استریوتایپ یا تفکر قالبی: معتقد به آن هستید یا قربانی آن؟

از میان انبوه خطاهای شناختی که ذهن انسان گرفتار آنهاست، دو خطا هستند که علاوه بر تصمیم گیری، روی بسیاری از تعامل‌ها و قضاوت‌ها و تحلیل‌های اجتماعی ما نیز تاثیر می‌گذارند.

آشنایی با این دو خطا می‌تواند جلوی برخی از اشتباهات ما را بگیرد و اگر همیشه به آن‌ها توجه داشته باشیم، قضاوت‌ها و تحلیل‌هایمان، پخته‌تر و واقع‌بینانه‌تر خواهد شد.

یکی از این دو خطا استفاده از استریوتایپ‌ها است که در این درس به آنها می‌پردازیم و خطای دیگر، اثر هاله ای است که در درس بعد درباره‌اش صحبت خواهیم کرد:

در این درس می‌خواهیم به تعریف استریوتایپ بپردازیم و ببینم تکیه بر استریوتایپ در رفتارها و قضاوت‌های ما چه خطاها و دردسرهایی ایجاد می‌کند.

تعریف استریوتایپ چیست؟

استریوتایپ را در ساده‌ترین شکل می‌توان به صورت زیر تعریف کرد:

زنان به خاطر زن بودن و مردان به علت مرد بودن، مورد چنین پیش‌داوری‌هایی قرار می‌گیرند. هم‌چنان‌که تهرانی‌ها به علت تهرانی بودن و ساکنان شهرهای دیگر به دلیل اینکه پایتخت‌نشین نیستند، در معرض پیش‌داوری قرار دارند.

همین‌طور می‌دانیم که مسلمان‌ها به علت مسلمان بودن و غیرمسلمان‌ها به علت مسلمان نبودن، معمولاً مورد پیش‌داوری قرار می‌گیرند.

ریشه‌ی استریوتایپ: تمایل مغز ما به طبقه‌بندی

همان‌طور که در درس معرفی خطاهای شناختی گفتیم، مغز ما در لحظه با حجم زیادی از اطلاعات روبه‌روست و باید بتواند آن‌ها را به سرعت و با کمترین مصرف انرژی، درک و تحلیل کند.

عملاً غیرممکن است که مغز بتواند تک‌تک انسان‌ها را جداگانه و بر اساس اطلاعاتی که از آن‌ها دریافت می‌کند، تحلیل کند. میان‌بُری که مغز در این‌جا استفاده می‌کند، طبقه‌بندی است. ما انسان‌ها را به شیوه‌های مختلف طبقه‌بندی می‌کنیم و پس از این‌که متوجه شدیم هر فردی به کدام گروه‌ها و دسته‌ها تعلق دارد، پیش‌داوری‌هایی را که درباره‌ی آن گروه‌ها داریم به آن فرد نسبت می‌دهیم.

احتمالاً می‌دانید که در هوش مصنوعی هم یکی از نخستین‌ کارهایی که از یک سیستم هوشمند انتظار می‌رود، همین طبقه‌بندی است. اغراق نیست اگر بگوییم یکی از کارکردهای اصلی مغز، همین طبقه‌بندی است و اگر آن را از مغز بگیریم، از پردازش ساده‌ترین تصمیم‌های روزانه هم ناتوان می‌شود.

حالا بهتر می‌توانیم درک کنیم که استریوتایپ چگونه شکل می‌گیرد:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تصمیم گیری به شما پیشنهاد می‌کند: