تعریف اعتماد به نفس چیست؟ تفاوت اعتماد به نفس و عزت نفس در چیست؟

تعریف اعتماد به نفس در نگاه اول چندان دشوار به نظر نمی‌رسد. ما مدام از اصطلاح «اعتماد به نفس» استفاده می‌کنیم و دربارهٔ اعتماد به نفس پایین و اعتماد به نفس بالای خودمان و دیگران نظر می‌دهیم. پس ظاهراً گمان می‌کنیم که دقیقاً می‌دانیم از چه چیزی حرف می‌زنیم.

اما اگر کمی بیشتر فکر کنید، به نتیجه می‌رسید که تعریف اعتماد به نفس چندان هم ساده واضح نیست. خصوصاً تعیین مرز بین عزت نفس و اعتماد به نفس، سخت‌تر از چیزی است که فکر می‌کنیم. احتمالاً به همین علت است که حتی بسیاری از نویسندگان و سخنرانان، دو اصطلاح اعتماد به نفس و عزت نفس را به جای یکدیگر به کار می‌برند و کمتر کسی هم به آن‌ها اعتراض می‌کند.

این در حالی است که اگر دو اصطلاح عزت نفس‌ (معادل انگلیسی self-esteem) و اعتماد به نفس (معادل انگلیسی: self-confidence) می‌توانستند به سادگی جایگزین یکدیگر شوند، منطقی نبود دو اصطلاح متفاوت وجود داشته باشد.

در این درس، ابتدا به تعریف اعتماد به نفس می‌پردازیم و سپس به تفاوت اعتماد به نفس و عزت نفس اشاره می‌کنیم.

تعریف اعتماد به نفس چیست؟

رسم است که تعریف اصطلاحاتی را که نخستین بار در زبان انگلیسی مطرح شده‌اند، با اشاره به توصیف آن‌ها در دیکشنری وبستر آغاز می‌کنند. دیکشنری وبستر در تعریف اعتماد به نفس چنین گفته است (+): «اعتماد به نفس یا Self-Confidence یعنی باور یک فرد به خودش، و قدرت و توانمندی‌هایش.» این تقریباً همان چیزی است که بسیاری از ما از مفهوم اعتماد به نفس در ذهن داریم.

بر اساس این تعریف، اعتماد به نفس بالا یعنی این که فرد، قدرت و توانمندی‌های خود را در سطح بالایی ارزیابی می‌‌کند و کمبود اعتماد به نفس یعنی این که فرد قانع نشده که از قدرت و توانمندی بالایی بهره‌مند است. و با این تعریف، خودباوری را می‌توان معادل فارسی برای اصطلاح عربی اعتماد به نفس در نظر گرفت.

تفاوت اعتماد به نفس و عزت نفس در چیست؟

با توجه به آن‌چه در تعریف عزت نفس گفته شد، خودتان می‌توانید تفاوت عزت نفس با اعتماد به نفس را تشخیص دهید.

اعتماد به نفس – که در گفتگوهای روزمره رواج دارد – بسیار شبیه مفهوم «احساس توانمندی / self-competence» در متون علمی است. بنابراین می‌توان گفت اعتماد به نفس یکی از دو مولفهٔ عزت نفس است. چون پیش از این گفتیم:  عزت نفس حاصل ترکیب «اعتماد به نفس» و «احساس ارزشمندی» است. 

در کنار توضیح فوق، دو نکتهٔ زیر را فراموش نکنید:

چرا روانشناسان اصطلاح اعتماد به نفس را دوست ندارند؟

«اعتماد به نفس» یکی از اصطلاحات پول‌ساز در دنیای خودشناسی، کوچینگ و توسعه فردی است.

مردم از اعتماد به نفس پایین خود گله‌مند هستند و دنبال روش‌هایی برای تقویت اعتماد به نفس می‌گردند. سخنرانان انگیزشی از قدرت اعتماد به نفس می‌گویند و دوره جامع اعتماد به نفس برگزار می‌کنند. نویسندگان درباره اعتماد به نفس کتاب می‌نویسند. کوچ‌های بسیاری خود را متخصص افزایش اعتماد به نفس معرفی می‌کنند. و عده‌ای هم هستند که کارگاه های اعتماد به نفس در ۱۰ روز و ۱۰ دقیقه و مانند این برگزار می‌کنند.

این در حالی است که اصطلاح «اعتماد به نفس» به این شکل عمومی و کلی در میان روانشناسان چندان طرفدار ندارد. کمتر پیش می‌آید که در کتابهای روانشناسی اصطلاح «اعتماد به نفس» را ببینید و اگر هم ببینید، معمولاً معنایی که مد نظر نویسنده است، با آن‌چه ما از اصطلاح اعتماد به نفس در ذهن داریم تفاوت دارد.

علت بی‌میلی روانشناسان به به‌کارگیری اصطلاح «اعتماد به نفس» هم ساده است:

ممکن است شما اعتماد به نفس بالایی داشته باشید، اما این اعتماد به نفس در زمینه‌ی نقاشی یا خلبانی نباشد. مثلاً ممکن است شما معتقد باشید نویسنده خوبی هستید. یا معتقد باشید که اگر برای مهارت سخنرانی وقت صرف کنید،‌ می‌توانید به یک سخنران ماهر تبدیل شوید. در عین حال ممکن است معتقد باشید که حتی یک دورهٔ طولانی تلاش و آموزش هم نمی‌تواند از شما یک نوازندهٔ خوب بسازد.

کاملاً هم طبیعی است. همهٔ آن‌چه در درس استعدایابی گفتیم همین است که قرار نیست همه در همهٔ کارها توانمند باشند.

با این توضیحات،  این که قضاوت دربارهٔ همهٔ انواع توانمندی‌هایمان در همهٔ حوزه‌ها را یک‌کاسه کنیم و اسم «اعتماد به نفس» روی آن بگذاریم و از اعتماد به نفس بالا و اعتماد به نفس پایین حرف بزنیم، چندان دقیق نیست.. 

آلبرت بندورا و اصطلاح خودکارآمدی

آلبرت بندورا از جمله کسانی بوده که به مفهوم اعتماد به نفس توجه ویژه‌ای داشته و دربارهٔ موضوع اعتماد به نفس، بسیار گفته و نوشته است. بندورا تأکید می‌کرد با نادیده گرفتن اعتماد به نفس، نمی‌توانیم بسیاری از انگیزه‌ها و رفتارهای انسان‌ها را بشناسیم و تحلیل کنیم.

بندورا می‌گفت: حتی اگر فرد واقعاً توانمند باشد و محیط هم امکانات کافی در اختیارش قرار دهد، اگر خودش توانمندی‌هایش را قبول نداشته باشد، خروجی و دستاورد چندانی نخواهد داشت.

بندورا به موضوع مبهم بودن اعتماد به نفس هم توجه داشت و تأکید می‌کرد: بهتر است اعتماد به نفس به شکل جداگانه در حوزه‌های مختلف سنجیده شود. مثلاً بپرسیم: «اعتماد به نفس تو در سخنرانی برای جمع‌های بزرگ چقدر است؟» «اعتماد به نفس تو برای نوشتن یک گزارش مدیریتی چقدر است؟» «اعتماد به نفس تو در زمینهٔ یادگیری آنلاین (بدون حضور در کلاس فیزیکی) چقدر است؟»

بندورا برای این مفهوم (اعتماد به نفس در یک زمینهٔ‌ مشخص) اصطلاح خاصی هم پیشنهاد کرد تا مطمئن شود دیگر اعتماد به نفس با آن معنای کلی و مبهم آن به‌کار نمی‌رود (+/+):  self-efficacy

این اصطلاح در زبان فارسی به واژهٔ نامفهوم و نامأنوس «خودکارآمدی» ترجمه شده، اما دامنهٔ‌ کاربرد آن عملاً به متون تخصصی روانشناسی محدود مانده است. ما در متمم گاهی اوقات از اصطلاح خودکارآمدی استفاده می‌کنیم. اما چون ساده و روان بودن متن برایمان مهم است، اغلب همان اصطلاح «اعتماد به نفس» را به کار خواهیم برد. فقط به این شکل که موضوع اعتماد به نفس را هم به آن اضافه می‌کنیم. مثلاً:

• اعتماد به نفس در سخنرانی
• اعتماد به نفس در فروش
• اعتماد به نفس در برقراری رابطه عاطفی
• اعتماد به نفس در یادگیری زبان
• اعتماد به نفس در تصمیم گیری
• …

شاید برخی روانشناسان، این کار را چندان نپسندند. اما خود بندورا هم گاهی در نوشته‌هایش این کار را انجام داده است (+). هم‌چنین کسانی مانند فرد لوتانز (Fred Luthans) هم که در همین حوزه کار کرده و صاحب‌نظرند، با خوانندگان خود قرار می‌گذارند که به جای خودکارآمدی (self-efficacy) از همان اصطلاح «اعتماد به نفس» استفاده کنند (+). فقط قرارمان این باشد که اعتماد به نفس – جز در مواردی که صریح و شفاف تأکید می‌کنیم – همیشه در یک موضوع مشخص تعریف می‌شود.

بندورا هم موفق نشد!

نکتهٔ جالب این‌جاست که بندورا هم با همهٔ تلاش‌هایش موفق نشد اصطلاح عمومی «اعتماد به نفس» را کنار بزند و «اعتماد به نفس در شاخه‌های مختلف» را جایگزین آن کند.

بندورا که حتی لغت self-confidence‌ را کنار گذاشته بود و از self-efficacy استفاده می‌کرد، بعد از مدتی با این واقعیت مواجه شد که برخی پژوهشگران از اصطلاح general self-efficacy استفاده می‌کنند! یعنی به جای «اعتماد به نفس» می‌گویند:‌ «خودکارآمدی عمومی». و منظورشان هم همان اعتماد به نفس است!

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری کارگاه آموزشی عزت نفس به شما پیشنهاد می‌کند: