سواد دیجیتال | سواد فناورانه برای زندگی دیجیتالی بهتر

  تفاوت واژه‌های فیزیکی، دیجیتال، آنلاین، آفلاین و مجازی

مفهوم شبکه و اینترنت چیست و وقتی ارتباط گسترده‌ی توزیع شده بین انسان‌ها و کامپیوترها به وجود می‌آید چه فرصت‌ها و ظرفیت‌های جدیدی به وجود می‌آید؟

  تفاوت واژه‌های شبکه، اینترنت، اینترانت و وب

  تفاوت واژه‌های اموتیکون، اسمایلی، استیکر و ایموجی

منظور از اینترنت اشیا یا IoT چیست و وقتی تعداد دستگاه‌هایی که روی بستر اینترنت به هم وصل هستند از تعداد انسان‌ها بیشتر می‌شود، چه اتفاقی می‌افتد و جهان چه وضعیتی پیدا می‌کند؟ بیگ دیتا چیست و چه رابطه‌ای با IoT پیدا می‌کند؟

منظور از اصطلاح فناوری اطلاعات یا Information Technology یا همان IT چیست؟ چه چیزهایی زیر چتر IT قرار می‌گیرند؟ آیا هر نوع فعالیتی که به نوعی به کامپیوتر و تکنولوژی‌های نوین مربوط باشد، زیرمجموعه IT محصول می‌شود؟

  فناوری اطلاعات

  QR Code

  آدرس IP

  URL

  حافظه کش

  کوکی (Cookie)

امروز علاوه بر اصطلاح وب، اصطلاح‌های Web 2.0 و Web 3.0 و Web 4.0 را هم می‌شنویم. این در حالی است که هنوز از پتانسیل‌های Web 2.0 هم به صورت کافی استفاده نکرده‌ایم. منظور از نسل‌های مختلف وب چیست؟

  وب ۲.۰

طبقه بندی اطلاعات دیجیتال یکی از مهارت‌های مهم در سواد اطلاعاتی است. این طبقه بندی ممکن است از منظرهای مختلف از جمله منبع اطلاعات، سطح اطلاعات، پیچیدگی اطلاعات، اعتبار اطلاعات و ساختار اطلاعات باشد.

مهارت جستجو در وب مهارت مهم دیگری است که با توجه به حجم انبوه اطلاعاتِ غیرمفید و غیرمعتبر در وب (آلودگی‌های اطلاعاتی)، می‌توان آن را به زباله گردی دیجیتال تشبیه کرد.
ما در متمم، مجموعه درس‌ مستقلی را به این موضوع اختصاص داده‌ایم:

شناخت انواع مقالات در فضای آنلاین: زمانی بود که واژه‌ی مقاله در انحصار دانشگاهیان بود. آن‌ها را هم عموماً با صفت‌هایی مانند Conference Paper و Journal Paper توصیف می‌کردند.
امروز ساده‌ترین متن‌های فضای دیجیتال هم مقاله نامیده می‌شوند.
این مقالات اگر به صورت حرفه‌ای تولید و تنظیم شوند، دستاوردهایی به مراتب ارزشمندتر از مقالات سنتی دانشگاهی دارند و اگر با آنها آشنا نباشیم، می‌توانند باعث یادگیری‌های نادرست و تکیه بر منابع غیرمعتبر شوند.
به همین علت، مقاله شناسی و ارزیابی مقالات که قبلاً یک شغل محسوب می‌شد، امروز به بخشی ضروری از سواد دیجیتال تبدیل شده و هر کس باید بتواند تا حد قابل قبولی، نیازهای اولیه‌‌اش را در این زمینه، به صورت فردی مرتفع نماید.

مفهوم کپی رایت: کپی رایت، فراتر از علامت  کوچکی است که وقت و بی‌وقت آن را در جاهای مختلف سایت‌ها و وبلاگ‌ها و ابتدا و انتهای فیلم‌ها به کار می‌گیریم.
در گذشته، مالکیت معنوی بیشتر از جنس بحث‌های حقوقی بود و کسانی که احساس می‌کردند حق آنها تضییع شده است، به سراغ مراجع قضایی می‌رفتند.
اما از آنجا که سیستم قضایی جهان نتوانست به سرعت خود را با شرایط و نیازهای جدید تطبیق دهد، امروزه بخش قابل توجهی از پیگیری‌های مربوطه، از طریق سازمان‌ها و ساختارهای متعدد مجازی انجام می‌شود.
بنابراین، مهم است که بدانیم دنیای جدید، چه مکانیزم‌ها و ابزارها و چارچوب‌هایی را جایگزین سیستم سنتی دنیای کهن کرده است.

نقد و تحلیل محتوای دیجیتال تخصص ارزشمند دیگری است که هر یک از ما، به اندازه‌ی توان و نیازمان باید برایش وقت بگذاریم.
این کار از ارزیابی یک پیامک در تلگرام آغاز شده و تا اعتبارسنجی محتوای سایت‌های بزرگ جهان ادامه می‌یابد.

مفهوم متادیتا یا فراداده یا اَبَرداده (Metadata) و نیز فرااطلاعات یا اَبَراطلاعات (Metainformation) از جمله مفاهیم کلیدی دیگر در سواد اطلاعاتی است.
به این معنا که بتوانیم داده‌ای در مورد داده‌ها تولید کنیم و یا اطلاعاتی در مورد اطلاعات تولید کنیم.
این بخش از سواد اطلاعاتی، بسیار ارزشمند و ارزش آفرین است و امروز نیز به سرعت رو به گسترش و عمیق‌تر شدن است.
ما شکل‌های ساده‌ای از این بحث را در حد برچسب گذاری محتوا در متمم مورد اشاره قرار داده‌ایم.
اما شاید برایتان جالب باشد که این بحث چنان پیچیده شده که حتی دانشمندان اطلاعات، برای حل چالش‌های آن به سراغ الگو گرفتن از طبیعت رفته‌اند و مدل‌هایی مانند DITA (مخفف Darwin Information Typing Architecture) ایجاد کرده‌اند. شاید با الهام از ساختارهای داروین، بتوانند در این زمینه گامی به پیش بردارند.

مهارت یادگیری در فضای دیجیتال مهارت کلیدی دیگری است که به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های سواد اطلاعاتی مورد توجه قرار می‌گیرد.
زمانی که نخستین نسخه‌ی دائره المعارف‌ها روی CD و بعدها DVD منتشر شد، برای خیلی‌ها این سوال ایجاد شده بود که آیا محفوظات سنتی دیگر می‌توانند مفید باشند؟
آن زمان، انسان‌ها با غرور اعلام می‌کردند که الان پنجاه یا صد جلد کتاب را در کیف خود دارند.
بعدها گسترش وب، این دسترسی را سریع‌تر، ارزان‌تر و فراگیر کرد. اما به تدریج متوجه شدیم که امکانات جدید، به معنای یادگیری بهتر نیست. بلکه صرفاً حجم اطلاعات بیشتری را با سرعت بهتری در اختیار ما قرار می‌دهد.
اتفاقاً این بمباران اطلاعاتی و این سیستم به هم پیوسته‌ی انسانی، پیچیدگی‌های بیشتری دارد و مهارتهای یادگیری سنتی، نمی‌توانند به سادگی در این فضای جدید مورد استفاده قرار گیرند.
به همین علت، مهارت استفاده از اطلاعات دیجیتال برای یادگیری، به مهارتی ضروری و متاسفانه کمیاب تبدیل شده است.

آیا آموزش الکترونیکی و روش‌های یادگیری دیجیتالی برای شما مناسب است؟

تفکر نقادانه در دنیای دیجیتال: بحث تفکر نقادانه یا Critical Thinking که در دنیای فیزیکی و ارتباطات و استدلال‌ها و تحلیل‌های ما از دنیای اطراف مطرح می‌شود، در دنیای دیجیتال هم به قوت خود باقی است.
ضعف در تفکر نقادانه می‌تواند باعث شود که ما سریع‌تر از قبل، در دام اطلاعات نادرست و گمراه کننده گرفتار شویم و نه تنها از توسعه و تعمیق مدل ذهنی خود محروم شویم، بلکه داشته های فعلی خود را هم از دست بدهیم و تحلیل‌ها و درک ما از محیط اطراف، تضعیف شود.

مهارتهای ارتباطی در فضای دیجیتال آفلاین: تبادل پیامک و تبادل ایمیل، دو نمونه از مطرح‌ترین شیوه های ارتباطی در فضای دیجیتال آفلاین هستند.
امروزه بخش قابل توجهی از #مذاکرات تجاری با استفاده از ابزارهای دیجیتال آفلاین انجام می‌شود و در موارد متعددی، اصول و چارچوبها و قواعد حاکم بر مهارتهای ارتباطی در دنیای فیزیکی، بر دنیای دیجیتال آفلاین حاکم نیست.
بنابراین، مهارت ارتباطی در فضای دیجیتال آفلاین، برای مدیران و فعالان کسب و کار، بخشی مهم و کاربردی از سواد دیجیتال محسوب می‌شود.

مهارتهای ارتباطی در فضای آنلاین: شبکه های اجتماعی، ابزارهای گفتگوی آنلاین، نرم افزارهای پیام رسان و سیستمهای ویدئو کنفرانس، تنها مثال‌هایی از ابزارهای ارتباطی نوین هستند که امکان ارتباط همزمان آنلاین را برای ما فراهم می‌کنند.
بعضی از ما در نگاه اول، احساس می‌کنیم که این ابزارها ممکن است موجب کاهش کیفیت ارتباط شوند.
برخی دیگر، ممکن است احساس کنند که اتفاقاً این ابزارها، بستری برای ارتباط دائمی، گسترده و دقیق فراهم می‌کنند.
در بحث سواد دیجیتال، می‌آموزیم که ابزارهای ارتباطی آنلاین، در برخی شرایط می‌توانند اثربخش‌تر از ارتباط رو-در-رو و دربرخی موارد ضعیف‌تر و ناکارآمدتر باشند. مهم این است که بیاموزیم این دو وضعیت را از یکدیگر تفکیک کنیم.

رفتارهای مخرب در فضای آنلاین، یکی دیگر از بحث‌های مهم در رفتارشناسی فضای دیجیتال است.
متمم تا کنون مطالبی مقدماتی را در مورد ترول و ترولیسم منتشر کرده که می‌توان آنها را زیرمجموعه‌ی این بحث دانست.
اما طبیعتاً این بحث نیازمند توسعه و تکمیل است که انتشار این نقشه راه، مقدمه‌ی همین امر محسوب می‌شود.

به اشتراک گذاری (Sharing): به اشتراک گذاری را می‌توان از جمله رایج‌ترین رفتارها در فضای دیجیتال و به طور خاص فضای آنلاین دانست. واقعیت این است که اگر به اشتراک گذاری را از فضای دیجیتال حذف کنیم، ساختار آن را تا حد زیادی به فضای فیزیکی نزدیک کرده‌ایم.
از سوی دیگر، به اشتراک گذاری بر خلاف ظاهر ساده‌اش، مفهومی بسیار پیچیده است و سالهاست رفتارهای مثبت و منفی در ارتباط با آن، مورد بحث رفتارشناسان فضای دیجیتال بوده است.
به اشتراک گذاری، مهارتی است که اگر بر آن مسلط باشیم، می‌تواند بسیار اعتبار آفرین و ارزش آفرین باشد و اگر به شکلی غیرحرفه‌ای یا نادرست انجام شود، می‌تواند هزینه های آشکار و پنهان زیادی را به ما تحمیل کند.

اتیکت فضای دیجیتال (نتیکت): ما در متمم در قالب یک فایل صوتی آموزشی، به بحث اتیکت پرداخته‌ایم و اتفاقاً بخش‌هایی از آن را هم به بحث نتیکت (Netiquette) اختصاص داده‌ایم.
اما طبیعتاً برای کسی که بخواهد مدعی تسلط بر سواد دیجیتال شود ضروری است که آشنایی بیشتر و عمیق‌تری با نتیکت (اتیکت فضای مجازی)‌ داشته باشد.

مفاهیم جدید تولید و مصرف در فضای دیجیتال: وقتی از رفتارشناسی در فضای آنلاین و به شکل کلی‌تر آن، فضای دیجیتال صحبت می‌کنیم، طبیعی است که انتظار داشته باشیم همه‌ی آن بحث‌های کلاسیک اقتصادی مانند تولید و مصرف و عرضه و تقاضا و مصرف گرایی و انحصار و ده‌ها بحث دیگر، دوباره مطرح شوند و مصداق پیدا کنند.
واقعیت هم همین است. اتفاقاً همه‌ی آن بحث‌ها در دنیای دیجیتال هم مطرح می‌شوند و بخشی از سواد دیجیتال، آشنایی با معناها و مصداق‌های مدرن همین مفاهیم کلاسیک است.
تنها چیزی که باید به خاطر داشته باشیم، حذف برخی محدودیت‌های فضای فیزیکی و از سوی دیگر، ایجاد برخی محدودیت‌های جدید است.
در فضای دیجیتال، ممکن است عرضه‌ی برخی محصولات امکان پذیر نباشد و از سوی دیگر، فاصله‌ی زمانی تقاضا تا عرضه و نیز هزینه های انبارداری، تقریباً‌ به صفر برسد.
همین مسئله باعث می‌شود که رفتار عرضه کنندگان و مصرف کنندگان در فضای دیجیتال، گاهی اوقات با رفتار آنها در فضای فیزیکی، تفاوت‌های جدی داشته باشد.

هویت دیجیتال: فضای دیجیتال در مقایسه با فضای فیزیکی، دو ویژگی متمایزکننده دارد که باعث می‌شود مفهوم هویت در آن‌ تا حد زیادی متفاوت از مفهوم هویت در دنیای فیزیکی باشد.
ویژگی نخست، Anonymity یا ناشناخته بودن است. به شکلی که یک نفر به سادگی می‌تواند هویتی را خلق کند و تا سالها آن را مطرح کند و رشد دهد و حتی در نهایت، آن هویت را به قتل برساند، بی‌آنکه کسی بداند آیا چنین هویتی در دنیای واقعی هم وجود داشته یا خیر.
ویژگی دوم، پدیده‌ی Multi-Identity است. هر کس می‌تواند چند هویت مستقل و به عبارتی چند زندگی مستقل را به صورت همزمان تجربه کند.
این ویژگی باعث می‌شود که رفتارها در فضای مجازی و اساساً ویژگی‌های فضای مجازی و جامعه شناسی آنلاین، تفاوت‌هایی جدی با جامعه شناسی در دنیای فیزیکی داشته باشد.

اعتیاد به اینترنت و ابزارهای دیجیتال: این بحث، بر خلاف عنوان آن به هیچ وجه ساده نیست. هنوز هم مطالعات گسترده‌ای در مورد آن در حال انجام است و اختلاف نظر‌ها در موردش بسیار زیاد است.
والدین عموماً از اینکه فرزندانشان مدام موبایل به دست هستند، شکایت دارند و فکر می‌کنند آنها به این وسایل معتاد شده‌اند.
فرزندان (و در کل نسل جدید) موبایل و ابزارهای دیجیتال را یک ابزار جدید می‌داند که به بخشی از زندگی تبدیل شده و دلیلی وجود ندارد که آن را از خود جدا کند.
برخی محققان، ابزارهای دیجیتال را اندام جدید انسان می‌دانند که از او جداست (و البته احتمالاً جدا نخواهد ماند). پس اگر بتوانیم بگوییم انسان به مغز خود یا چشم خود یا گوش خود معتاد است، می‌توانیم بگوییم به موبایل خود یا لپ تاپ خود نیز معتاد است.
در پذیرش و رد این دیدگاه‌ها، تحقیقات زیادی انجام شده که افزایش سواد دیجیتال، مستلزم آشنایی با این تحقیقات است.
اگر چه – حداقل در حال حاضر – به نظر می‌رسد که نهایتاً خود شما هستید که باید حکم نهایی را در زمینه‌ی اعتیاد به ابزارهای دیجیتال صادر کنید.

[ مطالعه‌ی بیشتر: اعتیاد به اینترنت چیست؟ ]

مدیریت توجه یا Attention Management دغدغه‌ی دیگر رفتارشناسان است. بحثی که به دو شکل بر رفتار ما تاثیر می‌گذارد:
شکل اول آن مدیریت توجه هنگام حضور در فضای آنلاین است و شکل دوم، مدیریت توجه هنگام زندگی در فضای فیزیکی و مرزبندی مناسب با ابزارهای دیجیتال است.
به عبارتی، دنیای دیجیتال، نه تنها در ساعت‌هایی که کاملاً دیجیتالی فکر می‌کنید، مدام تمرکز و توجه شما را از بین می‌برد، بلکه زمانی هم که وارد دنیای فیزیکی می‌شوید، حاضر نمی‌شود شما را به صورت کامل رها کند.
ما در یک فایل صوتی به بحث مدیریت توجه پرداخته‌ایم که البته این بحث نیز، نیازمند تکمیل و توسعه بیشتر است.

بهتر دیده شدن در فضای دیجیتال: کم نیستند کسانی که فضای دیجیتال را به خاطر فرصتی که برای دیده شدن به انسان‌ها می‌دهد دوست دارند.
اما نباید فراموش کنیم که بهتر دیده شدن همیشه یک فرصت نیست. اگر اصول این کار را ندانید و مهارت‌های مرتبط با آن را کسب نکنیم، این سریع‌تر دیده شدن و بهتر دیده شدن، می‌تواند اثرات منفی داشته باشد.