانک مرکزی که به هماهنگی بانک‌های مختلف با یکدیگر و نظارت بر عملکرد آنها و تعیین خط مشی‌های کلان سیستم بانکداری می‌پردازد.
حتماً دقت کرده‌اید که بعضی از این اجزاء خود یک سیستم بزرگ و پیچیده هستند. در واقع می‌توان گفت سیستم بانکی کشور، زیرسیستم‌های متعددی دارد. طبیعتاً بسته به سلیقهٔ خود و بر اساس نیازتان می‌توانید اجزای بیشتری هم تعریف کنید و در نظر بگیرید. اما به هر حال، مشخصاً همهٔ اینها زیر یک چتر قرار می‌گیرند: نظام بانکداری کشور
ضمناً در تجزیه و تحلیل سیستم و بررسی اجزای آن به این نکته هم توجه داشته باشید که اجزاء را معمولاً بر اساس کارکرد و نقش‌شان می‌سنجند. به همین علت، ممکن است یک فرد یا سازمان خاص را در یک سیستم، به عنوان دو جزء مستقل بشناسیم و تعریف کنیم. مثلاً یک فرد ممکن است هم‌زمان هم به عنوان «سپرده‌گذار» و هم در نقش «وام‌گیرنده» در سیستم ایفای نقش کند. به عبارت دیگر، هم‌زمان هم بخشی از منابع مالی بانک را تأمین کند و هم بخشی از مصارف نظام بانکی را به خود اختصاص دهد. ما این فرد را هم‌زمان در دو جزء مختلف از سیستم می‌بینیم و در نظر می‌گیریم. گویی که دو فرد مستقل دو نقش مستقل ایفا کرده‌اند.
سیستم اقتصادی یک کشور
اقتصاد کشور را هم می‌توان یک سیستم دانست. سیستمی که حتی اگر در ظاهر ارتباط خود را با جهان اطراف قطع کند، همچنان یک سیستم باز محسوب میشود. چون تقریباً هیچ‌وقت نمی‌توان اقتصاد کشوری را به شکل کاملاً جداشده از جهان تصور کرد.
سیستم اقتصادی کشورها هم از زیرسیستم‌های متعددی تشکیل شده است. در یک تقسیم‌بندی ساده می‌توان اجزای سیستم اقتصادی کشور (یا زیرسیستم‌های سیستم اقتصادی کشور) را در پنج بخش توصیف کرد:
خانوارها
بنگاه‌های اقتصادی
بازار منابع
بازار محصولات
دولت
این صرفاً یک بخش‌بندی سلیقه‌ای است و ممکن است فرد دیگری بسته به نیاز یا موضوع مد نظر خود، تقسیم‌بندی دیگری ارائه دهد. مثلاً پیتر دراکر تأکید میکند که تا زمانی که اقتصاد کشور را به جای دو بخش «دولت و بنگاه‌های اقتصادی» در قالب سه بخش «دولت، بخش خصوصی و بخش سوم اقتصاد (غیرانتفاعی، سمن‌ها و …)» نبینیم، از درک عمیق سیستم اقتصادی و اجتماعی کشور ناتوان خواهیم بود.
سیستم آموزش و پرورش
آموزش و پرورش هم یکی از سیستمهای اجتماعی بسیار مهم و اثرگذار است که می‌تواند مثال ارزشمندی برای بحث‌های تفکر سیستمی و تجزیه و تحلیل سیستمها باشد. سیستم آموزش کودکان در کشور و پرورش فکری آنها سیستم پیچیده با اجزای فراوان است. از جمله اجزای سیستم آموزشی در کشور ما می‌توان به به وزارتخانه، مدرسه‌ها، خانواده، رسانه‌ها، مذهب، سنت، عرضه‌کنندگان کتاب‌های کمک درسی، سیستمهای کمک آموزشی، مجریان کنکور و برگزارکنندگان کلاس‌های آمادگی کنکور اشاره کرد (البته دقت کنید که زیر سیستم آموزش و پرورش می‌توان سیستمهای کوچک‌تری هم تعریف کرد. مثلاً مدرسه یک سیستم است. عرضه‌کنندگان کتاب‌های کمک آموزشی هم یک نمونه سیستم محسوب میشوند).
اگر بخواهیم به بحث سیستمهای باز و بسته که کمی بالاتر مطرح شد ارجاع دهیم، از نظر باز و بسته بودن باید گفت سیستم آموزش و پرورش در ذات خود نمی‌تواند یک سیستم بسته باشد. هر چقدر هم که چارچوب و مرز برای این سیستم در نظر گرفته شود، نهایتاً این سیستم بخشی از جامعه است. تنش‌های جامعه، فرصت‌های جامعه، دانش موجود در فضای بیرون از مدرسه، امیدها و ناامیدی‌ها، شرایط اقتصادی و ده‌ها عامل دیگر، مدام با این سیستم در ارتباط هستند.
با گسترش دنیای دیجیتال و رواج یافتن وب، شبکه های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، سیستم آموزش باز بیش از هر زمان دیگری معنا پیدا کرده و فراگیر شده است. چنان که مارشال مک لوهان در یک مصاحبه می‌گوید که بعد از گسترش دنیای دیجیتال، دانش‌آموزان حتی به تدریج مدرسه را بخش کوچک‌تر و کم‌تأثیرتر سیستم آموزشی خود می‌بینند.
بنابراین می‌توان گفت در تجزیه و تحلیل سیستم آموزش کودکان و نوجوانان، اگر بی‌دقت باشیم و باز بودن سیستم آموزش و پرورش را نادیده بگیریم، احتمالاً مسئله‌ی آموزش، رشد و یادگیری را به شکلی نادرست یا ناقص تحلیل خواهیم کرد.
بدن انسان به عنوان یک سیستم
بدن انسان هم یک سیستم است می‌توان آن را با دیدگاه سیستم تحلیل کرد. این سیستم از مجموعه‌ای از اجزا و زیرسیستم‌ها (خرده سیستمها) تشکیل شده که همه‌ی آنها با یکدیگر در تعامل هستند و روی یکدیگر تاثیر می‌گذارند. ما معمولاً برای تحلیل‌های عادی و روزمره، پوست بدن انسان را به عنوان مرز سیستم انسان با محیط در نظر می‌گیریم.
البته سیستم بدن انسان زیرسیستم‌های متعددی دارد که هم به شکل مستقل و هم در تعامل با یکدیگر بررسی میشوند. در حدی که می‌توان انسان را سیستمی از سیستمها در نظر گرفت. سیستم ماهیچه‌ها (دستگاه ماهیچه‌ای)، سیستم استخوان‌بندی (دستگاه استخوانی)، سیستم هاضمه، سیستم تنفس، سیستم عصبی و سیستم گردش خون نمونه‌هایی از این سیستمها هستند.
در صورتی که به آموزش شنیداری علاقه‌مند هستید، می‌توانید مجموعه فایلهای صوتی «آشنایی با مبانی تفکر سیستمی» را از فروشگاه متمم تهیه کرده و گوش دهید.
محمدرضا شعبانعلی در این مجموعه فایل صوتی شش ساعته، تاریخچهٔ شکل‌گیری و مبانی تفکر سیستمی را شرح داده و می‌کوشد این مفاهیم را به کمک انواع مثال‌ها – از مثال‌های کلاسیک تا موضوعات روز جامعه – آموزش دهد. بخشی از محتوای این فایل صوتی با آن‌چه به شکل متنی در درسهای متمم آمده مشترک است.
برای مشاهده‌ی فهرست نکات مطرح شده در این مجموعهٔ آموزشی می‌توانید روی دکمه‌ی زیر کلیک کنید:
دسترسی کامل به این درس و ۵۵ درس دیگر دربارهٔ تفکر سیستمی برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است. تا کنون ۱۴۹۹۴ نفر از متممی‌ها مجموعاً ۳۷۷۶۶ تمرین در درسهای تفکر سیستمی ثبت کرده‌اند.
با عضویت ویژهٔ متمم علاوه بر این ۵۵ درس به هزاران درس دیگر از جمله درسهای زیر دسترسی خواهید داشت:
مدل ذهنی | تفکر استراتژیک | تفکر نقادانه
کوچینگ | مشاوره مدیریت | استعدادیابی
تصمیم گیری | حل مسئله | مدیریت زمان | یادگیری
گزینه‌ی دیگر هم پیگیری منظم مجموعه درسهای دوره MBA متمم است.
محصول آموزشی مرتبط
آیا اصطلاحات «سیستماتیک» و «سیستم سازی» هم به تفکر سیستمی ربط دارند؟
اصطلاح سیستم سازی که در چند سال اخیر در زبان فارسی رواج یافته، بیشتر به معنای سازمان‌دهی فعالیت‌ها، تعریف فرایندها، استقرار سیستمهای کنترل مدیریت و نیز اتوماسیون است. در واقع سیستم‌سازی بیشتر از جنس نظم بخشیدن به مجموعه‌هاست تا نگاه سیستمی. کلمهٔ سیستماتیک هم تا حد زیادی به نظم و چارچوب ربط پیدا میکند؛ و نه تحلیل پیچیدگی‌های مجموعه‌ای با اجزای فراوان و انواع مکانیزمهای بازخورد. مثلاً وقتی می‌گویند نگاه سیستماتیک داشته باش، بیشتر به نظم و ترتیب اشاره دارند تا نگاه همه‌جانبه و جامع‌نگر. به همین علت در برخی متون معتبر انگلیسی هم می‌بینیم که بین دو اصطلاح سیستماتیک (Systematic) و سیستمیک (Systemic) تفاوت قائل میشوند و پیشنهاد میکنند آنها را به جای یکدیگر به کار نبریم (+).
معادل کلمه سیستم در زبان فارسی چیست؟
واژه‌ی انگلیسی سیستم (System) در زبان فارسی یک معادل واحد پیدا نکرده است. بنابراین در گفته‌ها و نوشته‌های مخلتف، بسته به موضوع، نیاز و ترجیحات و سلیقهٔ گوینده، کلمه‌های متعددی به عنوان معادل فارسی سیستم به کار می‌روند.
قطعاً خود واژهٔ سیستم شناخته‌شده‌ترین معادل System است. چنان‌که ما با آن اصطلاحات ترکیبی هم ساخته‌ایم و تعابیری مثل سیستماتیک و سیستمی و سیستم‌سازی را هم به کار می‌بریم.
در گذشته استفاده از واژهٔ عربی جهاز هم میان فارسی‌زبانان رواج داشت. حتماً شما هم اصطلاح جهازِ هاضمه را شنیده‌اید. البته جهاز تقریباً معادل «دستگاه» است. و جالب اینکه خود دستگاه را هم گاهی به عنوان معادل سیستم به کار می‌بریم. اصطلاح دستگاه تنفسی، نمونه‌ای از ترجمهٔ System به دستگاه است (در میان نسل جوان‌تر، شاید جهاز واژهٔ چندان آشنایی نباشد. اما نسل جدید همچنان برخی واژه‌های هم‌خانوادهٔ جهاز را می‌شناسد و به کار می‌برد. مثلاً: تجهیزات).
اصطلاح عربی نظام هم در زبان فارسی برابر با System به کار می‌رود. تعبیر‌های نظام بانکی و نظام اقتصادی و نظام اجتماعی دقیقاً معادل سیستم بانکی و سیستم اقتصادی و سیستم اجتماعی هستند.
در سال‌های اخیر، فرهنگستان زبان و ادب فارسی واژه‌ی فارسیِ سامانه را هم به عنوان معادل کلمه سیستم پیشنهاد کرده است که اتفاقاً در بسیاری از نوشته‌ها و گفته‌ها – خصوصاً متن‌های رسمی دولتی – به عنوان جایگزین کلمه سیستم رواج یافته است. اما از آن‌جا که این اصطلاح برای راهکارهای نرم‌افزاری هم به کار رفته، وضعیت بلاتکلیفی دارد و استفاده از آن با ابهام همراه است. مثلاً ثبت نام در «سامانهٔ تزریق واکسن» بیشتر به معنای ثبت یک داده در پایگاه داده است و به معنی کلمه سیستم و مفهوم سیستمی بودن با آن گستردگی و عمیقی که در تفکر سیستمی مطرح میشود ربطی ندارد.
جمع‌بندی ما در متمم این است که چون با واژه‌های سامانه و نظام و جهاز همچنان نمی‌توان صفت‌هایی ساده و روان، هم‌ارز با سیستمی و سیستماتیک ایجاد کرد، همچنان سیستم و ترکیب‌های آن در زبان فارسی باقی بمانند و استفاده شوند.
تمرین و مشارکت در بحث تعریف سیستم
خود شما وقتی اصطلاح «سیستم» را می‌شنوید یا می‌خوانید، معمولاً به کدام سیستمها فکر میکنید؟ یکی از این سیستم‌هایی را که نام بردید انتخاب کنید. چند جزء از اجزای آن را فهرست کنید (قرار نیست همهٔ اجزا را بنویسید).
با خواندن درسهای تفکر سیستمی انتظار دارید درک چه سیستم‌هایی برایتان ساده‌تر شود؟
برداشت شما از سیستم چیست؟ آیا توضیح، اطلاعات یا اصطلاحاتی مرتبط با تعریف سیستم در ذهن دارید که مناسب بدانید از زبان خود برای دوستان‌تان بیان کنید؟
[ فایل صوتی مرتبط: سمینار دو ساعته محمدرضا شعبانعلی درباره تفکر سیستمی ]
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر سیستمی به شما پیشنهاد میکند:
- تفکر سیستمی چیست؟ | دوره آموزشی تفکر سیستمی | از تعریف تا تحلیل سیستمها
- تفکر سیستمی به زبان ساده
- فایل صوتی معرفی دوره آموزشی تفکر سیستمی
- یک کلیپ تصویری درباره تفکر سیستمی (بالانس)
- راسل اکاف (راسل ایکاف) | تدوینگر تفکر سیستمی
- کتاب تفکر سیستمی (مدیریت آشوب و پیچیدگی) | جمشید قراچه داغی
- کتاب تفکر سیستمی | چگونه جزوه تفکر سیستمی دنلا مدوز به کتاب تبدیل شد؟
- لودویگ فون برتالانفی | نویسندهٔ کتاب نظریه عمومی سیستمها
- پیتر سنگه و چند جمله کوتاه در مورد تفکر سیستمی
- تعریف سیستم چیست؟ | سیستمهای باز و بسته | چند مثال از انواع سیستم
- سیستم باز چیست؟ | ویژگیهای سیستم باز و چند مثال
- چگونه می‌توان بهترین خودرو جهان را ساخت؟ | دام بهینه سازی جزئی
- رویکرد سیستمی در یک جمله | توجه به ترکیب (سنتز) به جای تجزیه (آنالیز)
- تفکر خطی در برابر تفکر سیستمی
- رفتارهای غیرمنتظرهٔ سیستمها | وقتی سیستم در برابر سیاستگذار مقاومت میکند
- رویکرد سیستمی | نگاه چندبعدی در برابر تکبعدی
- هم پایانی در سیستمها | برای رسیدن به مقصد تنها یک راه وجود ندارد
- گرفتار کدامیک هستید: مشکل سیستمی یا مشکل در سیستم؟
- مدل کوه یخ در تفکر سیستمی | آیا به تفاوت رویداد و روند توجه دارید؟
- گاوین اشمیت: فاصله بین خبرها و فهم ما
- مبانی تحلیل سیستم (اجزا، روابط، هدف)
- نقاط اهرمی، نقاط کلیدی و نقاط مرزی در سیستمها
- همیشه نمی‌توان از مطالعات آماری، نظریه های علمی استخراج کرد
- راسل اکاف، تفکر سیستمی و هدف‌های ضمنی
- مسائل چند ریشهای | زنبورهایی که ناپدید میشدند
- چه کسی مقصر است؟ | به علتهای نزدیک قانع نشویم
- بازخورد یا فیدبک چیست؟
- بازخورد در مدیریت | هر نظر، نقد یا پیامی بازخورد نیست
- راهکارها را با توجه به محدوده اثر و افق زمانی آنها تحلیل کنید
- اثر مار کبرا | کاربرد تفکر سیستمی در سیاست گذاری
- نیازمندان دوردست | فاصلهٔ فیزیکی چه تأثیری بر وظایف اخلاقی می‌گذارد؟
- آلاینده های محیطی | مفهوم «آلاینده» و «محیط» را گسترده‌تر ببینیم
- معرفی پادکست فریکونومیکس | استیون لویت و استیون دابنر
- جنگ با گنجشکها | هزینهٔ نادیده گرفتن پیچیدگی‌های سیستمی
- مالیات پنجره | نیت خیری که سنگفرش جادهٔ جهنم شد
- دایره همدلی | ما با چه کسانی همسرنوشت هستیم؟
- بدهی ما به آینده | عمری به اندازهٔ عمر همهٔ انسان‌ها
- آرکتایپهای سیستمی | جابجایی بار در سیستم
- آرکتایپهای سیستمی | موفقیت سهم موفقهاست
- آرکتایپهای سیستمی | گلولههای برفی و محدودیتهای رشد
- آرکتایپهای سیستمی | فرسایش تدریجی اهداف و استانداردها
- آرکتایپهای سیستمی | هدف گذاری اشتباه برای سیستمها
- آنکس که راه حل مسئله را میدانست، عاشق مسئله شده است
- تعریف نگرش سیستمی با یک مثال از پیتر سنگه
- پارادوکس ایکاروس | همان چیزی که موفقمان کرده می‌تواند باعث شکستمان شود
- سواری رایگان | پسورد اینترنت همسایهام را می‌دانم!
- آیا نمایشگاه کتاب به کتابفروشیها آسیب می‌زند؟
- مالیات آمازون یک راهکار سیستمی است یا غیرسیستمی؟
- درباره مصرف پلاستیک و حفظ محیط زیست | تجربه ذهنی
- تجربه ذهنی | مشارکت در درآمد فارغ التحصیلان دانشگاهها
- ضررهای سیگار | سنگینترین حکم خسارت در تاریخ دادگاههای جهان
- اثر گلخانه ای | گرمایش زمین چیست و چرا باید به آن توجه کنیم؟
- نباید چنین میشد | دربارهٔ متناسب نبودن علت و معلول!
- نگرش سیستمی (مرور و جمع‌بندی) | به روایت راسل اکاف
- کتاب پنجمین فرمان نوشته پیتر سنگه درباره سازمان یادگیرنده
- کتاب رقص تغییر | چالش‌های تغییر پایدار | پیتر سنگه
- کتاب «دربارهٔ سیستمهای هدفمند» | راسل اکاف
- اتاق خبر | درس تفکر سیستمی
- پروژه پایانی تفکر سیستمی
- منابع تکمیلی | دوره صوتی آموزش تفکر سیستمی محمدرضا شعبانعلی
- کارنامه شما در درس تفکر سیستمی
سوال‌های پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحث‌های مهارتی و مدیریتی.
برای آشنا شدن بیشتر با متمم به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کنید و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری می‌توانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحه‌های دوره MBA و توسعه فردی می‌توانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما می‌توانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را می‌توانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیم‌سال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید.
توجه داشته باشید که خرید شش‌ماهه و یکساله به‌ترتیب معادل ۲۰٪ و ۳۸٪ تخفیف (نسبت به خرید یک‌ماهه) محسوب میشوند.برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که می‌توانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را می‌توانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا می‌دانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور می‌توانید به جمع متممی‌ها بپیوندید؟
نویسنده‌ی دیدگاه : احمد زارعی
تفکر سیستمی پیش نیاز حل مسائل انسانی
چه قدر نیاز به آموختن داریم
گاهی احساس می کنم یک بار زندگی کردن هرگز کافی نیست
گاهی احساس می کنم ای کاش یک بار دیگرمتولد می شدم تا عمر عزیز را به گو نه ای دیگر می زیستم . اما وقتی عمیق تر فکر می کنم ، میبینم که نژاد انسان به واقع تجربه پذیر نیست . انسان حکمت را می شناسد. می داند که " درست " چیست اما همواره "غلط " را انتخاب می کند می داند که باید کل نگر باشد . می داند که تنها یک کره زمین برای زندگی دارد اما به جای مراقبت از همین یک کره زمین به دنبال کراتی دیگر برای زندگی می گردد.
خودخواهی بشر تمام زندگی را به یغما برده است . ظاهرا انسان هوشمند ترین موجود زنده روی کره خاکی است. اما هیچ موجود زنده ای همانند انسان به این کره خاکی آسیب نرسانده است. به نظر می رسد هر چه جامعه ای هوشمند تر بوده بیشتر به این کل بی همتا آسیب رسانده است . آیا قبایل بدوی آفریقائی بیشتر به کره زمین آسیب رسانده اند یا کشورهای پیشرفته جهان ؟ آیا دو کشور آمریکا و روسیه که به مسابقه ی تسلیحاتی در جنگ سرد دامن زدند مفاهیم تفکر سیستمی را نمی شناختند؟ پس چرا هر یک خودخواهانه به فکر منافع خود بودند و نخواستند سیستم بزرگتری را در مقابل چشمان خود ببینند؟
چه قدر نیاز به آموختن داریم
نیاز داریم تقکر سیستمی را بیاموزیم . نیاز داریم مدل ذهنی را بشناسیم . نیاز به بهبود مهارت های مدیریت و رهبری داریم . نیاز داریم که استراتژیک فکر کنیم و تصمیمات بهتری بگیریم.
اما قبل از هر چیزی نیاز داریم حیوان بهتری باشیم ، از عواطف خود فاصله نگیریم ، بر مبنای فطرت خود زندگی کنیم و آنگاه از دانش های کسب شده بهره خواهیم گرفت. در غیر اینصورت عالم بی عملی خواهیم بود که از تمامی دانشی که کسب می کنیم در راستای خودخواهی خود بهره گرفته و تمامی هستی را غارت خواهیم نمود.
ابتدا مجموعه محل کار خود که سازمان فرهنگی شهرداری شیراز می باشد را به عنوان یک سیستم تعریف می کنم و همکاران مجموعه مالی سازمان زیرمجموعه ای از این سیستم هستیم.که متشکل از اعتبارات-تنظیم اسناد-ممیزی و پرداخت چک می باشد.ابتدا صورت جلسه واحد های مختلف سازمان تحویل ممیزی داده می شود که صحت و سقم فاکتورها و مبلغ بررسی شود بعد از تایید توسط ممیزی به اعتبارات جهت تامین اعتبار داده می شود که بعد از تامین اعتبار به تنظیم اسناد تحویل داده می شود که سند بستانکاری در سیستم ثبت و مجدد به ممیزی تحویل داده می شود.این ارتباط به صورت مستمر در سیستم مالی برقرار است که اختلال در کار یکی از همکاران سبب بروز نارسایی در کل سیستم می شود چرا که مجموعه مالی سازمان به عنوان یک سیستم تلقی می گردد که همه ی اجزا باید با هم در ارتباط باشند و این مجموعه با ارتباط معنا پیدا می کند.
درود
سوال اول:تیم فوتبال اجزا: فدراسیون-مربی-بازیکنان
سوال دوم:مدیریت کسب و کار-مطالعه دروس دانشگاهی-انجمن دانشجویی
سوال سوم:مجموعه فرایند ها اجزا و …. که یک هدف را دنبال می کنند
سلام
سوال۱: سیستم دانشگاهی، سیستم بانکداری، سیستم رایانه و … همه مواردی از سیستم های هستند که معمولا با آنها به شکلی تعامل داریم.
از این موارد می خواهم احزاء سیستم رایانه را بنویسم، که شامل: صفحه کلید، موس، مانیتور، کیس، کابل و … هست که مجموعه این اجزاء با هم تعامل دارند و نهایتا رایانه را راه اندازی و قابل استفاده می کنند.
سوال۲: انتظار دارم درکم نسبت به سیستم های مدیریتی و اجتماعی بهتر شود.
سوال۳: یک کل بهم پیوسته، سیستم یک مجموعه بهم پیوسته است، که پیوستگی بین اجزاء حاصل تعاملات تاثیرگذار آنهاست.
با سلام خدمت دوستان متممی
جواب سوال اول: سیستم بازار
اجزا: پارچه فروشی > کارگاه تولیدی .خدماتی . مغازه چخش . خرید مردم
جواب دوم: سیستم های اجنماعی مدیریتی
جواب سوال سوم:تعامل درست بینداجزای یک تیم را سیستم مبگویند
سیستمها به دو دسته باز وبسته تقسیم میشوند و در سیستم هاب باز باید ورودی دارای چارچوب باشد تا سیستم دچار اختلال نشود
. سیستمی که برای من تداعی میشه، مدیریت کسب و کار مجموعه بازرگانی کالا و سرمایه گذاری هست .
اجزای :
منابع انسانی ( پرسنل فروش، بازاریابی،خرید،تدارکات، مالی، رفاه و شرایط کاری …) سرمایه در گردش و مدیریت اون،منابع تامین کالا و فروشندگان، مشتری ها ، سازمانهای ذیربط دولتی مثل وزارت بازرگانی، گمرک،ادارات مالیاتی، قانون گذاران، اتاق بازرگانی و اصناف – کارگزاران مستقل مثل بیمه ، ترخیص کار، شرکت های حمل نقل دریایی و زمینی ، استاندارد، بنگاه ها و مکان نگهداری کالا،سیستم بانکی و مالی و تامین اعتبارریالی و ارزی، محل شرکت و لوازم مثل مبلمان اداری ، سیستمهای نرم افزای و سخت افزاری
که همگی این ریز سیستم ها با تعامل باهم یک سیستم بزرگتر که فرآیند تامین کالا، حمل و نقل، فروش و درنهایت به منظور تامین نیاز مشتری و ارضای تقاضا و همچنین حصول سود احتمالی و برنامه ریزی شده است . بعد از خواندن تفکر سیستمی انتظار دارم با دیدن اجزا و تعامل آنها مجموعه هایی که به نظر سیستم نمی آیند مثل باغ شیشه ای، کسب و کارهای کوچک، یا روبط انسانی در مواجه با محیط های مختلف رو به عنوان سیستم و رفتار و اثرات متقابل بر یکدیگر ببینم و تحلیل کنم .
.حداقل دو عضو مستقل که با یکدیگر یک مجموعه را راتشکیل دادهاند به شرط اینکه با هم تعامل و تاثیرات متقابل داشته باشند حتی مثل یک شلنگ آب و بست شلنگ با هم تعامل دارند و یک کفش متشکل از زیره ، رویه ، بند تا سیستم های پیچیده مثل سیستم شبکه آبرسانی، موتور برق، کامپیوتر ها
دانشگاه
اسون شدن درک سیستم
فرایندی که از ارتباط تشکیل ده
من اولین سیستمی که به ذهنم میرسه دانشگاهه که بیشترین جزئی که من باهاش ارتباط دارم دانشکده است که خود اون هم یک سیستم حساب میشه که اجزاء هیئت رییسه، اعضای هیئت علمی، نیروهای خدماتی(از تاثیر گذارترین اجزا) و دانشجو ها هستن.
من دوست دارم با این درس سیستم های مدیریتی را درک کنم و بتونم در انها وارد و تاثیر گزار باشم.
به نظر من هر گروهی که در راستا رسیدن به یک هدف(حداقل به صورت کلامی هدف مشترک دارند) با هم تعامل میکنند یک سیستم هستند.
جواب تمرین:
۱- سیستم آموزش و پرورش. این سیستم رو به خاطر پیچیدگیش میشه در ۲ فضا تشریح کرد: در فضای مدرسه، اجزا عبارتند از مدیر، ناظم، معلم، دانش‌آموز، سرایدار، مشاور، اولیا و حتی صاحب مدرسه و غیره.
در فضای اداری (اداره آموزش و پرورش): مدیر سازمان، معاون، پشتیبانی، آبدارچی، کارمندان و غیره.
۲- انتظار دارم درک سیستم های پیچیده مانند سیستم های اجتماعی برایم آسان تر شده و همچنین بتوانم نگاه سیتمی را در سازمان خود پیاده سازی کنم
۳- به نظرم، مهمترین فلسفه در شناخت یک سیستم به تعامل اجزای اون مربوط میشه. همونطور که در درس اشاره شد، مولکول های بدن یک موش در داخل یک لوله، موجب تشکیل موش نمیشه و آن ها را باید در یک ساختار و تعامل مشخص در بدن موش درک کرد. به همین دلیل تعامل به عنوان مهمترین بحث در سیستم هاست.
پاسخ قسمت ۱ :
سیستم روابط عاطفی و زندگی مشترک که اجزا اون که به نظرم باهم تعامل دارن یا روی هم تاثیرگذار و تاثیر پذیرن به شرح زیر :
۱-والدین طرفین و کیفیت رابطه والدین باهمدیگه
۲-زمینه های روانی و اختلالات والدین یا هر کدام از طرفین
۳-جایگاه شغلی هر کدام از طرفین
۴-توانایی مالی و تامین رفاه فرد
۵- هماهنگی نیازها و ارزش ها و میزان رشد طرفین
قسمت ۲ :
من دوست دارم و نیاز دارم تا درک بهتری از سیستم کسب و کار – روابط داشته باشم .
قسمت ۳ :
به نظر من تفکر سیستمی ابزاری فوق العاده برای برخورد مناسب و درست با اشتباهات و شکست هامونه بجای سرزنش و تکرار اون ها . با تفکر سیستمی میتونیم به چرایی و چگونگی بیشتری برسیم و اشتباهات کمتری مرتکب بشیم .
بادرود بیکران به همه متممی های عزیز
من چون در یک شرکت بیمه مشغول به کار هستم به یاد سیستم فروش شرکت می افتم که شامل اجزائی از قبیل نمایندگان فروش، مشتریان، شعب ،آموزش، واحدهای ستادی، استراتژی های شرکت و سیاستهای ابلاغی فروش و …. می باشد. که اگر نتواند این اجزا مثلچرخ دنده های یک ساعت هماهنگ عمل کند فروش شرکت و اهداف انتخابی را با مشکل مواجه خواهد کرد.
با خواندن این درس انتظار دارم درک سیستم رفتاری افراد یک سازمان برایم ساده تر شود. در ضمن برداشت من از سیستم شبیه یک دریاست که با کوچکترین تکان ناشی از امواج آن در یک گوشه از دریا سایر نقاط دریا نیز از این تکان متاثر می شود
من مدیر اجرایی مجموعه های ورزشی هستم اولین سیستمی که از دیدگاه من مهم هست سیستم اداری مجموعه های ورزشی هست
اجزا این سیستم میتوانند:
برای من سیستم روابط ها و بیزنسی خیلی مورد اهمیت قرار دارد و تلاش برای درک بهتر این سیستم ها الویت قرار دارد ساده تر شدن این سیستم ها کمک شایانی برای درک اطرافیان و حل مسایل خواهد کرد
من چون قبلا یه دوره‌ای کارمند دادگستری بودم زمانی که دارم درس تفکر سیستمی را مطالعه می‌کنم، سیستم دادگستری را در نظر می‌گیرم، اجزاء اون می‌تونند کارمندان، ارباب‌رجوع، بخش منابع انسانی و فناوری اطلاعات و … باشند.
انتظار دارم محیط پیرامونم که باهاش درگیرم را به سیستمهای جداگانه تقسیم کنم که بتوانم تحلیل بهتری داشته باشم
یاد گرفتم که سیستم مجموعه‌ای از یک یا چند جزء کنار هم که با یکدیگر تعامل دارند که یا تأثیر می‌گیرند یا تأثیرگذارند.
سیستم حمل و نقل: انتقال افراد یا کالا از مکانی به مکان دیگر
برداشت من از سیستم: سیستم مجموعه‌ای از اجزا و روابط بوده که با همکاری و هماهنگی یکدیگر و سایر سیستمها(در سیستم باز)، هدف مشخصی را با عملکرد خاص خود دنبال میکنند.
چند نمونه اصطلاح:
بازخورد سیستم: اطلاعات یا تغییراتی که از خروجی سیستم به ورودی آن برمی‌گردد و منجر به بهبود عملکرد میشود.
فرآیند سیستم: مجموعه مراحل یا فرآیندهایی که منجر به پردازش و تبدیل ورودی به خروجی می‌گردد.
هماهنگی سیستم: تعامل و همکاری بین اجزای سیستم برای رسیدن به هدف مشترک.
وقتی سخن از سیستم به میان می آید همه فکر می کنیم دیگر خیلی می فهمیم و دانشمندانی هستیم که می توان نگاهش به تمامی عناصر یک نگاه سیستماتیک باشد اما مگر کم بوده اند دانشمندانی که خود را خدایان سیستم سازی می دانستند اما به تفسیر درستی از خداوند سیستم ساز نرسیده اند و جهان را به پوچی معنا کرده اند.
پس چه اتفاقی برای بشریت افتاده که چشم از بزرگترین سیستم خلق شده می بندد و نمی تواند خالق این سیستم دقیق را ببیند و به آن اعتقاد داشته باشد. همانطور که در درس بالا هم صحبتی از سیستم ساز که مهم ترین قسمت یک سیستم است به میان نیامد. فکر می کنم پاسخ چرایی دوستمان جناب احمد زارعی را داده باشم که چرا هر کدام از جوامع دوست دارند به عنوان یک سیستم مطلق و قدرتمند باشند و دیگر کاری به تاثیرات سیستماتیک ندارند و اگر نگاهشان به خالق سیستم هایشان بود و این خالق را به درستی انتخاب می کردند هیچ گاه سیستم ها دچار فساد نمی شدند زیرا این خالق چارچوب های درستی را برای ساختن یک سیستم به آن ها داده است اما آن ها به جای استفاده درست از این ابزار به واسطه عدم شناخت مناسب این خالق به استفاده نادرست ان دست زدند و سیستم ها را به انحراف کشاندند.
جالب است که چیزی که در بالا نوشتم این را برایم تداعی کرد که چرا خداوند به عنوان یک خالق سیستم ساز یکی از اجزا که انسان باشد را درست برنامه نویسی نکرد که انسان به فساد کشیده نشود و سیستم در بهترین حالت ممکن با بالاترین راندمان همیشه کار کند؟
و اینگونه پاسخ خود را می دهم که خداوند فرمود: ای انسان جهانی را برای تو خلق کردم و تو را برای خودم. و در این میان که ما را برای خودش خلق کرد قدرت اختیار و تعریف و برنامه نویسی مجدد این سیستم را به انسان ها سپرد و این گونه است که انسان را اشرف مخلوقات می خوانیم زیرا که اگر بخواهد می تواند به مانند خدای سیستم سازش مجدد سیستم جهان هستی را بازنویسی کند و در این میان با بازنویسی ها و همان قدرت اختیار جاهای بسیاری دچار انحراف شده و جاهای بسیار زیادی هم از این جاده انحرافی باز گشته است.
بخواهم در اخرین کلام گفته هایم را خلاصه کنم آن است که مهم ترین بخش سیستم ساز و برنامه نویس جهان هستی اطرافمان، قطعا ما هستیم و مواظب باشیم که تصمیمات درست و تلاش موثر را با توجه به چهارچوب های ذکر شده توسط بزرگترین سیستم ساز جهان هستی اتخاذ کنیم.
آقای توانگر سلام.
متن شما سوالات متعددی در ذهن من ایجاد کرد.
شما از جنبه دینی مسئله سیستم را توضیح دادید.در زندگی واقعی و در حال حاضر آیا باید چشم بسته تمام فرامین سیستم ساز را رعایت کنیم تا به بهره‌وری برسیم؟
آیا مردم ما خالق سیستم را اشتباه انتخاب کردند که نزدیک به نیم قرن با سرعت تمام رو به سقوط‌یم؟
اگر سیستم‌ساز تمام جوانب را نسنجیده باشد و خود عامل مشکل سیستمی باشد چطور؟
ملاک‌ها برای انتخاب درست خالق سیستم چیست تا بیشتر از این دچار انحتاط و فساد نشویم؟
جوامع اطراف ما کدام خالق سیستم را انتخاب کردند تا از ما که مدعی بهترین انتخابیم اینقدر پیشی گرفتند؟عربستان قطر امارات چین ژاپن کره ترکیه و تمام اروپا و تمام آمریکا و بیشتر کشورهای دنیا آیا خالق سیستم واحدی دارند؟
ما به عنوان اجزای جهان هستی جهت برون‌رفت از شرایط کنونی در کدام چارچوب و پیروی از کدام دستور خالق سیستم‌ساز باید حرکت کنیم؟
جالب آنجاست که مفروضات دینی شما تداعی‌گر پرسش‌های دینیِ هیجان‌انگیز دیگری برای شما میشود و خودتان هم از آن تعجب میکنید.سپس با یک پاسخ از جانب خالق سیستم به یک آرامش معنوی می‌رسید.
آقای احمد زارعی خودشان به چرایی‌ها پاسخ دادند.به نظر می‌رسد شما هم براساس مدل ذهنی خودتان به چرایی هایتان پاسخ دادید.هر چند که از قبل جوابش مشخص بود.همان‌هایی که در مدرسه و پایگاه حفظ می‌کردیم تا با بازگو کردن آنها به تعداد هم‌اندیشان بی‌افزاییم.(اگر اندیشه‌ای بود)
اینجانب در یک کارخانه لبنیات مشغول به کار هستم. این کارخانه با داشتن ورودی و خروجی به عنوان یک سیستم باز در نظر گرفته می شود و با توجه به اینکه با دیگر سازمان ها و شرکت ها و عموم مردم در ارتباط است می توان آن را یک سیستم در میان سیستم های متنوعی در نظر گرفت که همه اینها خود زیر مجموعه ی یک سیستم بزرگتری به اسم دولت هستند. شرکت خود شامل بخش های مختلف از جمله بخش تولید، فنی، کنترل کیقیت، تدارکات، فروش، انبار، نیروس انسانی و… میباشد و با سازمان ها و نها دهای مختلفی از جمله تامین اجتماعی، سازمان کار، امور مالیاتی، کارخانه های ظروف و وسایل بسته بندی، دامداریها، شبکه بانکی و… در ارتباط میباشد و هرکدام از این بخش ها خود یک سیستم محسوب می شوند. تغییرات در هر بخش شرکت یا سازمان های خارج از شرکت باعث یر هم خوردن تعادل می شود و اگر این سیستم ها با یک نیروی بیرونی بزرگتر کنترل نشوند با مجموعه ای از تغییرات و باز آرایی به یک تعادل جدید می رسند ولی اگر تغییرات ایجاد شده توسط یک نیروی بزرگتر و مداخله کننده مانع این شود که خود سیستم به یک تعادل برسد با مرور زمان این عدم تعادل باعث ضربه خوردن به یک قسمت از سیستم و شاید حذف آن می شود و در دراز مدت می تواند کل مجموعه را متاثر کند و کل مجموعه یا سیستم تضیف شود.
اولین سیستمی که به ذهن من میرسه سیستم های صنعتی هست، بنظرم هیچ کدام از اجزاء آن تعامل کافی و کاملی با یکدیگر ندارند، دغدغه های هر واحد برای واحد های دیگر مهم نیست و مشکلات هر واحد به صورت مستقل باید بررسی و رفع شود.
پس از شنیدن واژه "سیستم"، اغلب به یاد سیستمهای مربوط به بدن انسان مانند گردش خون و گوارش، یا سیستم‌هایی مثل حمل و نقل می‌افتم.
برای سیستم حمل و نقل این اجزا را میتوانم نام ببرم:
– افرادی که به هر صورتی قصد جابجایی در شهر دارند
– وسایل نقلیه عمومی مانند مترو، اتوبوس
– وسایل نقلیه شخصی مانند خودرو و موتور
– راههای ارتباطی در شهر
– طرح‌های ترافیک
درک سیستمهای اقتصادی و فرهنگی برایم جذابتر است. برداشت من از سیستم همانی است که در تعریف آمد؛ مجموعه اجزای موثر بر هم که کارکردهای قابل فهمی میتوانند داشته باشند. تشخیص اجزای سیستم و مدل کردن تاثیرات آنها برهم، کار چندان ساده‌ای نخواهد بود.
با خواندن دروس مربوط به تفکر سیستمی می توان درک بهتری از سیستم های صنعتی، سیستم های کارخانجات، سیستم دانشگاهی و… پیدا کرد و قدرت تفکر خود را بهبود داد و خطی فکر نکرد.
برای مثال در سیستم دانشگاهی اجزای مختلفی مثل دانشجویان، هیئت رییسه،دانشکده ها، روسای دانشکده ها، انجمن های علمی، انجمن های صنفی، انجمن های سیاسی، اداره امور تغذیه، امور خوابگاه ها، معاونت فرهنگی، معاونت آموزشی، خیرین دانشگاه، بنیاد نخبگان، وزارت علوم و… می باشند که هریک بر روی این سیستم تاثیر گذارند.
پس به نظرم سامانه های نرم افزاری سازمان ها مثال بارز درک و پیاده سازی تفکر سیستمی است.