کم عمق ها | اینترنت با مغز ما چه می کند؟

حدود یک دهه از انتشار کتاب نیکلاس کار با عنوان کم عمق ها (Shallows) می‌گذرد. کتابی که در ایران آن را بیشتر با عنوان فرعی‌اش می‌شناسیم: اینترنت با مغز ما چه می کند؟

یک دهه زمان خوبی است که تب و تاب اولیه‌ی انتشار کتاب (و هم‌چنین سر و صداهای انتشار ترجمه‌ی آن) خوابیده باشد و بتوان راحت‌تر درباره‌ی آن صحبت کرد.

نیکلاس کار را به واسطه‌ی کتاب اینترنت با مغز ما چه می کند و البته کتاب‌های دیگر او (مثل Glass Cage) می‌توان در اردوگاه فکری منتقدان تکنولوژی و اینترنت طبقه‌بندی کرد: کسانی که «اضطراب آینده» وجودشان را فرا گرفته و نگرانند که تکنولوژی‌های پدید آمده در دهه‌های اخیر، دستاوردهای تکامل چندصدهزارسال اخیر انسان را ببلعد و هضم و جذب کند.

البته نیکلاس کار در کتاب کم عمق ها بسیار تلاش کرده از یک چهره‌ی تلخ منتقد منفی‌باف فاصله بگیرد و خود را گزارش‌گری منصف و متکی بر تحقیقات علمی نشان دهد. سبکِ بیانِ پیش‌دستانه‌ی انتقادات هم به او کمک کرده که واقعاً چنین چهره‌ای بسازد.

نیکلاس هر جا فکر کرده انتقادی وجود دارد، خودش آن انتقاد را مطرح کرده و گفته که البته این حرف هم مطرح می‌شود و آن حرف هم گفته شده و چنین حرفی هم قابل بیان است و چنان نکته‌ای هم مورد توجه است.

اما به هر حال، اساس و عصاره‌ی حرف نیکلاس کار در کتاب کم عمق ها را نمی‌توان پشت لحن لطیف و ملاحظه‌کارانه‌ی کتاب پنهان کرد. حرف نیکلاس کار روی جلد کتاب (نسخه انگلیسی) نقش بسته است: استفاده‌کنندگان اینترنت به کم‌عمق بودن و نگرش سطحی متهم شده‌اند.

خلاصه کتاب کم عمق ها در چند جمله

حرف‌های نیکلاس کار در این کتاب را می‌توان به سه دسته‌ی کلی تقسیم کرد.

دسته‌ی اول، صحبت‌هایی است که او درباره نوروپلاستیسیته (Neuroplasticity) مطرح می‌کند: این‌که ساختار نورونی مغز ما ثابت و ایستا نیست و به مرور زمان، تجربه‌ها و رویدادها و رفتارها و ورودی‌ها و ابزارهای ما این ساختار را تغییر می‌دهند.

بخش قابل‌توجهی از کتاب اینترنت با مغز ما چه می کند به نقل سخنان و اشاره به مقالات عصب‌شناسانی اختصاص یافته که در نوروپلاستیسیته حرف زده یا تحقیق کرده‌اند.

دسته‌ی دوم حرف‌ها و بحث‌های نیکلاس کار، به کاهش «قدرت توجه» مربوط می‌شود. به عنوان مثال او کتاب خواندن را رفتاری خطی می‌داند که از آغاز کتاب آغاز شده و به پایان آن منتهی می‌شود. این شیوه‌ی مطالعه چیزی است که در دنیای وب رنگ باخته است. هایپرلینک‌ها بستر را برای «Click & Flick» آماده‌ کرده‌اند: کلیک کردن روی لینک‌ها و رها کردن متن فعلی و رفتن به سراغ متن دیگر.

حرف‌ها و تحلیل‌های دیگری هم در کتاب او مطرح می‌شود که می‌توان آن‌ها را زیر دسته‌ی «تبعات فرهنگی اینترنت» گنجاند. فرهنگی که به گمان او «با اتصال مغز به منابع بیرونی پژمرده می‌شود.»

تغییرات ساختار نورونی مغز ما پدیده‌‌ی شناخته‌شده‌ای است که سال‌ها درباره‌ی آن گفته و نوشته شده است. اما مسئله‌ در این‌جاست که آیا مغزی که در اثر استفاده از ابزارهای نوین شکل می‌گیرد، مغزی ضعیف‌تر و ناکارآمدتر است؟ یا مغزی قدرتمندتر است که بخش‌هایی از آن رها شده و می‌تواند به کارهای دیگر بپردازد؟

نیکلاس کار در این‌جا در گروه تحلیل‌گرانی قرار می‌گیرد که فکر می‌کنند مغز ما ضعیف‌شده و ضعیف‌تر هم خواهد شد.

بخش هایی از کتاب اینترنت با مغز ما چه می کند

در ادامه بخش‌های کوتاهی از کتاب اینترنت با مغز ما چه می کند را با هم می‌خوانیم. ما این بخش‌ها را از ترجمه‌ی محمود حبیبی انتخاب کرده‌ایم که به همت #نشر گمان منتشر شده است.

خواندن این نوع کتابها چه فایده‌ای دارد؟

قضاوت ما بر این است که نیکلاس کار می‌توانست پیام این کتاب را در حجم کمتری هم عرضه و ارائه کند. او قبل از نگارش این کتاب، چنین کاری را انجام داده و حرف‌هایش را در قالب مقاله‌ای با عنوان آیا گوگل ما را احمق می‌کند نوشته است (Is Google Making Us Stupid). البته بی‌تردید محتوای این کتاب بسیار غنی‌تر و کامل‌تر از آن مقاله است. اما حاشیه‌ها و جزئیات قابل‌حذف هم در آن فراوان است. خصوصاً در جاهایی که نیکلاس کار برای نشان دادن پشتوانه‌ی علمی حرف‌هایش، به سراغ نقل طولانی مطالعات عصب‌شناسی می‌رود (و اغلب در انتها صرفاً نتیجه می‌گیرد که نوروپلاستیسیته مهم و جدی است و آن را به حرف‌های خودش وصل می‌کند).

نقد بر نوشته‌های نیکلاس کار هم کم نیست. علاوه بر برخی بلاگرها و ستون‌نویس‌ها (+/+) بزرگانی مثل استیون پینکر هم به سادگی از کنار کسانی مثل او عبور کرده و دغدغه‌های چنین افرادی را در حد Panic توصیف کرده‌اند (+).

اما اگر قصد داشته باشید به یک متفکر جدی در حوزه‌ی تکنولوژی تبدیل شوید و قدرت نقادی و تفکر نقادانه‌ی خود را در این حوزه گسترش دهید، چاره‌ای ندارید جز این‌که دیدگاه‌های نویسندگان هر دو اردوگاهِ خوش‌بین‌ها و بدبین‌ها را بخوانید. جز این روش، راه دیگری برای دستیابی به یک نگرش عمیق وجود ندارد.

بنابراین هم‌چنان مطالعه‌ی کتاب‌هایی مثل کتاب‌های نیکلاس کار می‌تواند مفید و ارزشمند باشد.

چه نویسندگان منتقد دیگری در حوزه‌ی اینترنت و تکنولوژی فعال هستند؟

اگر سبک دغدغه‌های نیکلاس کار را می‌پسندید، یا دوست دارید با نگاه‌های منتقد در این حوزه آشنا شوید، نویسندگان دیگری هم هستند که در ایران کمتر معروفند، اما احتمالاً می‌توانند شما را مانند نیکلاس کار یا حتی بیشتر از او خوشحال و راضی کنند.

از جمله‌ی این افراد می‌توان به اِوگِنی موروزوف (Evgeny Morozov) و یَرون لَنیِر (Jaron Lanier) اشاره کرد.

اگر باز هم دنبال نوشته‌های جدی‌تر و عمیق‌تر هستید، شاید کتاب‌ها و مقاله‌ها و مصاحبه‌های شِری ترکل (Sherry Turkle) برایتان جذاب باشد. او چند دهه است که در این حوزه مطالعه می‌کند و کتاب می‌نویسد.

البته از بین این چهار نفر (کار، لنیر، موروزوف و ترکل) مطالعه‌ی آثار نیکلاس کار و یرون لنیر ساده‌تر است.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری سواد دیجیتال به شما پیشنهاد می‌کند: