جنبش عزت نفس و نقد آن | چه شد که عده‌ای مخالف بحث عزت نفس شدند؟

حتماً تا کنون متوجه شده‌اید که بسیاری از موضوعات جذاب در مدیریت، توسعهٔ فردی و روانشناسی به یک مُد تبدیل می‌شوند. یعنی مردم آن موضوعات را بیش از ظرفیت و ارزش واقعی‌شان جدی می‌گیرند و به شکلی برخورد می‌کنند که گویی کلید همهٔ مشکلات را یافته‌اند.

یکی از بهترین مثال‌ها در این زمینه هوش هیجانی است.

زمانی که در دههٔ نود میلادی بحث هوش هیجانی مطرح شد، پیام آن صرفاً‌ این بود که «همه چیز را در هوش ریاضی و IQ خلاصه نکنیم.» اما این بحث آن‌قدر فراگیر شد که تمام خانواده‌ها و مدیران گرفتار آن شدند. هوش هیجانی، پاسخ همهٔ پرسش‌هایی شد که جواب آن‌ها مشخص نبود. عده‌ای شروع به برچسب‌گذاری روی دیگران کردند: فلانی هوش هیجانی پایینی دارد. فلانی هوش هیجانی بالایی دارد.

عده‌ای هم ریشهٔ تمام شکست‌های خود را در هوش هیجانی پایین خود خلاصه کردند و به دنبال کلاس و مدرس و کارگاه و به قول امروزی‌ها «پکیج افزایش هوش هیجانی» رفتند. کلاس‌ها و کارگاه‌های فراوانی در سراسر جهان به این موضوع اختصاص پیدا کرد.

این به آن معنا نیست که بحث هوش هیجانی بی‌معنی یا بی‌خاصیت است. اما مشخصاً این حجم از تمرکز و تأکید روی هوش هیجانی صرفاً یک تب بوده و هست.

مذاکره، زبان بدن، پرسونال برندینگ، تولید محتوا،  زندگی شاد و استعدادیابی همگی چنین تب‌هایی را تجربه کرده‌اند. موضوع این درس ما هم یکی از همین تب‌ها است: تب عزت نفس.

جنبش عزت نفس

حدود دههٔ هفتاد میلادی در آمریکا اوج رواج بحث عزت نفس بود. کتاب‌های عزت نفس خوانندگان فراوان داشتند و خانواده‌ها قانع شده بودند که باید مراقب عزت نفس کودکان خود باشند. مدیران و معلمان در مدارس بر این باور بودند که یکی از مهم‌ترین وظایف آن‌ها حفظ و افزایش عزت نفس دانش‌آموزان است.

دولت و سیاست‌گذاران هم به این باور رسیده بودند که ریشهٔ بسیاری از مشکلات موجود در آمریکا را به نوعی می‌توان به عزت نفس ربط داد:

• مگر می‌شود کسی عزت نفس بالایی داشته باشد و دروغ بگوید؟
• اگر مدیر عزت نفس بالایی داشته باشد، دیگر چطور ممکن است با کارمند خود بد رفتار کند؟
• چه می‌شود که کسی پشت سر دیگران حرف می‌زند و به موفقیت دیگران حسادت می‌کند؟ آیا این رفتار ریشه‌ای جز عزت نفس پایین دارد؟
• چرا بعضی‌ها بدون این‌که به تحصیلات عالی دانشگاهی نیاز داشته باشند برای آن وقت می‌گذارند؟ حتماً عزت نفس‌شان کم است.
• انتقادپذیری خیلی مهم است و به اصلاح فرد و جامعه کمک می‌کند. اما اگر کسی عزت نفس پایینی داشته باشد،  نمی‌تواند انتقادها را بپذیرد.
• …

به این فهرست می‌توانید صدها مورد دیگر را هم بیفزایید. در حدی که نهایتاً گروهی از صاحب‌نظران در آمریکا به نتیجه رسیدند که اگر دولت از ابتدا بودجه‌ای را به افزایش عزت نفس مردم اختصاص دهد، بسیاری از مشکلات بعدی هرگز به وجود نخواهند آمد و این کار را می‌توان به نوعی پیشگیری از جرائم و خطاها و رفتارهای مخرب و مشکلات دانست و همه می‌دانیم که پیشگیری بهتر از درمان است.

صرفاً‌ به عنوان یک نمونه، ناتانیل برندن – که کتاب روانشناسی عزت نفس او را در متمم معرفی کرده‌ایم – اهمیت عزت نفس را به این شکل پررنگ کرد (+):

می‌دانیم که برندن در سال ۱۹۶۹ کتاب روانشناسی عزت نفس را هم منتشر کرده و به چهره‌ای تأثیرگذار در این حوزه تبدیل شده بود. یعنی اظهارنظر او چیزی فراتر از یک حرف عادی و سطحی تلقی می‌شد و جامعه چنین حرفی را یک «تحلیل کارشناسی از فردی معتبر و صاحب‌نام» در نظر می‌گرفتند.

ماجرا در حدی جدی شد که در سال ۱۹۸۶ یک گروه مأموریت ویژهٔ افزایش عزت نفس با بودجهٔ دولت در ایالت کالیفرنیا راه‌اندازی شد. اگر بخواهیم با ادبیات رایج در کشور خودمان بگوییم، سیاستمداران کالیفرنیایی یک «قرارگاه افزایش عزت نفس» راه‌اندازی کردند (+/+).

جنبش عزت نفس چگونه ادامه پیدا کرد؟

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری کارگاه آموزشی عزت نفس به شما پیشنهاد می‌کند: