مهارت یادگیری، تکنیکها و روشهای یادگیری بهتر

این روزها بسیاری از ما در پی مهارت های مهم برای یادگیری هستیم. مدام از این‌و‌آن می‌پرسیم که مهارت های مفید کدامند؟ چه مهارتهایی را یاد بگیرم که در مسیر شغلی به کار بیاید؟ یا بتواند کیفیت زندگی‌ام را بهتر کند؟

در پاسخ به چنین سوالی، فهرست‌های متنوعی به وجود آمده‌اند. همهٔ این فهرست‌ها هم کم‌و‌بیش درست و مفیدند. اما نباید فراموش کنیم که مهم‌ترین مهارتی که باید در پی یادگیری آن باشیم، خودِ «مهارت یادگیری» است.

یادگیری تا چند دهه قبل، کمتر به عنوان یک مهارت مورد توجه قرار می‌گرفت؛ اصطلاحی که بیش‌ از یادگیری رواج داشت، هوش بود و آن‌چه امروز به نام ضریب هوشی یا بهره هوشی (IQ) می‌شناسیم، در ذهن بسیاری از مردم جایگاه بالایی پیدا کرده بود.

اگر کسی در آموختن توانمند بود، همه چیز را به بهره هوشی بالای او ربط می‌دادند و ضعف در یادگیری هم به بهره هوشی پایین نسبت داده می‌شد.

البته در این میان، به نقش معلم و سیستم آموزشی هم تا حدی توجه می‌شد. خصوصاً طی چند قرن اخیر که نظام آموزشی متمرکز شکل گرفت و یکی از انتظارات مهم خانواده‌ها از دولت‌ها این بود که ساختاری رسمی و متمرکز و منسجم برای آموزش و تربیت فرزندانشان ایجاد کنند. آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی در کشور خودمان و دانشگاه‌ها و کالج‌ها در سراسر جهان، همگی بر اساس این انتظار طراحی شدند و شکل‌ گرفتند.

در دهه‌های اخیر که سرعت تحولات زندگی و جامعه بیشتر شده و به همین علت، توسعه فردی و رشد شخصی هم جدی‌تر گرفته می‌شود، یادگیری اهمیت بیشتری پیدا کرده و افراد بیشتری این سوال را از خود می‌پرسند که معنای واقعی یادگیری چیست و چگونه می‌توان بهتر یاد گرفت؟

تعریف یادگیری در روانشناسی و علوم مدیریتی

اگر به دنبال یک تعریف برای یادگیری (Learning) هستید که بسیاری از دانشمندان آن را پذیرفته‌ باشند و بتوانید بدون این‌که با نقد جدی روبرو شوید بتوانید آن را همه‌جا مطرح کنید، باید بگوییم که متأسفانه چنین تعریفی وجود ندارد.

تعریف یادگیری در روانشناسی رفتارگرا، نوروساینس، روانشناسی شناختی، روانشناسی رشد و روانشناسی اجتماعی متفاوت است و در هر یک از این حوزه‌ها هم تعریف‌های متنوعی وجود دارد.

مثلاً  روانشناسان رفتارگرا یادگیری را به‌صورت «تغییر رفتار بر اثر تاثیرات محیطی» تعریف می‌کنند. بنابراین اگر یادگیری به تغییر رفتار منتهی نشود، نمی‌پذیرند که یادگیری اتفاق افتاده است. 

احتمالاً حدس می‌زنید که این تعریف در میان فعالان توسعه فردی و علاقه‌مندان به مدیریت کسب و کار علاقه‌مندان زیادی دارد. چون اغلب انتظار می‌رود دستاورد نهایی دوره‌های مدیریت و توسعه فردی هم از جنس رفتارهای مشهود باشد و کمتر پیش می‌آید که کسی از آموزش‌هایی که تغییری در رفتار ایجاد نکرده استقبال کند.

با وجودی که در نگاه نخست منطقی به‌نظر می‌رسد «تغییر رفتار» را یکی از نتایج و ویژگی های یادگیری در نظر بگیریم، اگر کمی دقیق‌تر فکر کنیم می‌بینیم چنین انتظاری واقع‌بینانه نیست. آموزش عمیق ممکن است در سطح مدل ذهنی تغییراتی ایجاد کند، اما این تغییرات به سرعت به تغییر رفتار منتهی نشوند.

تفاوت آموزش و یادگیری

از آن‌جا که اصطلاح کلیدی بحث ما «یادگیری» است و یادگیری معمولاً در کنار «آموزش» قرار می‌گیرد، لازم است به تفاوت یادگیری و آموزش هم توجه داشته باشیم. به‌ویژه این‌که هر چقدر یادگیری در سال‌های اخیر محبوب بوده، آموزش نقد شنیده و زیر سوال رفته است.

عمدهٔ نظریه های یادگیری و تعریف های یادگیری هم که در دهه‌های اخیر مطرح شده‌اند، دقیقاً‌ در نقد «آموزش» مشترکند. چون آموزش، حداقل به‌ آن شیوه‌ای که در آموزش عمومی (public education) یا آموزش رسمی (formal education) می‌شناسیم، چندان موفق و اثربخش نبوده است.

منظور از آموزش رسمی یا آموزش عمومی، این است که سازمان‌هایی بزرگ و معمولاً بروکراتیک، مسئولیت آموزش را بر عهده می‌گیرند و هزاران نفر در دفاتر برنامه ریزی درسی می‌نشینند و درس‌های مختلف و موضوعات مناسب برای آموزش را تعیین کرده و محتوای درسی مناسب برای آن را تدوین می‌کنند.

نمونهٔ این نقدها را در حرف‌های کن رابینسون (نویسندهٔ کتاب المنت یا یافتن جوهره درون) می‌بینیم. آن‌جا که توضیح می‌دهد نظام آموزشی چگونه خلاقیت را نابود می‌کند؟

توافق ما در متمم این است که دو اصطلاح آموزش و یادگیری را به معنای زیر به کار ببریم:

• آموزش: به معنای تزریق دانش و مهارت از سمت معلم به دانش‌آموز
• یادگیری: به مفهوم تلاش فعال و دائمی دانش‌آموز و دانشجو برای جستجو و جذب دانش و بهبود مهارت

برای این که با مفهوم یادگیری بیشتر آشنا شوید و ببینید نحوه آموزش چگونه در سال‌های اخیر تغییر کرده است، پیشنهاد می‌کنیم درس زیر را بخوانید:

یادگیری در عصر دیجیتال

دانشگاهیان سال‌های سال بر اساس تعریف های جدید یادگیری بحث می‌کردند و از نظام آموزشی و روش‌های سنتی آموزش انتقاد می‌کردند. اما این انتقادها تأثیر فراگیری نداشت و بیشتر به همان محیط دانشگاهی محدود بود.

آموزش سنتی ضربهٔ اصلی را نه از منتقدان دانشگاهی‌اش، بلکه از جای دیگری خورد: توسعهٔ فناوری اطلاعات و رواج یافتن ابزارهای جدید ارتباطی مانند وب و شبکه های اجتماعی.

علاوه بر این، ارزان شدن موبایل باعث شد فرصت استفاده از ابزارها و خدمات آنلاین در اختیار همه قرار گیرد.

به‌نظر می‌رسد دانش‌آموزان، دانشجویان،‌ کارشناسان و متخصصان، هر روز بیشتر از پیش به «خودآموزی» تکیه می‌کنند و جهان جدید را به این شیوه می‌شناسند. و عملاً آموزش رسمی هر روز یک پله در مقابل یادگیری فردی عقب‌نشینی می‌کند و سنگرها را می‌بازد.

یادگیری مهم‌تر از هوشمندی است

دنیای جدید، کمتر از هر زمان دیگری از IQ و از آموزش صحبت می‌کند. آنچه پررنگ‌تر شده مهارت یادگیری است.

در شرایطی که هر یک از ما باید خود، مسئولیت جستجو و جذب دانش مورد نیاز را بر عهده بگیریم، کسانی موفق‌تر هستند و می‌توانند نسبت به دیگران متمایز باشند که از نظر مهارت یادگیری، در سطحی بالاتر از دیگران قرار بگیرند.

پیش‌فرض کلیدی ما در درس مهارت یادگیری این است که یادگیری، یک رویداد پیچیده‌ و غیرقابل درک ذهنی نیست؛ بلکه یک مهارت است که با تمرین و تکرار، بهبود پیدا می‌کند.

مخاطب درس تکنیکها و روش های یادگیری چه کسانی هستند؟

ما درس مهارت و روشهای یادگیری را برای همه دوستان متممی در نظر گرفته‌ایم.

به بیان دیگر، بر این باور هستیم که حتی اگر برخی دوستان، صرفاً خواننده‌ی مطالبی مانند زنگ تفریح‌ یا پاراگراف فارسی متمم نیز هستند، هم‌چنان مناسب است که برای درس مهارت یادگیری وقت بگذارند. چون آشنایی با مهارت یادگیری می‌تواند تاثیرات مثبت خود را در همه‌ی جنبه‌های زندگی ما نشان دهد.

با این حال، به طور خاص، اصرار داریم دوستانی که قصد مطالعه و یادگیری درس‌های مدیریت کسب و کار متمم را دارند، حتماً مطالعه و مرور درس مهارت یادگیری را نسبت به سایر درس‌ها در اولویت بالاتری قرار دهند.

مهارت های مکمل یادگیری

اگر قرار بود متمم فقط یک دوره آموزشی داشته باشد و نام آن دوره آموزشی هم «مهارت یادگیری» باشد، طبیعتاً باید موضوعاتی مانند مدیریت زمان، برنامه ریزی، انضباط شخصی،‌ عادتهای فردی و هدف گذاری هم در آن گنجانده می‌شد.

اما از آن‌جا که ما در بخش توسعه فردی متمم هر یک از این مباحث را به شکل مستقل در قالب مجموعه درس‌های تخصصی جداگانه ارائه کرده‌ایم، لازم نبوده و منطقی هم نبوده آن‌ها را دوباره در این‌جا تکرار کنیم.

بنابراین آن‌چه در پایین این صفحه به عنوان درس‌های دوره یادگیری متمم می‌بینید، شامل مهارتهای فوق نیست. اما لازم است پس از مطالعهٔ درس‌های یادگیری (یا موازی با آن) درس‌های زیر را هم بخوانید:

به عنوان مثال، نباید از مهارت برنامه ریزی غافل شویم.

هم‌چنین باید به خاطر داشته باشیم که بدون توانایی در مدیریت زمان و بدون داشتن نظم شخصی (یا نظم درونی) نمی‌توانیم انتظار دستاوردهای ارزشمندی در زمینه یادگیری داشته باشیم.

چون یادگیری یک فعالیت تفننی کوتاه‌مدت نیست. بلکه یک روش و سبک دائمی در نگاه به دنیا و محیط اطراف است که باید بخشی از زندگی ما را پیوسته به خود اختصاص دهد.

انگیزه داشتن و مدیریت انگیزه هم بحث مهم دیگری است که در یادگیری نقش مهمی ایفا می‌کند.

حتی اگر کسی تمام تکنیک‌ها و اصول و مبانی یادگیری را بداند و مهارت یادگیری را هم به خوبی فرا بگیرد، همچنان تا زمانی که انگیزه‌ای برای یادگیری نداشته باشد هیچکس انتظار ندارد در مسیر رشد و یادگیری به فردی موفق و متمایز تبدیل شود.

ما با توجه به اینکه این مباحث را جداگانه مطرح کرده‌ایم، در مجموعه درس‌های مهارت یادگیری کمتر به سراغ آنها می‌رویم. اما نباید نقش آنها را در بحث یادگیری فراموش کنیم و کوچک بشماریم.

انضباط شخصی    هدف گذاری

مدیریت زمان

انگیزه    برنامه ریزی

موضوعات اصلی مورد بحث در درس مهارت یادگیری

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت یادگیری به شما پیشنهاد می‌کند: