سوگیری تاییدی چیست؟ | چرا نباید برای غلبه بر آن تلاش کنیم؟

سوگیری تاییدی یا سوگیری تایید خود (به انگلیسی: confirmation bias) یکی از انواع سوگیری های شناختی است که همهٔ ما نمونه‌هایی از آن را تجربه کرده‌ایم. تعریف ساده سوگیری تاییدی این است که انسانها ترجیح می‌دهند به اطلاعاتی توجه کنند که مفروضات و مواضع‌شان را تأیید کند.

مثال برای سوگیری تایید فراوان است و معمولاً‌ در آموزش قضاوت و تصمیم گیری مدام به مخاطبان یادآوری می‌شود که باید مراقب خطای تایید باشند در دام این سوگیری گرفتار نشوند.

مانند دیگر درس‌هایی که در متمم به خطاهای شناختی اختصاص داشته‌اند، در این درس نیز ابتدا با مرور یک مثال،‌ مفهوم سوگیری تاییدی را می‌آموزیم و سپس تعریف علمی سوگیری تایید را مرور می‌کنیم.

درس خطای تایید بخش مهم دیگری هم دارد. می‌خواهیم به این سوال بپردازیم که آیا واقعاً‌ این سوگیری یک نقطه‌ضعف ذهنی محسوب می‌شود و باید برای غلبه بر سوگیری تاییدی تلاش کنیم؟ خواهید دید که پاسخ به این سوال ساده نیست. بر خلاف بسیاری از دوره‌ها و منابع آموزشی که مدام از غلبه بر سوگیری تایید حرف می‌زنند، برخی از مطرح‌ترین صاحب‌نظران تصمیم گیری در این زمینه نگاه متفاوتی دارند.

چند مثال سوگیری تاییدی

مثال های سوگیری تاییدی فراوانند. اگر سه مثال زیر را که از محیط کار، عرصه سیاسی و زندگی شخصی انتخاب شده‌اند بخوانید، احتمالاً ده‌ها نمونه دیگر در ذهن‌تان تداعی خواهد شد:

حتماً‌ به ویژگی مشترک این مثال‌ها توجه کرده‌اید. در همهٔ این مثال‌ها، باورهای اولیه بر شیوهٔ پردازش اطلاعات، نتیجه‌گیری و قضاوت و نتیجهٔ تصمیم گیری تأثیر گذاشته‌اند. این نوع تأثیرگذاری همان چیزی است که «سوگیری تایید یا confirmation bias» نامیده می‌شود و در ادامه آن را دقیق‌تر تعریف می‌‌کنیم.

تعریف سوگیری تاییدی

دنیل کانمن که از مدافعان و مروّجان اصلی بحث خطاهای شناختی است در کتاب تفکر سریع و کند دربارهٔ سوگیری تاییدی چنین می‌گوید:

گری کلین هم که از مطرح‌ترین دانشمندان در زمینهٔ‌ شهود و تصمیم گیری شهودی است، سوگیری تاییدی را به شکل زیر تعریف می‌کند (+):

تعاریف دیگری هم که از سوگیری تاییدی ارائه شده، کم‌و‌بیش مشابه‌اند. ما در متمم عبارت سوگیری تاییدی را با معنای گستردهٔ آن و به شکل زیر به کار می‌بریم (+):

نتایج نامطلوب سوگیری تاییدی

احتمالاً به سادگی می‌‌توانید بعضی از نتایج نامطلوب سوگیری تاییدی را حدس بزنید:

◼️ افزایش احتمال تصمیم گیری اشتباه: همان‌طور که می‌دانید، مهم‌ترین تأثیر خطاها و سوگیری های شناختی بر کیفیت تصمیم گیری است. دقیقاً به همین علت است که معمولاً در دوره های مدیریت کسب و کار و توسعه فردی این بحث را زیرمجموعهٔ دوره تصمیم گیری در نظر  می‌گیرند.

تصمیم‌گیری یعنی انتخاب از میان گزینه‌ها و اگر ما از همان ابتدا تعدادی از گزینه‌ها را به این علت که با مفروضات‌مان هم‌خوان نیستند کنار بگذاریم، طبیعتاً کیفیت تصمیم‌گیری‌مان کاهش پیدا می‌کند.

روش غلبه بر سوگیری تایید چیست؟

طبیعتاً بعد از تمام این بحث‌ها به این سوال مهم می‌رسیم که روش غلبه بر سوگیری تایید چیست؟ پاسخ‌ها و راهکارها – مثل بسیاری از راهکارهایی که برای سوگیری های شناختی در تفکر نقادانه مطرح می‌شود – چندان عجیب و غیرمنتظره نیست.

نخستین مورد این است که حتی صرفِ اطلاع از سوگیری تایید و به خاطر داشتن این خطا هم می‌تواند این سوگیری را کمرنگ کند. کافی است وقتی شواهدی را در تایید حرف‌مان می‌بینیم، یادمان بیفتد که احتمالاً شواهد دیگری هم هستند که ما نخواسته‌ایم آن‌ها را ببینیم. یا دیده‌ایم و به سادگی از کنارشان گذشته‌ایم.

ضمن این که آشنایی با این اصطلاح باعث می‌شود در جلسات راحت‌تر بتوان درباره‌اش حرف زد. وقتی همهٔ اعضای جلسه سوگیری تاییدی را می‌شناسند، به سادگی می‌توانیم به طرف مقابل تذکر دهیم که «آیا مطمئنی گرفتار سوگیری تاییدی نیستی؟» یا کسی که ایده‌ای را مطرح کرده و از فرضیه‌ای دفاع می‌کند، می‌تواند به راحتی از دیگران بپرسد: «ممکن است من گرفتار سوگیری تاییدی باشم. اگر شواهدی بر خلاف حرف و نظر من دارید، آن‌ها را هم فهرست کنید تا کنار داده‌های من قرار دهیم و وزن‌شان را بسنجیم.»

البته به خاطر داشته باشید که همهٔ صاحب‌نظران هم موافق تلاش آگاهانه و افراطی در مهار سوگیری تاییدی نیستند. به عبارت دیگر معتقدند که این نوع بحث‌ها که دربارهٔ غلبه بر سوگیری‌های شناختی و به‌طور خاص سوگیری تاییدی مطرح می‌شود، بیشتر از جنس تب‌های رسانه‌ای و سرگرمی کلاس‌های آموزشی است تا نیاز واقعی در تصمیم گیری. این موضوعی است که در بخش تشویقی همین درس به آن می‌پردازیم.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تصمیم گیری به شما پیشنهاد می‌کند: