کتاب هوش اجتماعی | دانیل گلمن

دانیل گلمن بعد از موفقیت کتاب هوش هیجانی، به سراغ تألیف کتاب هوش اجتماعی (Social Intelligence) رفت تا وجه دیگری از هوش انسانی را مورد بررسی قرار دهد.

او در کتاب هوش هیجانی خود، تأکید دارد که نباید هوش را به بهره هوشی یا همان IQ محدود کنیم. به همین علت در مقابل IQ اصطلاح EQ یا Emotional Quotient را در برابر IQ قرار می‌دهد.

در کتاب هوش هیجانی، گلمن چهار مولفه برای EQ مطرح می‌کند:

• آگاه بودن بر خود
• مدیریت بر خود
• توجه به محیط
• مدیریت رابطه‌ها

اما با وجود طرح این چهار نکته، جنبه‌های شخصی هوش هیجانی (خودآگاهی و مدیریت بر خود) به شکل محسوسی بر فضای کتاب سایه انداخته است. به همین علت، گلمن در کتاب هوش اجتماعی (به عنوان مکمل کتاب هوش هیجانی)، دو مولفه‌ی باقیمانده از هوش هیجانی، یعنی توجه به محیط و مدیریت رابطه‌ها را مورد بحث قرار داده است.

مغز ما برای زندگی اجتماعی ساخته شده است

اگر بخواهیم مهم‌ترین نکته‌ی مطرح شده در کتاب هوش اجتماعی گلمن را انتخاب کنیم، باید به تأکید او بر مغز اجتماعی بپردازیم.

گلمن اصطلاحات عصب‌شناسی (Neuroscience) و عصب‌شناسی اجتماعی (Social Neuroscience) را بارها به‌کار می‌برد و تأکید می‌کند که زتدگی اجتماعی در کنار دیگران و تعامل با سایر انسان‌ها، صرفاً یک انتخاب کاملاً آگاهانه‌ و تحلیلی نیست؛ بلکه ریشه در ساختار مغز ما انسان‌ها دارد.

یکی از دوگانه‌های اصلی در بحث او، High-roads (مسیرهای بالادستی) در برابر Low-roads (مسیرهای پایین‌دستی) است.

منظور گلمن از مسیر بالادستی، مسیر آگاهانه و تحلیلی است و در مقابل، مسیر احساسی و هیجانی و لایه‌های غریزی‌تر را به عنوان مسیر پایین‌دستی معرفی می‌کند.

به این سوال‌ها فکر کنید:

• چرا اغلب انسان‌ها نسبت به یکدیگر، خیرخواهانه رفتار می‌کنند؟
• چرا دیدن شکنجه شدن فردی دیگر برای بسیاری از ما دشوار است؟
• چرا انسان‌ها به سراغ فعالیت‌های اجتماعی و همکاری گروهی می‌روند؟

گلمن معتقد است که حتی تا پایان قرن بیستم، بسیاری از دانشمندان و نویسندگان، معتقد بوده‌اند که این ویژگی‌ها و رفتارها، ناشی از نوعی تحلیل آگاهانه است. یعنی مسیر بالادستی در مغز از تعامل اجتماعی و رابطه با دیگران حمایت می‌کند:

• ما باید با دیگران خوب برخورد کنیم، تا آ‌نها هم با ما خوب برخورد کنند.
• شکنجه نباید رواج پیدا کند، چون ممکن است روزی نوبت خود ما هم بشود.
• ما باید با دیگران همکاری کنیم، تا به هدف‌های بزرگ‌تری دست یابیم.

حرف گلمن این است که علاوه بر مسیر بالادستی، غریزی‌ انسان (مسیر پایین‌دستی) نیز برای تعامل اجتماعی رشد یافته‌ است. همکاری و تعامل و رابطه‌سازی، صرفاً یک انتخاب نیست؛ بلکه تنها شیوه‌ی عملکرد مغز ما انسان‌هاست و اتفاقاً همین شیوه، باعث موفقیت و بقای گونه‌ی انسان شده است.

بخش قابل‌توجهی از کتاب هوش هیجانی، به نقل آزمایش‌ها و مطالعاتی اختصاص یافته که این نکته را تأکید می‌کنند. به عنوان مثال، این چند سطر را بخوانید:

تعریف هوش اجتماعی و مولفه های آن

همان‌طور که در ابتدای این مطلب اشاره شد، دنیل گلمن مولفه‌های سوم و چهارم هوش هیجانی را هوش اجتماعی می‌نامد.

البته در فصلی با عنوان هوش اجتماعی چیست هر یک از دو المان آگاهی از محیط اجتماعی و نیز مدیریت اجتماعی را به بخش‌های خُردتری تقسیم کند.

او برای آگاهی از محیط اجتماعی (Social Awareness) چهار زیرمجموعه تعریف می‌کند:

همچنین برای مدیریت اجتماعی – که گاهی با عنوان Social Facility و گاهی Relationship Management از آن نام می‌برد – چهار مولفه در نظر می‌گیرد:

گلمن در کتاب خود بارها تأکید می‌کند که شیوه‌ای که والدین برای تربیت و پرورش فرزندان خود به کار می‌گیرند، نقش مهمی در تقویت هوش اجتماعی کودکان دارد.

به بیان دیگر، نمی‌توانیم پایین‌بودن هوش اجتماعی و توانایی‌های ارتباطی فرزندمان را یکسره به عوامل ژنتیکی ربط بدهیم و باید بپذیریم که خودمان هم با روش‌های تربیتی ناکارآمد، در ضعف‌ها و ناتوانی‌های او، موثر بوده‌ایم.

روابط اجتماعی و روابط عاطفی

بخش مهمی از کتاب گلمن، به روابط اجتماعی و روابط عاطفی اختصاص پیدا کرده است.

او در بحث رابطه عاطفی، توضیح می‌دهد که عاشقی و رابطه‌ی عاشقانه، سه وجه دارد که هر یک، مکانیزم متفاوتی را در مغز ما فعال می‌کنند:

• دلبسته شدن به دیگری (در این‌جا سبک‌های دلبستگی را مطرح می‌کند)
•  میل به مراقبت از دیگری
• میل غریزی به رابطه‌ی جنسی.

هم‌چنین در روابط اجتماعی، به این نکته می‌پردازد که هر یک از ما می‌توانیم دو نوع نگاه متفاوت به دیگران داشته باشیم.

نگاه اول این است که دیگران را در حد شیء و ابزار ببینیم (I vs. It) و نگاه دوم این‌که آن‌ها را فردی مانند خودمان ببینیم (I vs. You).

او توضیح می‌دهد که ماکیاولیست‌ها، خودشیفته‌ها و سایکوپات‌ها کسانی هستند که در روابط اجتماعی، دیگران را به عنوان اشیاء و ابزار می‌بینند. گلمن از اصطلاح مثلث تاریک برای توصیف این سه نوع شخصیت استفاده می‌کند.

اگر انتظار داشته باشید کتاب هوش اجتماعی، مجموعه‌ای از راهکارها و توصیه‌ها برای تقویت هوش اجتماعی را در اختیارتان قرار دهد، باید بگوییم که به احتمال زیاد، کتاب هوش اجتماعی گلمن شما را راضی نخواهد کرد.

این کتاب، بیشتر به تأکید بر اهمیت هوش اجتماعی اختصاص یافته و نیز انواع مطالعات و تحقیقاتی که در آن مطرح شده، بیشتر برای دفاع از این ایده انتخاب شده‌اند که: «اصطلاح هوش اجتماعی، یک مفهوم پردازی سطحی و از جنس بازی با کلمات نیست. بلکه بخشی از توانایی ذهنی ما با شاخصه‌ها و نمودهای کاملاً مشخص فیزیولوژیک است.»

این وجه فیزیولوژیک برای گلمن آن‌قدر جدی است که تأکید می‌کند سرایت احساسات و ویژگی‌های منفی و نامطلوب را باید به اندازه‌ی سرایت بیماری‌های فیزیکی جدی بگیریم. هم‌چنین زندگی و کار با انسان‌های سمی در محیط کار و زندگی را درست می‌توان مانند تنفس در کنار یک فرد سیگاری، مضر و مخرب در نظر گرفت.

نویسنده‌ی کتاب هم‌چنین سوگیری منفی کاملاً شفاف و مشخصی نسبت به تکنولوژی دارد و معتقد است که تعامل با ابزارهای دیجیتال، تماشای تلویزیون و افزایش ارتباط غیرفیزیکی (به جای ارتباط چهره به چهره) می‌تواند موجب آسیب دیدن هوش اجتماعی شود.

کتاب هوش اجتماعی برای چه کسانی مفید است؟

اگر قصد داشته باشید کتابی کاربردی با مجموعه‌ای از توصیه‌ها و راهکارها درباره‌ی تقویت هوش اجتماعی بخوانید، نمی‌توانیم مطالعه‌ی این کتاب را به شما توصیه کنیم.

احتمالاً منطقی‌تر خواهد بود اگر به دنبال کتاب‌ها و مقاله‌هایی باشید که اختصاصاً به مولفه‌های هوش اجتماعی پرداخته‌اند (مثلاً کتابی که به مدیریت روابط عاطفی پرداخته یا مطلبی که درباره‌ی شیوه‌ی استفاده از رفتارهای غیرکلامی و زبان بدن می‌پردازد).

اما اگر علاقه‌مند هستید با مبانی هوش اجتماعی آشنا شوید و حوزه‌ی آن را بهتر بشناسید، یا از مطالعه‌ی گزارش تحقیقات و مطالعات روانشناسی لذت می‌برید این کتاب می‌تواند برای شما مفید باشد.

هم‌چنین اگر برنامه‌ی بلندمدتی برای آموزش هوش اجتماعی یا یادگیری هوش اجتماعی دارید، این کتاب می‌تواند به شما برای تدوین نقشه‌ی راه (و نه بیشتر) کمک کند.

چند تذکر درباره بخش معرفی کتاب

دسته‌بندی موضوعی کتاب های مدیریت

دسته‌بندی کتاب های روانشناسی و توسعه فردی

مطالب، فایل‌ها و کتابهای مربوط به کتابخوانی

پاراگراف فارسی | جملات منتخب کتابها

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری حمایت اجتماعی به شما پیشنهاد می‌کند: