چگونه می‌توان بهترین خودرو جهان را ساخت؟ | دام بهینه سازی جزئی

بعضی موضوعات در بیان ساده‌اند. اما توجه به آن‌ها در عمل دشوار است. بسیاری از حرف‌هایی که در تفکر سیستمی می‌خوانیم و می‌آموزیم، از این جنس هستند.

وقتی تعریف سیستم را مرور می‌کنیم، همه‌چیز ساده و شفاف به‌نظر می‌رسد: «سیستم مجموعه‌ای از دو یا چند جزء است که با یکدیگر در ارتباط هستند و بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند.»

اما همین نکتهٔ ساده، تبعاتی دارد که معمولاً از چشم‌مان دور می‌ماند و می‌تواند منشاء بسیاری از اشتباهات سیستمی باشد.

در این درس می‌خواهیم یکی از این اشتباهات را مرور کنیم. اشتباهی که اگرچه ساده به‌نظر می‌رسد، اما در کار و زندگی و محیط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ما مصداق‌های فراوانی دارد. و همین نشان می‌دهد که برای دیدن آن به تلاش و تمرین نیاز داریم.

اشتباهی که در این درس می‌خواهیم به آن اشاره کنیم، «بهینه سازی جزئی» یا suboptimization است که در فارسی آن را به «بهینه سازی فرعی» و «بهینه سازی ثانویه» هم ترجمه کرده‌اند. متمم اصطلاح «بهینه سازی بخشی» را هم به عنوان معادلی مناسب برای suboptimization پیشنهاد می‌کند.

در بسیاری از کتابهای تفکر سیستمی و تحلیل سیستمها از جمله تفکر سیستمی قراچه داغی، بهینه سازی جزئی یکی از مشکلات جدی در عملکرد سیستمها معرفی شده است (+/+/+).

برترین خودرو جهان (مثال راسل اکاف)

«اگر هیچ محدودیتی نداشته باشید و بخواهید برترین خودرو جهان را بسازید چه می‌کنید؟»

این سوالی است که راسل اکاف – از بزرگان تفکر سیستمی و از نظریه‌پردازان نگرش مدرن به سیستمها – همیشه در کلاس‌ها و جلساتش مطرح می‌کرد. کسانی که با او کار کرده‌اند، این مثال را مثال محبوب او دانسته‌اند (+).

آتلی هاردارسن (هارثارسن / Atli Harðarson) ساکن ایسلند که در زمینهٔ آموزش و فلسفهٔ آموزش فعالیت می‌‌کند، این مثال محبوب اکاف را در قالب یک کلیپ ویدئویی کوتاه نمایش داده است:

بهینه سازی جزئی (Sub-optimization)

همان‌طور که در ابتدای درس گفتیم، به این شیوهٔ بهینه‌سازی، بهینه‌سازی جزئی گفته می‌شود (در مقابل بهینه‌سازی کلی یا total optimization).

کسانی که به سراغ بهینه‌سازی جزئی می‌روند، بر این باورند که وضعیت هر بخش از سیستم را که بهتر کنیم، مستقل از این‌که بخش‌های دیگر چه وضعیتی دارند، به هر حال اتفاق خوبی رقم خواهد خورد. به این مثال‌ها توجه کنید:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر سیستمی به شما پیشنهاد می‌کند: