تعریف دولت الکترونیک چیست؟ دولت الکترونیک در ایران چه وضعی دارد؟

حدود سه دهه است که اصطلاح دولت الکترونیک یا E-government (که گاهی آن را مخفف کرده و به شکل e-gov به کار می‌برند) رواج یافته و درباره‌ی آن زیاد می‌شنویم.

با گسترش فناوری اطلاعات کشورهای مختلف کوشیده‌اند از شکل فیزیکی اداره‌ی دولت فاصله بگیرند و به تدریج به دولت الکترونیک نزدیک شوند. می‌توان گفت این وضعیت، یک روند جهانی است. به همین علت، اگر خبرها را دنبال کنید مدام می‌شنوید که مسئولان کشورها ادعا می‌کنند برنامه‌هایی را در زمینه‌ی توسعه و تقویت دولت الکترونیک تدوین کرده‌اند و به دنبال پیاده‌سازی آن‌ها هستند.

اما تعریف دولت الکترونیک چیست؟ دقیقاً باید چه اتفاق‌هایی بیفتد و چه گام‌هایی برداشته شود تا بتوانیم بگوییم یک دولت به سمت الکترونیکی شدن حرکت کرده است؟

در این درس ابتدا درباره‌ی تعریف دولت الکترونیک صحبت می‌کنیم و سپس کمی درباره‌ی مزایای دولت الکترونیک و دلایل نیاز به آن حرف می‌زنیم (البته مزایا نسبتاً شفاف است و اگر خودتان هم کمی فکر کنید به راحتی آن‌ها را فهرست خواهید کرد).

در بخش پایانی درس، به شاخصهای سنجش وضعیت کشورها در پیاده‌سازی دولت الکترونیک می‌پردازیم و گزارش سازمان ملل متحد در این زمینه را مرور می‌کنیم تا با جایگاه و وضعیت دولت الکترونیک در ایران – در مقایسه با سایر کشورها – بیشتر و بهتر آشنا شویم.

تعریف دولت الکترونیک چیست؟

اجازه بدهید در همین ابتدا خیال‌تان را راحت کنیم و بگوییم هیچ تعریفی از دولت الکترونیک وجود ندارد که همه‌ی دولت‌ها، نهادهای بین‌المللی و صاحب‌نظران بر روی آن اتفاق‌نظر داشته باشند.

تعریف‌ها شباهت‌هایی با هم دارند، اما تفاوت‌های آن‌ها هم کم نیست و نهایتاً این شما هستید که باید انتخاب کنید «دولت الکترونیک» را چگونه می‌فهمید و چه ویژگی‌هایی را برای آن قائل هستید.

اِفرِیم توربان (Efraim Turban) در کتاب فناوری اطلاعات در حوزه‌ی مدیریت دولت الکترونیک را به شکل زیر تعریف می‌کند (+):

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) تعریف دیگری دارد (+):

اگر باز هم بگردید و جستجو کنید، تعریف‌های دیگری را هم پیدا خواهید کرد (+). بعضی از این تعریف‌ها کمی مبهمند. مثلاً معتقدند که دولت الکترونیک یعنی این‌که دولت، با استفاده از ابزارهای الکترونیکی به «دولتی بهتر برای شهروندان» تبدیل شود (اگر بخواهیم از ادبیات مسئولین خودمان استفاده کنیم، دولتی خدمت‌گزارتر شکل بگیرد).

بعضی تعاریف دیگر معتقدند که ابزارهای الکترونیکی باید بتوانند شکل تازه‌ای از دولت را به وجود بیاورند (مثلاً دولتی کم‌حجم‌تر با قدرت نظارت بیشتر و مداخله‌ی مستقیم کمتر).

برخی دیگر، روی استفاده از ابزارهای دیجیتال و فناوری اطلاعات در خود بدنه‌ی دولت متمرکز شده‌اند (مثلاً این‌که لازم نباشد شما پرونده‌ی خود را به شکل کاغذی از یک سازمان دولتی بگیرید و آن را به سازمان دولتی دیگری ببرید).

برخی تعاریف هم به این نکته توجه کرده‌اند که در دولت الکترونیکی، باید خدمت‌رسانی به مردم به شکل الکترونیکی انجام شود. تا زمانی که مردم مجبور باشند به شکل فیزیکی و حضوری به اداره‌ها و نهادها مراجعه کنند، حتی به فرض این‌که تمام آن اداره‌ها بر پایه‌ی فناوری اطلاعات بنا شده باشند و فعالیت کنند، هم‌چنان نمی‌شود گفت که دولت الکترونیک شکل گرفته است.

با توجه به تنوع تعریف‌ها، شاید بهتر باشد روش اِفرِیم توربان را انتخاب کنیم که اساساً به جای اصطلاح دولت الکترونیک سه اصطلاح مجزا به‌کار می‌برد و هر یک از آن‌ها را یکی از ستون‌های دولت الکترونیک می‌داند:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری سواد دیجیتال به شما پیشنهاد می‌کند: