مشاوره استراتژی |‌ آیا شرکت‌ها به مشاوره مدیریت استراتژیک نیاز دارند؟

مشاوره استراتژی یا Strategy Consulting یکی از زیرمجموعه‌های مشاوره مدیریت است که در دهه‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است.

گفته می‌شود در مقاطع متعددی  رشد خدمات مشاوره مدیریت استراتژیک در سطح جهان بیش از رشد اقتصاد جهانی بوده  و این یعنی مدیران بسیاری از صنایع و کسب و کارها با روی خوش از این شاخه‌ی مشاوره استقبال کرده‌اند (+).

با این حال با وجودی که افراد و شرکت‌های بسیاری در زمینه‌ی مشاوره استراتژی یا مشاوره مدیریت استراتژیک فعالیت می‌کنند، هنوز یک تعریف قطعی و شفاف و مشخص از خدمات مشاوره استراتژی وجود ندارد.

البته این وضعیت چندان هم عجیب نیست. اگر تاریخچه استراتژی را بشناسید و کتاب جنگل استراتژی (نوشته‌ی میتنزبرگ) را خوانده باشید، می‌دانید که خود استراتژی هم تعریف مشخصی ندارد و مکاتب بسیار متنوعی درباره‌ی استراتژی و مدیریت استراتژیک وجود دارند که هر کدام استراتژی را به شکل متفاوتی تعریف می‌کنند.

به همین علت، در بسیاری از کتاب‌ها و مقالات، مشاوره استراتژی را ارائه‌ی مشورت در مورد تصمیم‌های رده‌‌بالا تعریف می‌کنند و وارد جزئیات بیشتر نمی‌شوند (+/+).

تاریخچه خدمات مشاوره مدیریت استراتژیک

مشاوره استراتژی در میان سایر شاخه‌های مشاوره مدیریت نسبتاً قدیمی محسوب می‌شود. حداقل از نیمه‌ی قرن بیستم تعداد قابل‌توجهی از شرکت‌های مشاوره مدیریت به مشتریان خود خدمات مشاوره استراتژی ارائه می‌کرده‌اند.

در آن دوران برنامه ریزی استراتژیک رواج پیدا کرده بود و مدیران صنایع به نتیجه رسیده بودند که برای ایجاد و حفظ مزیت رقابتی باید به سراغ استراتژی بروند. البته انواع ادغام عمودی و ادغام افقی هم رونق داشت و تغییرات متعدد در مالکیت شرکت‌ها باعث شده بود تقاضا برای مشاوران استراتژی افزایش پیدا کند. این روند چند دهه ادامه پیدا کرد و  استراتژی کسب و کار به یکی از حوزه‌های اصلی فعالیت مشاوران مدیریت تبدیل شد. 

احتمالاً می‌توانید حدس بزنید که در این دوران غالباً شرکت‌ها‌ی بزرگ به سراغ مشاور استراتژی می‌رفتند و از آن‌ها کمک می‌گرفتند.

در اواخر قرن بیستم به تدریج روندهای تازه‌ای در صنعت مشاوره مدیریت به وجود آمد. توسعه‌ی اینترنت و فناوری اطلاعات باعث شد انتظارات شرکت‌ها از مشاوران استراتژی افزایش پیدا کند.

شرکت‌ها می‌خواستند خود را با دنیای جدید تطبیق دهند و معتقد بودند که چنین تغییراتی از جنس استراتژی است. به همین علت وقتی یک شرکت را به عنوان مشاور استراتژی خود انتخاب می‌کردند از آن شرکت انتظار داشتند به‌ آن‌ها در مسیر تحول دیجیتالی کمک کند.

همین نیاز تازه باعث شد که به تدریج پای شرکت‌های تازه‌ای به صنعت مشاوره استراتژی باز شود. در آغاز هزاره‌ی سوم شرکت‌های بسیاری را می‌بینید که تخصص اصلی آن‌ها تحول دیجیتالی، استقرار سیستم‌های مدیریت فرایند و ERP و حتی دیجیتال مارکتینگ بوده است، اما وارد حوزه‌ی مشاوره استراتژی شده‌اند.

دیجیتالی شدن را نمی‌توان آخرین تحول در حوزه‌ی مشاوره استراتژی دانست.

آخرین روندی که روی صنعت مشاوره مدیریت تأثیر گذاشته، ظهور کسب و کارهای نوپایی است که آن‌ها را به عنوان استارت آپ می‌شناسیم. استارت‌آپ‌ها نشان دادند که کسب و کارهای کوچک را هم باید جدی گرفت. چرا که ممکن است در فاصله‌ی زمانی کوتاهی به کسب و کاری بزرگ تبدیل شوند.

به همین علت به تدریج مشاوران استراتژی از برج عاج خود بیرون آمدند و به سراغ شرکت‌ها و کسب‌و‌کارهای کوچک‌تر هم رفتند. اگر در دهه‌ی پنجاه یا شصت میلادی باید شرکتی چندهزارنفری می‌بودید تا استفاده از خدمات مشاوره استراتژی برایتان معنا داشته باشد،‌ اکنون گاهی کسب‌و‌کارهای چهار یا پنج‌نفره هم احساس می‌کنند به مشاور استراتژی نیاز دارند و به جستجوی چنین خدماتی می‌روند.

پس می‌توانیم بگوییم مشاوره استراتژی در حال حاضر به سمت فضای دیجیتال و SME‌ها هم حرکت کرده و می‌کوشد نیازهای این بخش‌های جدید را نیز برطرف کند. به نظر می‌رسد این حوزه‌ها فرصت‌های تازه‌ای را نیز برای مشاورانی که به عنوان فریلنسر یا در قالب شرکت‌‌های بسیار کوچک فعالیت می‌کنند فراهم کرده است.

مشاور استراتژی در چه حوزه‌هایی مشورت می‌دهد؟

همان‌طور که در ابتدای درس گفتیم، تقریباً هر کار و تصمیمی که بتوان آن را رده‌بالا دانست، می‌تواند در قلمرو مشاوره استراتژیک قرار بگیرد. استراتژی محصول، استراتژی در سطح کسب و کار (‌Business Strategy)، استراتژی شرکتی (Corporate Strategy)، تصمیم‌های خرید و ادغام، طرح‌های مربوط به تحول در مدل کسب و کار، برنامه‌های تحول دیجیتالی، بررسی رقبا و بنچمارکینگ و استراتژی‌های دپارتمانی (منابع انسانی، بازاریابی، فروش، تحقیق و توسعه و …) از جمله حوزه‌هایی هستند که مشاوران استراتژی به آن‌ها می‌پردازند.

البته برخی از کسانی که به عنوان مشاور استراتژی کار کرده‌ و تجربه اندوخته‌اند معتقدند که بیشتر درخواست‌های مشاوره استراتژی در قلمروهای زیر قرار می‌گیرند (+):

• مشاوره استراتژی برای تحلیل و ارزیابی محیط
• مشاوره استراتژیک برای جایگاه یابی استراتژیک
• انتخاب استراتژی رشد مناسب برای شرکت
• حرکت به سوی فعالیت بین‌المللی
• به‌کارگیری و تقویت نوآوری در سازمان و محیط کسب و کار
• طراحی و بازطراحی مدل کسب و کار

البته قرار نیست هر فرد یا شرکتی که خود را مشاور استراتژی می‌داند، فعالیت‌های فوق را در همه‌ی صنایع انجام دهد. بسیاری از مشاوران استراتژی از همان ابتدا مشخص کرده‌اند که خدمات خود را به چه صنایعی ارائه می‌دهند.

مثلاً یک مشاور ممکن است بگوید صرفاً به صنایع فعالیت در حوزه‌ی ارتباطات و فناوری اطلاعات (ICT) مشورت می‌دهد. یا یک شرکت دیگر صرفاً مشاوره استراتژی در حوزه‌ی خرده فروشی را قبول کند.

گروهی از مشاوران استراتژی هم تأکید می‌کنند که از قلمرو BFSI خارج نمی‌شوند (BFSI مخفف سه صنعت است: Banking و Financial Services و Insurance).

صنایع تولیدی و صنایع مرتبط با بهداشت و سلامت هم از جمله صنعت‌هایی هستند که معمولاً مشاوران اختصاصی دارند. یعنی ممکن است یک مشاور استراتژی که به یک کارخانه تولیدی مشورت می‌دهد، حاضر نباشد یا نتواند به یک بانک یا بیمارستان یا خرده‌فروشی در زمینه‌ی استراتژی مشاوره بدهد.

برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های مشاوره استراتژی در جهان

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مشاوره مدیریت به شما پیشنهاد می‌کند: