معنی تکانش چیست؟ رفتارهای تکانشی چه هستند؟

آیا تا به حال پیش آمده که با خودتان قرار بگذارید که سراغ دسرهای چرب و قنددار نروید، اما هنگام دیدن سفره‌ی رنگین یا بوفه‌ی زیبای رستوران، نتوانید بر عهدی که با خودتان بسته‌اید باقی بمانید؟

آیا تا کنون ترغیب‌ شده‌اید در یک قرعه‌کشی که شانس برنده شدن بسیار پایینی در آن هست، شرکت کنید؟

آیا شما هم مشتری قفسه‌ی محصولاتی هستید که در فروشگاه‌ها کنار صندوق‌ها قرار می‌گیرند؟ آیا همان محصولاتی را که چند دقیقه قبل در قفسه‌های فروشگاه دیده‌اید و نخریده‌اید، در فرصت انتظارِ صفِ پرداخت، خریداری می‌کنید؟

آیا در کمد لباس‌هایتان، لباس‌هایی دارید که بر سر هوسی زودگذر خریده و بعداً هرگز استفاده نکرده باشید؟

آیا حرف‌هایی زده‌اید که بعداً از گفتن آن‌ها پشیمان شده باشید؟

آیا پیش آمده که وقت و انرژی و منابع خود را صرف انتقام گرفتن و مجازات کردن یک دوست یا همکار قدیمی کرده باشید و اکنون پس از چند روز یا چند ماه و چند سال، حس کنید که بخشی از زندگی خود را بیهوده سوزانده‌اید؟

آیا شما هم از جمله‌ی کسانی هستید که با شور و شوق به سراغ برنامه ریزی می‌روند و انواع برگه‌ها و تقویم‌ها و #جدول های برنامه ریزی را آماده می‌کنند. اما در میانه‌ی راه، انگیزه خود را از دست می‌دهند؛ اصطلاحاً کم می‌آورند؛ همه چیز را کنار می‌گذارند و کارها را به شیوه‌ی سنتی ادامه می‌دهند؟

آیا پیش آمده که حال و هوای یک تصمیم، بعداً از سرتان پریده باشد و در یک مهمانی که خودتان ترتیب داده‌اید، با بی‌میلی شرکت کرده باشید؟

اگر پاسخ‌تان به بعضی از این پرسش‌ها مثبت است، می‌توانیم بگوییم که شما تکانش و رفتارهای تکانشی را تجربه کرده‌اید و این درس می‌تواند برایتان مفید باشد.

معنی تکانش چیست؟

تکانش واژه‌ای است که در کتابها و نوشته‌های فارسی روانشناسی، به عنوان معادل Impulse (ضربه) به‌کار می‌رود.

بر همین اساس، روانشناسان اصطلاح تکانشگری را هم به عنوان معادل Impulsivity ساخته‌اند و به‌کار می‌برند (ما را به خاطر نامأنوس بودن ترکیب تکانشگری ببخشید).

شاید بررسی توضیح Impulse و Impulsion از چند دیکشنری تخصصی پزشکی بتواند این مفهوم را برایتان شفاف‌تر کند (+):

تعریف رفتار تکانشی چیست؟

اگر مثال‌های ابتدای درس و تعریف تکانش را با دقت خوانده باشید، می‌توانید مفهوم رفتار تکانشی را حدس بزنید.

روانشناسان رفتار تکانشی را با معانی مختلفی در نوشته‌ها و مقالات خود به‌کار می‌برند. اما ریشه‌ی همه‌ی این کاربردها، کمابیش به آن‌ چیزی که تحت عنوان تکانش مطرح کردیم باز می‌گردد. استیونس در مقاله‌ی خود با عنوان جنبه‌های متعدد تکانشگری به خوبی موضوعاتی را که زیر چتر تکانش مطرح می‌شوند شرح داده است (+):

نظریه های تکانش و رفتار تکانشی در چه حوزه‌هایی مطرح می‌شوند؟

تا همین جا باید به نتیجه رسیده باشید که مفهوم تکانش می‌تواند در لایه‌های مختلف و زمینه‌های بسیار متنوعی به‌کار برده شود و صرفاً به دانش روانشناسی و روانشناسان محدود نیست.

در اقتصاد رفتاری به صورت ویژه‌ای به رفتارهای تکانشی توجه می‌شود. چون بسیاری از تصمیم‌های اقتصادی ما (خرید، سرمایه‌گذاری و تخصیص منابع) بر پایه‌ی تکانه‌های هیجانی شکل می‌گیرد (تصمیم گیری تکانشی یا Impulsive Decision-making اصطلاحی رایج در کتابهای اقتصاد رفتاری است).

در علم تغذیه و میان متخصصان رژیم غذایی نیز، بحث تکانش و تکانشگری اهمیت فراوانی دارد. بخشی از مشکل اضافه وزن و مصرف مواد غذایی ناسالم، به رفتارهای تکانشی بازمی‌گردد (به همین علت، همیشه به ما توصیه می‌کنند که غذاهای ناسالم را نخرید و در یخچال و آشپزخانه نگذارید، تا وقتی وسوسه می‌شوید، فرصت خوردن آن‌ها به سادگی فراهم نشود).

جامعه‌شناسان می‌کوشند الگوهای رفتارهای تکانشی را در ملت‌ها و جوامع بیابند و تحلیل کنند.

متخصصان ترک اعتیاد، همواره برای مطالعه روی آخرین نظریه های رفتار تکانشی وقت می‌گذارند. چون کسی که اعتیاد به سیگار یا مواد مخدر را ترک کرده و دوباره به سراغ این مواد بازمی‌گردد، در دام تکانش گرفتار شده است.

دانشمندانی که به محیط زیست حساس هستند، معتقدند که بخشی از رفتارهای انسانی مخرب محیط زیست، از جنس رفتارهای تکانشی هستند و با تکنیک‌هایی مثل آن‌چه ریچارد تیلر در کتاب تلنگر مطرح کرده، می‌توان این رفتارها را تا حدی کاهش داد و به حفظ محیط زیست کمک کرد.

انسان‌شناس‌ها به تغییر الگوهای رفتار تکانشی در تاریخ انسان می‌پردازند و نورولوژیست‌ها، با جدیت و علاقه، مدارهای عصبی مرتبط با تکانش و تکانشگری را مطالعه می‌کنند.

بخشی از داروهایی که روانپزشک‌ها به بیماران خود توصیه می‌کنند (از جمله لیتیوم، فلوکسیتین، سیتالوپرام و ریسپریدون) نیز با هدف تأثیرگذاری بر میزان تکانش تجویز می‌شوند یا لااقل، یکی از کارکردهای مد نظر در تجویز این داروها، کاهش تکانشگری است (+).

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری خودشناسی به شما پیشنهاد می‌کند: