مدل ذهنی و کاربرد مدل ذهنی در مدیریت (نقشه راه درس)

گام اول: گوش دادن به فایل صوتی مدل ذهنی

در یک فایل صوتی بیست و پنج دقیقه‌ای، توضیحاتی ساده اما مهم درباره‌ی درس مدل ذهنی ارائه شده است.

پیشنهاد ما این است که ترجیحاً مطالعه‌ی درس مدل ذهنی را با دانلود کردن و گوش دادن این فایل آغاز کنید.

[ فایل صوتی: اهمیت مدل ذهنی ]

گام دوم: آشنایی با مفهوم مدلسازی

مدل ذهنی، همان‌طور که از نامش پیداست  صرفاً یکی از انواع مدل‌ها  است.

مدل ریاضی، مدل فیزیکی، مدل مفهومی و ده‌ها شکل دیگر از مدل هم وجود دارد و قابل تصور است.

در ساده‌ترین نظریه های مدیریتی هم، انبوهی از مدل‌ها را می‌بینید.

بعضی مدل‌ها حاصل سالها تحقیق هستند. برخی مدل‌ها، حاصل رویاپردازی‌های نظریه پردازان هستند.

بعضی مدل‌ها به وسیله‌ی ترکیب چند مدل دیگر به وجود آمده‌اند.

بعضی مدل‌ها وسیله‌ای برای انتشار یک یا چند مقاله و کسب عناوین دانشگاهی بوده‌اند.

بنابراین قبل از بررسی جدی بحث مدل ذهنی، لازم است تا مفهوم مدل و مدل‌سازی را به خوبی بیاموزیم و درک کنیم.

به این منظور چند درس در نظر گرفته‌ایم که مناسب است آن‌ها را دقیقاً‌ به ترتیب زیر مطالعه کنید:

  مصاحبه با مدیر مرکز بیت‌ها و اتم‌های MIT درباره مدل‌ها

پیشنهاد می‌کنیم حتماً تمرین درس درباره‌ی مدل و مدلسازی را انجام دهید و مروری هم به تمرین‌های دوستان‌تان داشته باشید.

 درس مدل ذهنی می‌خواهد به ما بیاموزد که بسیاری از دانسته‌ها و برداشت‌های ما در مورد محیط و دنیای اطرافمان، در مورد زندگی و کسب و کارمان و همینطور، برداشت‌ها و نظریه‌های دانشمندان و بزرگان مدیریت، چیزی فراتر از یک مدل نیست. 

با خواندن نظرات دوستانمان، بیش از پیش متوجه می‌شویم که ما در فهم دنیای اطراف خود، چقدر با یکدیگر تفاوت داریم. درک و پذیرش این تفاوت، اساس درس مدلهای ذهنی را تشکیل می‌دهد.

گام سوم: آشنایی با مدل ذهنی

بعد از این‌که با مدل و مدل‌سازی به شکل کلی آشنا شدید، می‌توانیم وارد بحث مدل ذهنی (به عنوان یکی از انواع مدل‌ها) شویم.

دو درس مهم برای شما در این زمینه در نظر گرفته‌ایم:

  تعریف مدل ذهنی

  رویدادها چگونه مدل ذهنی ما را می‌سازند؟

با مطالعه‌ی این دو درس، علاوه بر این‌که مفهوم مدل ذهنی برای ما شفاف‌تر می‌شود، این را هم به خوبی به خاطر می‌سپاریم که از روی تجربه‌های محدود خود، مدلهایی عمومی و فراگیر نسازیم.

گام چهارم: آشنایی با مفهوم پردازی

شرکت X یک شرکت پیشرو است.

مریم، یک مدیر محافظه کار است.

ما باید استراتژی داشته باشیم. با این شیوه به جایی نمی‌رسیم.

پیشرو بودن یعنی چه؟ یعنی زودتر از بقیه به سراغ کاری می‌رود؟ یعنی اینکه ریسک پذیرتر از بقیه است؟ یعنی دنباله رو دارد؟

محافظه کار بودن چیست؟ آیا به معنای ریسک پذیری پایین است؟ یا حفظ وضعیت موجود؟ یا جدی نگرفتن تغییرات محیطی و روندهای جاری؟

استراتژی یعنی چه؟ استراتژی نداریم یعنی چه؟ برنامه نداریم؟ هدف نداریم؟ حرفمان یکی نیست؟ منابع‌مان را نمی‌شناسیم؟

حرفهای روزمره‌ی ما، شامل انبوهی از واژه‌هاست که برای گوینده و شنونده، معنای یکسانی ندارد. بر اساس همین واژه‌ها می‌خواهیم حرف یکدیگر را بفهمیم و تصمیم گیری کنیم و از تجربه‌های یکدیگر یاد بگیریم.

برای این‌که نسبت به تعریف و به‌کارگیری واژه‌ها و مفاهیم حساس‌تر شویم، چند درس در نظر گرفته‌ایم.

دو مورد از آن‌ها را حتماً باید بخوانید:

  مفهوم پردازی چیست و چه اهمیتی دارد؟

  منظور از گفتمان (Discourse) چیست؟

چند درس دیگر هم در این زمینه داریم که بیشتر از جنس مثال / جنبه‌های تئوری هستند و اگر برایتان سخت باشد یا فرصت کافی ندارید، می‌توانید از روی آن‌ها عبور کنید:

  مثال مفهوم پردازی: لوطی گری و درویشی

  مثال مفهوم پردازی: انواع درونگرایی

  تکنیک تحقیقی: خوشه بندی

گام پنجم: آشنایی با چرخه عمر مدل‌ها و بحث پارادایم

هیچ مدلی قرار نیست برای همیشه باقی بماند.

مدل‌ها فرزند اندیشه‌ی ما هستند و مانند هر موجود زنده‌ی دیگر، پس از تولد، رشد می‌کنند، بالغ می‌شود و روزی هم می‌میرند.

آشنایی با مفهوم چرخه عمر، ما را وادار می‌کند که کمی از نگاه مطلق به مدل‌ها فاصله بگیریم و به آنها، با تردید بیشتری نگاه کنیم.

ما در مجموعه درس‌های مدل ذهنی، دو درس درباره چرخه عمر در نظر گرفته‌ایم:

  چرخه عمر چیست؟

  سیکل هایپ گارتنر (چرخه عمر تکنولوژی)

درس تعریف چرخه عمر را حتماً باید بخوانید.

اما سیکل هایپ گارتنر، یک مثال از چرخه عمر است و اگر بحث‌های مرتبط با تکنولوژی برایتان جالب نیست، می‌توانید از روی آن عبور کنید.

پارادایم‌ها را هم می‌توان نوعی مدل ذهنی مشترک میان انسان‌ها دانست. البته چنین مدل‌هایی معمولاً ترکیبی از ده‌ها و صدها خرده‌مدل هستند.

مدل ذهنی مدیران نسبت به اقتصاد، مدل ذهنی آنها نسبت به تکنولوژی، مدل ذهنی آنها در تفسیر رفتار مصرف‌کنندگان، مدل ذهنی آنها نسبت به نوآوری، همه و همه در کنار یکدیگر می‌تواند یک پارادایم را شکل دهد.

پارادایمی که بسیاری از دیدگاه‌ها و نظریه‌ها در دل و دامن آن رشد می‌کنند یا می‌میرند.

هر زمان که احساس کردید مفهوم چرخه عمر مدل‌ها برای شما شفاف شده است، می‌توانید درس پارادایم را هم بخوانید.

پارادایم‌ها هم مثل ایده‌ها، افکار، محصولات و سازمان‌ها،‌‌چرخه‌ی عمر خود را دارند.

 پارادایم چیست؟

گام ششم: آشنایی با کریس آرگریس

قبلاً گفته‌ایم که رابطه‌ی بین راسل اکاف و تفکر سیستمی چیزی شبیه رابطه‌ی نیوتون و گرانش است.

اکنون می‌توانیم بگوییم که رابطه‌ بین کریس آرگریس و بحث مدل ذهنی هم، چنین رابطه‌ای است.

پیشنهاد ما این است که حتماً برای آشنایی با کریس آرگریس و بحث‌های او درباره مدل ذهنی، وقت قابل توجهی را اختصاص دهید تا بتوانید به حرفها و نظریه‌هایش فکر کنید و کاربرد آنها را در درک بهتر رفتار انسانها ببینید.

بحث فاصله بین دانستن و عمل کردن، بحثی ساده است و می‌تواند نقطه‌ی شروع خوبی باشد.

متمم اصرار دارد که تمرین این درس را حل کنید. تمرین آن ساده اما بسیار مهم است و می‌تواند به درک بهتر مفهوم یادگیری و مدل ذهنی از نگاه کریس آرگریس کمک کند.

یادگیری یک حلقه‌ای و دوحلقه‌ای نیز بحث مهم دیگری است که توسط کریس آرگریس مطرح شده است. اگر یادگیری ما تک حلقه‌ای بود، هرگز نمی‌توانستیم دیدگاه خودمان را نسبت به محیط اطراف اصلاح کنیم. یادگیری دو حلقه‌ای اشاره‌ای به این قابلیت مهم است که ما می‌توانیم به خود فرایند یادگیری هم فکر کنیم.

مهارت انجام دادن کارهای بی‌خاصیت در ظاهر کمی از بحث مدل ذهنی فاصله دارد.

شما می‌توانید بدون خواندن آن هم به سراغ درس‌های دیگر مدل ذهنی بروید.

اما اگر دوست دارید کریس آرگریس و نحوه‌ی فکر کردن و تحلیل کردن او را بیاموزید و به عبارتی مدل ذهنی او را در مواجهه با رفتارهای سازمانی ما ببینید، حیف است که این بحث را از دست بدهید.

گام هفتم: مبانی رابطه مدل ذهنی و تکنولوژی

بحث مدل ذهنی و رابطه‌ی آن با تکنولوژی می‌تواند به چند درس تخصصی مستقل تبدیل شود.

اما فعلاً در حد درس مقدماتی دوره MBA، آن را به چند موضوع کوچک و ساده (اما مهم) محدود کرده‌ایم.

ابتدا با مدل مارشال مک لوهان برای تحلیل تکنولوژی آشنا می‌شویم که هنوز هم به صورت گسترده مطرح است و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تمرین این درس هم،‌ ارزش انجام دادن دارد. اگر چه نمی‌توانید به سرعت آن را انجام دهید و بهتر است بعد از خواندن درس، برای فکر کردن به تمرین، وقت جداگانه‌ای در نظر بگیرید تا تحلیل بهتر و عمیق‌تری داشته باشید.

بحث خنثی نبودن تکنولوژی هم درس مهم  دیگری است که بدون مطالعه‌ی آن، بحث مدل ذهنی ما ناقص خواهد ماند.

ویندوز هولوگرافیک صرفاً یک مثال است و بسته به علاقه‌ی شما به تکنولوژی، می‌توانید در مورد خواندن یا نخواندن آن تصمیم بگیرید.