کتاب روانشناسی پول | آدریان فرنهام

«همیشه به خاطر داشته باش که پول همه چیز نیست. اما حواست باشد که قبل از این که چنین اراجیفی بگویی، پول زیادی جمع کرده باشی.»

این جمله از اِرل ویلسون روزنامه‌نگاری آمریکایی است و در شروع فصل اول کتاب روانشناسی پول (The New Psychology of Money) نوشتهٔ آدریان فرنهام آمده است. فرنهام این جمله را رد یا تأیید نکرده و صرفاً در بالای صفحه – در کنار چند جملهٔ دیگر – قرار داده است؛ کاری که در میان نویسندگان بسیار رایج است.

فرنهام در کتاب روانشناسی پول تأکید می‌کند که نگاه‌های بسیار متفاوتی به پول وجود دارد و به جای تجویز یک نگاه، می‌کوشد تنوع نگاه‌ها را به ما یادآوری کند. با این منطق، جملهٔ ویلسون هم – که احتمالاً طرفداران بسیاری دارد – جای درستی نشسته است.

در میان شاخه‌های مختلف روانشناسی و موضوعاتی که روانشناسان به آن علاقه نشان داده‌اند، روانشناسی پول موضوع نسبتاً جدیدی محسوب می‌شود. البته جدید به این معنا که عمر آن به زحمت به نیم‌قرن می‌رسد و اصطلاح «روانشناسی پول» یا «Psychology of Money» به ندرت در کتاب‌ها و مقالات روانشناسی پیش از دههٔ هشتاد به چشم می‌خورد. حتی اگر هم جایی اسم روانشناسی پول آمده، محتوای بحث بیشتر از جنس توصیه‌هایی برای پولدار شدن بوده است. در این فضا کتاب فرنهام یکی از موارد استثناء محسوب می‌شود.

اهمیت کتاب روانشناسی پول

فرنهام در ابتدای کتاب خود به نکتهٔ جالبی اشاره می‌کند: «روانشناسی با غرور، خود را دانش شناخت رفتار انسان‌ها معرفی می‌کند. اما یکی از موضوعاتی که تقریباً به‌کلی نادیده گرفته، روانشناسی پول است.»

به این نکته توجه کنید که فرنهام اولین ویراست کتاب خود را در سال ۱۹۹۸ منتشر کرده که اصطلاح روانشناسی پول تقریباً وجود نداشت است. او این جمله را در سال ۲۰۱۴ در ویراست دوم کتاب هم تکرار می‌کند. و جالب این‌جاست که با وجود گذشت یک دهه از انتشار ویراست دوم، هنوز هم این ادعا کمابیش درست است. کافی است کتاب پرفروش روانشناسی پول مورگان هاوزل را که در سال‌های اخیر منتشر شده و با فشار سنگین تبلیغاتی سایت‌ها و بلاگرهای کتاب در جهان فروش رفت بخوانید تا ببینید هنوز هم کتابهایی که روی جلدشان عنوان روانشناسی پول آمده، از روانشناسی پول حرف نمی‌زنند.

البته طی سه دههٔ اخیر، اقتصاد رفتاری رشد خوبی داشته و جدا از پژوهش‌های دانشگاهی، نویسندگانی مثل دنیل کانمن، ریچارد تیلر، دن اریلی، اندرو لو و نسیم طالب کتاب‌های متعدد و تأثیرگذاری در این حوزه برای مخاطبان عام منتشر کرده‌اند. اما در اقتصاد رفتاری هم بیشتر تأکید بر «اقتصاد و مدل‌های اقتصادی» بوده تا «انسان و رفتارهای انسانی.» و اگر هم جایی به سمت رفتارهای انسانی رفته‌اند، نگاه‌‌ها بیشتر به موضوعاتی نظیر ریسک و سرمایه‌گذاری محدود بوده است.

این را هم باید گفت که فرنهام به کارهای پیشینیان بی‌توجه نیست. مثلاً به این نکته اشاره می‌‌کند که فروید به معانی و تداعی‌های پول در ذهن ما انسان‌ها پرداخته و روانشناسان رفتارگرا هم آزمایش‌هایی دربارهٔ رفتارهای پولی انسان‌ها انجام داده‌اند. در بحث خطاهای شناختی هم معمولاً مثال‌هایی از خطاهای پولی انسان‌ها مطرح می‌شود و روانشناسان بالینی هم موضوعاتی مثل قمار و رفتارهای تکانشی را بررسی کرده‌اند. اما این کارها معمولاً زیر چتر بحث‌های دیگر انجام شده و محور توجه‌شان به ندرت خود پول بوده است. به همین علت، کمتر کتاب مرجع دانشگاهی در روانشناسی پیدا می‌کنید که در بخشی از فهرست آن کلمهٔ‌ «پول» وجود داشته باشد.

فرنهام در این میان کوشیده سرفصل جدیدی به نام روانشناسی پول باز کند و پژوهش‌های انجام شده را – که بخشی از آن‌ها هم کار خودش بوده – در قالب یک ساختار جدید سامان دهد.

برخی از موضوعات مطرح شده در کتاب روانشناسی پول

از آن‌جا که کتاب روانشناسی پول فرنهام به عنوان یکی از منابع درسی ما در درس‌های روانشناسی پول متمم است، در این‌جا قصد نداریم به جزئیات محتوای کتاب بپردازیم یا خلاصه کتاب روانشناسی پول را ارائه کنیم. اما برای این که با فضای کتاب آشنا شوید و بدانید که فرنهام چه موضوعاتی را در کتاب خود گنجانده، برخی از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در کتاب را در ادامه فهرست می‌کنیم.

ویراست اول و ویراست دوم کتاب روانشناسی پول

کتاب روانشناسی پول فرنهام را انتشارات رشد در سال ۱۳۸۴ برای اولین بار در ایران منتشر کرد (+). زحمت این ترجمه بر عهدهٔ خانم شهلا یاسایی بوده است. ضمن این که باید توجه به این اثر ارزشمند را قدر دانست و زحمت مترجم و ناشر را تحسین کرد، لازم است تأکید کنیم که این نسخه، ترجمهٔ ویراست اول کتاب روانشناسی پول است.

ویراست اول، چنان‌که گفتیم، بیش از پانزده سال با ویراست دوم فاصله دارد و فرنهام کتاب را به شکل محسوس و ملموسی تغییر داده است. نه‌تنها عناوین فصل‌ها و بخش‌ها تغییر کرده، بلکه مقاله‌ها و منابع و ارجاعات هم حدوداً دوبرابر شده و عملاً‌ می‌توان گفت ویراست دوم یک کتاب کاملاً‌ متفاوت است.

چنان که در ویراست اول، روی جلد کتاب نام دو نویسنده آمده: آدریان فرنهام و مایکل آرگیل. اما در ویراست دوم، علاوه بر این که عنوان کتاب از «روانشناسی پول» به «روانشناسی جدید پول» تغییر کرده، نام آریگل هم حذف شده است. در واقع، فرنهام آن‌قدر کتاب را تغییر داده که دیگر لازم ندیده نام نویسندهٔ همکار و استاد خود، مایکل آرگیل را به عنوان نویسندهٔ ویراست دوم بیاورد.

البته او – مثل همهٔ شاگردان آرگیل – احترام ویژه‌ای برای او قائل است. به ویژه این که آرگیل استاد راهنمای دکترای فرنهام هم بوده است. خود فرنهام در مقدمه کتاب توضیح می‌دهد که آرگیل «فهرستی سرّی» از موضوعاتی که در روانشناسی به آن‌ها پرداخته نشده تهیه کرده بوده و هر وقت کسی را خیلی دوست داشته، یکی از موضوعات را با او در میان می‌گذاشته است. فرنهام در همان زمان، تحقیقاتی در زمینهٔ‌ روانشناسی پول منتشر کرده بوده و زمانی که آرگیل به او می‌گوید که «پول» به عنوان یکی از موضوعات مغفول‌مانده در فهرست سرّی اوست، فرنهام عملاً در اوایل کار نگارش کتاب بوده است. آن‌ دو با همکاری یکدیگر کتاب را می‌نویسند و چهار فصل از ویراست اول کار آرگیل بوده است. آن چهار فصل هم مثل بقیهٔ کتاب در ویراست دوم به شکل بنیادی تغییر کرده‌‌اند.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مبانی روانشناسی پول به شما پیشنهاد می‌کند: