سایکوپات کیست؟ اختلال شخصیت ضد اجتماعی چه ویژگی هایی دارد؟

در میان اختلال های شخصیتی، اختلال شخصیت ضد اجتماعی یکی از قدیمی‌ترین اختلال‌هایی است که مورد توجه روانشناسان و روانپزشکان قرار گرفته است.

شاید یکی از علت‌های توجه ویژه به این اختلال، آن باشد که افراد ضد اجتماعی، معمولاً از قانون تخطی می‌کنند و یکی از گروه‌هایی هستند که به‌سادگی و به‌سرعت گرفتار زندان می‌شوند.

سوژه‌های بسیاری از رمان‌های جنایی – از سارقان تا قاتلان – کسانی هستند که با معیارهای روانشناسی می‌توان آن‌ها را شخصیت ضد اجتماعی یا سایکوپات دانست.

همین مسئله باعث شده که معمولاً وقتی اصطلاح سایکوپات یا اختلال شخصیت ضد اجتماعی را می‌شنویم، یاد مجرمانی می‌افتیم که در زندان نگهداری می‌شوند؛ کسانی که قتل یا سرقت انجام داده‌اند و یا دست به پرخاشگری و رفتارهای پرخاشگرانه زده‌اند.

آیا سایکوپات همان اختلال شخصیت ضد اجتماعی است؟

قبل از این‌که در بحث‌مان جلوتر برویم، باید تکلیف‌مان را با یک مسئله مشخص کنیم و آن، تفاوت دو اصطلاح سایکوپات و اختلال شخصیت ضد اجتماعی است.

در متون مدیریتی، معمولاً اصطلاح سایکوپات به چشم‌تان می‌خورد و در متون روانشناسی، بیشتر اصطلاح اختلال شخصیت ضد اجتماعی را می‌بینید.

اصطلاح اول را رابرت هیر (Robert Hare) از بزرگان این حوزه تعریف کرده و اصطلاح دوم، در DSM تعریف شده است.

تعریف DSM و تعریف رابرت هیر شباهت‌های زیادی دارند و به همین علت، برخی منابع این دو اصطلاح را به صورت مترادف به‌کار می‌برند. اما تفاوت‌های ظریفی هم وجود دارد.

مثلاً رابرت هیر یک چک لیست تهیه کرده و بر اساس آن، این بیماری را تعریف می‌کند، در حالی که DSM جزئیات و ظرافت‌های بیشتری را به کار برده و به یک چک لیست ساده اکتفا نکرده است.

کسی که علاقه‌مند به مباحث مدیریت و توسعه فردی است و قرار نیست روانپزشک شود و به سراغ روان‌درمانی برود، می‌تواند این دو اصطلاح را یکسان در نظر بگیرد و وارد تفاوت‌های ظریف آن‌ها نشود. ما هم در این درس و درس‌های دیگر متمم، سه اصطلاح زیر را به شکل مترادف به کار خواهیم برد:

• بیمار سایکوپات
•  فرد دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی
• فرد جامعه ستیز

برخی از ویژگی های سایکوپات ها

DSM توضیح می‌دهد که برخی از ویژگی‌های زیر در افراد سایکوپات دیده می‌شود:

• تبعیت نکردن از هنجارهای اجتماعی و بی‌توجهی به چارچوب‌های قانونی (در حدی که برخی رفتارهایشان می‌تواند زمینه‌ی دستگیری آن‌ها را فراهم کند)
• رفتار فریبکارانه، دروغ‌گویی مکرر، استفاده از هویت غیرواقعی و حیله‌گری با هدف لذت بردن یا کسب منافع شخصی
• رفتارهای تکانشی یا به بیان دیگر ضعف در برنامه ریزی و انجام فعالیت‌های هدفمند، نداشتن اهداف بلندمدت و واقع گرایانه
• تحریک‌پذیری و رفتارهای خشونت‌آمیز، درگیر شدن مکرر در دعواها و حمله‌ی فیزیکی به دیگران
• بی‌پروا بودن در رفتارها و بی‌توجهی به ایمنی و امنیت خود و دیگران
• مسئولیت‌پذیر نبودن به شکل مکرر و پیوسته، مثلاً ناتوانی در انجام تعهدات کاری یا شانه خالی کردن از زیر تعهدات مالی
• نداشتن احساس گناه و پشیمانی (مثلاً وقتی به کسی آسیب می‌زنند، رفتار بدی انجام می‌دهند یا سرقت می‌کنند، بی‌تفاوت هستند یا می‌توانند آن را توجیه کنند)

رابرت هیر هم ضمن اشاره به تعدادی از همین ویژگی‌ها، چند مورد دیگر را هم مطرح می‌کند:

• چرب‌زبانی و رفتارهای سطحی غیرواقعی برای جذب دیگران و ایجاد یک تصویر مثبت غیرواقعی از خود
• خودمحوری و خودبزرگ‌بینی
• نیاز دائمی به هیجان و برانگیختگی برای کسب انگیزه‌ در زندگی روزمره
• نپذیرفتن مسئولیت تصمیم‌ها و انتخاب‌ها (اگر تصمیمات آنها اثر بدی بر دیگران داشته باشد، به خوبی می‌توانند برای خود و دیگران آن را توجیه کنند و سهم خود را ناچیز یا صفر جلوه دهند)
• نداشتن حس همدلی
• تجربه‌ی سطحی احساسات و عدم تجربه‌ی احساسات عمیق (همان چیزی که ما در زبان عمومی با بی احساس بودن توصیف می‌کنیم)
• ضعف در کنترل رفتارها و هیجانات (خصوصاً خشم)
• انجام کارها و انتخاب فعالیت‌هایی که برای دوستان و اطرافیان دردسرساز است

البته توجه داشته باشید که نباید از فردا، مثلاً‌ به محض چرب زبانی یک نفر، او را سایکوپات بنامید. باید موارد متعددی از این ویژگی‌ها در یک فرد جمع شوند و قیدهای دیگری هم که رابرت هیر یا DSM تعریف کرده‌اند وجود داشته باشند تا در نهایت بتوان یک فرد را سایکوپات یا دارای اختلال شخصیت ضد اجتماعی نامید.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری خودشناسی به شما پیشنهاد می‌کند: