کتاب «دربارهٔ سیستم‌های هدفمند» | راسل اکاف

راسل اکاف از بنیان‌گذاران تفکر سیستمی است؛ فردی آن‌قدر مهم و تأثیرگذار که نمی‌شود کسی ادعا کند با تفکر سیستمی آشناست اما اکاف را نمی‌شناسد. از نظر جایگاه و اهمیت می‌توان اکاف و برتالانفی را در یک رده دانست.

اکاف کتاب‌ها و مقالات فراوانی در زمینهٔ سیستم‌ها و نظریهٔ سیستمی نوشته است. با وجودی که نوشته‌های او ظاهراً دربارهٔ یک موضوع هستند و همگی حول تفکر سیستمی تدوین شده‌اند، محتوای آن‌ها بسیار متنوع است. در حدی که ممکن است یک نفر یکی از آثار وی را کامل درک کند و نوشتهٔ دیگری از او را اصلاً متوجه نشود.

کتاب «دربارهٔ سیستم‌های هدفمند» یا «On Purposeful Systems» یکی از دشوارفهم‌ترین و در عین حال کلیدی‌ترین آثار اوست. در حدی که جمشید قراچه‌داغی در کتاب تفکر سیستمی خود، این کتاب اکاف را کاری غول‌آسا (herculean) می‌نامد. این کتاب کلاسیک که نطفهٔ آن در سال ۱۹۴۱ شکل گرفته و نهایتاً با همکاری فِرِد اِمِری در سال ۱۹۷۲ به پایان رسیده و منتشر شده، امروزه کمتر خوانده می‌شود. اما بسیاری از نکاتی که در تعریف سیستم و تفکر سیستمی می‌خوانیم، مستقیم یا غیرمستقیم از این کتاب نقل می‌شوند.

چرا اکاف چنین کتابی نوشته است؟

با وجودی که تفکر سیستمی از ابتدا در پی نگاهی جامع و همه‌جانبه به پدیده‌ها بوده است، این دانش و نگرش معمولاً به حوزه‌های تخصصی محدود می‌شود.

هر جا کلاس یا دوره‌ای دربارهٔ نظریه عمومی سیستم‌ها برگزار می‌شود، اوایل بحث مدام به این اشاره می‌کنند که تفکر سیستمی از جنس ترکیب است و نه تجزیه. همچنین تأکید می‌کنند که نگاه همه‌جانبه یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های نگرش سیستمی است.

اما جالب این‌جاست که پس از همهٔ این توضیحات، دوباره هر کس به سراغ حوزهٔ تخصصی خود برمی‌گردد. فیزیکدان از سیستم‌های فیزیکی و مکانیکی حرف می‌زند، زیست‌شناس از زیرسیستم‌های بدن و اقتصاددان از سیستم‌های خُرد در اقتصاد؛ مثلاً بانکداری، کسب‌و‌کارهای کوچک یا استارتاپ‌ها.

اکاف اعتقاد داشت که تفکر سیستمی باید ذهن ما را به سوی نگاه‌های بازتر و سیستم‌های بزرگ‌تر ببرد و از دام «تفکر تخصصی» نجات دهد.

اکاف بر این باور بود که نظریه عمومی سیستمها و تفکر سیستمی این ظرفیت را دارد که شاخه‌های مختلف علوم را در کنار یکدیگر قرار دهد و سپس به سراغ پیچیده‌ترین سیستم‌هایی که می‌شناسیم برود: انسان‌ها و جوامع انسانی.

این چند جمله را از کتاب سیستم‌های هدفمند بخوانید:

ما در متمم از کتاب سیستم‌های هدفمند چه استفاده‌ای می‌کنیم؟

کمتر کتابی در زمینهٔ تفکر سیستمی وجود دارد که اصطلاحات و مفاهیم را تا این حد دقیق تعریف کرده باشد. چنان‌که در ابتدای درس گفتیم،‌ منابع جدید سال‌های اخیر هم معمولا‌ً تعریف‌های اکاف را نقل می‌کنند؛ حتی در مواردی که خودشان نمی‌دانند یا به جای منبع اصلی به منابع واسط ارجاع می‌دهند.

علاوه بر این‌ها، اکاف در این کتاب دربارهٔ موضوعاتی مانند ظهور ویژگی‌ها در سطح کلان و نیز تنوع خروجی‌های سیستم‌ها – در عین ورودی‌های یکسان – صحبت کرده که موضوع درس‌های مستقلی خواهند بود.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر سیستمی به شما پیشنهاد می‌کند: