تأثیر استفاده از شبکه های اجتماعی بر عزت نفس

درباره‌ی تأثیرات مثبت و منفی شبکه های اجتماعی بسیار گفته‌اند و فراوان شنیده‌ایم. اما مسئله این‌جاست که بسیاری از این تحلیل‌ها، بر پیش‌داوری‌های تحلیل‌گران استوار است و به سادگی نمی‌توان به آن‌ها تکیه کرد.

مخالفان شبکه های اجتماعی – کسانی که با کارکرد سیاسی یا الگوسازی اخلاقی این شبکه‌ها مشکل دارند – آثار مثبت این ابزارها را به کلی انکار می‌کنند و در مقابل، علاقه‌مندان و کاربران این شبکه‌ها هم حاضر نیستند وجوه منفی استفاده از این شبکه‌ها را بپذیرند.

یکی از جنبه‌های بحث‌برانگیز شبکه های اجتماعی، تأثیر این شبکه‌ها بر عزت نفس کاربران است. این سوال همواره مطرح بوده که آیا این شبکه‌ها تهدیدی برای عزت نفس نیستند؟

شبکه های اجتماعی چگونه می‌توانند عزت نفس را کاهش دهند؟

مهم‌ترین ساز و کاری که منتقدان شبکه‌های اجتماعی در این زمینه مطرح می‌کنند، مقایسه اجتماعی است.

می‌دانیم که ما انسان‌ها پیوسته خود را با دیگران مقایسه می‌کنیم و جایگاه خود را نسبت به آن‌ها می‌سنجیم. کافی است خانه‌ی کسی را ببینید یا از حقوق ماهیانه‌ی او خبردار شوید. احتمالاً اولین کاری که خواهید کرد این است که خانه‌ی خود یا حقوق خود را با او مقایسه می‌کنید.

این مقایسه‌ها در حوزه‌های دیگر، مثلاً زیبایی چهره و تناسب اندام هم انجام می‌شوند.

از طرفی این را هم می‌دانیم که کاربران شبکه‌های اجتماعی،‌ معمولاً جنبه‌های مثبت و دوست‌داشتنی زندگی خود را بیشتر در این شبکه‌ها منعکس می‌کنند. پس به نظر می‌رسد وقتی کسی زندگی واقعی خود را در شبکه‌های اجتماعی با بخش مثبت‌تر زندگی دیگران مقایسه می‌کند، عزت نفسش کاهش یابد.

آن‌چه گفته شد استدلال کسانی است که فعالیت در شبکه‌های اجتماعی را موجب کاهش عزت نفس می‌دانند.

اما از سوی دیگر، می‌دانیم که بخشی از محتوای شبکه‌های اجتماعی از جنس خبری و اطلاع‌رسانی است. ضمن این‌که بسیاری از کاربران هم، روزمرگی‌های خود را به اشتراک می‌گذارند و الزاماً به «اجرای یک نمایش فریبنده» رو نمی‌آورند.

در کنار این‌ها، بخشی از کاربران هم در این شبکه‌ها به دنبال گذران اوقات فراغت از طریق یادگیری مطالب مختلف یا سرگرم شدن با پیگیری زندگی نویسندگان و هنرمندان و سیاستمداران هستند و کمتر به مقایسه‌ی اجتماعی رو می‌آورند.

وقتی همه‌ی این حرف‌ها را کنار هم می‌گذاریم، به نتیجه می‌رسیم که درباره‌ی تأثیر شبکه های اجتماعی بر عزت نفس، نمی‌توان شتابزده قضاوت کرد و بهتر است به سراغ مطالعات و تحقیقات سازمان‌یافته برویم.

تحقیقات چه می‌گویند؟

اگر مطالعات و تحقیقات انجام شده در این حوزه را بررسی کنید، کاملاً گیج خواهید شد. بعضی از تحقیقات، تأکید دارند که هر چه استفاده از شبکه‌های اجتماعی افزایش پیدا کند، عزت نفس کاهش پیدا می‌کند (مثلاً با افزایش دغدغه درباره‌ی تناسب اندام). برخی محققان دیگر به این نتیجه رسیده‌اند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی هیچ تأثیری (مثبت یا منفی) بر  عزت نفس ندارد (+).

وقتی مطالعات مختلف به نتایج متفاوتی می‌رسند، می‌شود نتیجه گرفت که برخی فاکتورها و عوامل در این تحقیقات لحاظ نشده‌اند. مثلاً شاید میزان این تأثیر از یک شبکه اجتماعی به شبکه‌ی دیگر متفاوت باشد. هم‌چنین شاید تأثیر شبکه‌های اجتماعی در گروه‌های سنی مختلف یا جوامع مختلف فرق داشته باشد.

در این میان، یکی از قدرتمندترین و تأثیرگذارترین مطالعات توسط آلیسا سایفو (Alissa Saiphoo) و همکارانش انجام شده است (+).

آن‌ها ۱۲۱ مورد تحقیق را که در دو دهه‌ی گذشته مجموعاً روی ۹۱۴۶۲ نفر انجام شده بررسی کرده‌اند و کوشیده‌اند با کنار هم قرار دادن دستاوردهای این تحقیقات، به یک نتیجه‌گیری مشخص برسند.

سایفو و همکارانش هم بر این نکته تأکید دارند که اختلاف‌های بسیاری در نتایج تحقیقات وجود دارد و همه‌ی دستاوردها همسان و همسو نبوده‌اند. اما در نهایت این مطالعات را چنین جمع‌بندی می‌کنند که: استفاده از شبکه های اجتماعی دارای ضریب همبستگی منفی با عزت نفس است. به این معنی که استفاده‌ی زیاد از شبکه‌های اجتماعی و کاهش عزت نفس می‌توانند به یکدیگر مرتبط باشند. آن‌ها این ضریب همبستگی را قابل‌توجه اما کوچک ارزیابی می‌کنند (۰.۰۸-).

این محققان با وجود دقت فراوانی که در طبقه‌بندی و بررسی این ۱۲۱ مطالعه انجام داده‌اند، در تحلیل نتایج بسیار محتاط هستند. به عنوان مثال به این نکته اشاره می‌کنند که شاید نتوان این رابطه‌ی همبستگی را به رابطه‌ی علّی تفسیر کرد.

مثلاً شاید کسانی که عزت نفس پایینی دارند، تمایل بیشتری داشته باشند که به جای رابطه‌های فیزیکی به رابطه‌های آنلاین در شبکه‌های اجتماعی رو بیاورند و الزاماً نمی‌توان گفت شبکه‌های اجتماعی موجب کاهش عزت نفس آن‌ها شده است.

بالاخره رابطه‌ی عزت نفس و شبکه های اجتماعی چیست؟

اگر بخواهیم یک جواب کلی و غیردقیق بدهیم، می‌توانیم بگوییم که استفاده از شبکه‌های اجتماعی ممکن است تأثیر اندکی روی عزت نفس بگذارد و آن را کاهش دهد.

اما با توجه به کوچک بودن این اثر، منطقی‌تر است که از صدور چنین احکامی خودداری کنیم و بیشتر به این نکته توجه کنیم که شکل استفاده‌ی ما از شبکه‌های اجتماعی است که می‌تواند تأثیرات مثبت و منفی این شبکه‌ها را مشخص کند.

حداقل بر اساس آن‌چه تا کنون در دست داریم، به نظر می‌رسد که حکم‌های کلی منفی که در این زمینه صادر می‌شود، بیشتر بر پیش‌فرض‌های منفی تحلیل‌گران متکی هستند و نه تحقیقات گسترده‌ی معتبر و ساختاریافته.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری کارگاه آموزشی عزت نفس به شما پیشنهاد می‌کند: