روشهای نادرست متمم‌خوانی!

اعضای متمم را در یک نگاه کلی می‌توانیم به دو دسته تقسیم کنیم.

دوستانی که برای مدتی کوتاه مهمان متمم می‌شوند و قصد ندارند در طولانی‌مدت با ما همراه بمانند. برخی از این عزیزان از متمم به عنوان مکمل یک درس دانشگاهی استفاده می‌کنند. برخی دیگر از سر کنجکاوی مطالعه می‌کنند. عده‌ای هم در جستجوی یک موضوع مشخص هستند و پس از این‌که دو یا سه مطلب مرتبط با آن را خواندند، به سراغ کار خود می‌روند.

اما بخش دیگری از دوستان قصد دارند عضوی از جامعه‌ٔ متممی‌ها باشند؛ به این معنا که در بلندمدت برای یادگیری خود وقت بگذارند و همواره بخشی از روز یا هفته‌شان را به دانش‌افزایی و رشد و توسعه فردی اختصاص دهند. باور ما در متمم این است که گروه دوم، رشد پایدارتر و یادگیری اثربخش‌تری را تجربه می‌کنند و احتمالاً‌ در میان‌مدت و بلندمدت از وقتی که برای «خودشان» صرف کرده‌اند رضایت بیشتری خواهند داشت.

این درس به طور خاص برای چنین عزیزانی تدوین شده است.

بنابراین اگر یادگیری  مادام‌العمر یکی از اهداف و دغدغه‌های شماست و این لطف را به متمم داشته‌اید که ما را به عنوان همراه خود انتخاب کنید، پیشنهاد می‌کنیم نکات زیر را بخوانید و هنگام متمم‌خوانی مد نظر قرار دهید.

ما اصرار نداریم که رعایت همهٔ این نکات برای همهٔ دوستان متممی مناسب و ضروری است. اما معتقدیم که مطالعهٔ این نکات می‌تواند ایدهٔ اولیه‌ای از یادگیری موثر در ذهن‌تان ایجاد کند و قطعاً شما با توجه به شناختی که از خود دارید، می‌توانید یک دستورالعمل و چارچوب کاملاً شخصی برای یادگیری خودتان با الهام از این نکات تعریف کنید.

موبایل وسیلهٔ مناسبی برای مطالعهٔ عمیق نیست

خوشحالیم که شما در این لحظه این درس را روی صفحهٔ نمایش بزرگ می‌خوانید. اما به امید این‌که این عادت را حفظ کنید، می‌خواهیم کمی دربارهٔ مشکلات «متمم‌خوانی با موبایل» صحبت کنیم.

این روزها ابزارهای متنوعی برای مطالعهٔ دیجیتال در وب وجود دارند: موبایل‌ها، لپ‌تاپ‌ها، کامپیوترهای رومیزی و تبلت‌ها.

پیشنهاد جدی ما این است که برای متمم‌خوانی تا حد امکان از موبایل استفاده نکنید و به سراغ لپ‌تاپ‌ها یا کامپیوترهای رومیزی بروید. تبلت می‌تواند گزینهٔ بعدی باشد. اما اگر برای تبلت‌تان صفحه‌کلید مجزا و مستقل تهیه نکرده‌اید، احتمالاً استفاده از تبلت باعث می‌شود در درس‌ها و تمرین‌ها مشارکت نکنید. چون تایپ طولانی روی صفحه‌کلید لمسی تبلت چندان ساده نیست و همین می‌تواند انگیزهٔ شما را برای مشارکت در درس‌ها کاهش دهد.

ما به چند علت معتقدیم استفاده از موبایل اثربخشی یادگیری شما را کاهش می‌دهد:

مشکلات دیگری هم در مطالعه با موبایل وجود دارد که حتماً خودتان به آن‌ها توجه کرده‌اید. یکی از این مشکلات، حواس‌پرتی هنگام مطالعه است:

• زنگ تلفن
• صدای پیامک
• نوتیفیکیشن نرم‌افزارهای پیام‌رسان
• وسوسهٔ سر زدن به اینستاگرام و توییتر و شبکه‌های اجتماعی (به بهانهٔ استراحت)
• …

موبایل وسیله‌ای نیست که برای کار متمرکز طراحی شده باشد و «توجه و تمرکز» از جمله مهم‌ترین پیش‌نیازهای یادگیری عمیق هستند. باید به خاطر داشته باشیم که رواج یک ابزار یا یک سبک (ترند شدن) لزوماً به معنای برتری آن نیست. مثلاً الان زندگی در آپارتمان‌ها ترند شده و رواج یافته است. بسیاری از ما هم یاد گرفته‌ایم که با آپارتمان‌نشینی و محدودیت‌ها و دردسرهای آن – در کنار برخی مزایا – کنار بیاییم.

اما این به آن معنا نیست که اگر امکان زیستن در یک خانهٔ بزرگ ویلایی برایمان فراهم باشد، باز هم اصرار کنیم که «چون اکثر مردم در آپارتمان زندگی می‌کنند، حتماً این سبک مناسب‌تر است.»

ما در مورد انتخاب محل زندگی خود، محدودیت‌های فراوانی داریم که مهم‌ترین آن‌ها بودجه است. اما برای بسیاری از ما، استفاده از موبایل به جای لپ‌تاپ صرفاً ناشی از تنبلی یا بی‌توجهی به تفاوت‌ اثربخشی آن‌هاست.

از مطالعهٔ منفعل دوری کنید

احتمالاً برای شما هم پیش آمده که همزمان با خواندن یک متن در افکار خود فرو بروید اما به خواندن ادامه دهید.

معمولاً در چنین مواقعی می‌بینید که تا آخر یک پاراگراف و حتی تا پایان صفحه را خوانده‌اید، اما چیزی از آن متوجه نشده‌اید و حتی نمی‌دانید چه موضوعی در آن صفحه مطرح شده است. گاهی کمی اوضاع‌مان بهتر است. یعنی ظاهراً فهمیده‌ایم چه می‌خوانیم، اما چند دقیقه یا چند ساعت یا چند روز بعد، چیزی از آن مطلب به خاطر نداریم.

بخش قابل‌توجهی از زمانی که ما برای مطالعه صرف می‌کنیم، به این شیوه و بدون این‌که به یادگیری عمیق منتهی شود از بین می‌رود.

شاید بتوان چنان‌که مورتیمر آدلر در چگونه کتاب بخوانیم می‌گوید، یکی از ریشه‌های این مشکل را مطالعهٔ انفعالی یا Passive Reading دانست. در مطالعهٔ انفعالی ما به یک «ماشینِ خوانندهٔ متن» تبدیل می‌شویم و آن‌چه خوانده‌ایم به شکل مناسب در ذهن‌مان ثبت و ضبط نمی‌شود.

مجموعه درس‌های یادگیری در متمم دقیقاً با همین هدف تنظیم شده‌اند که ما را از خواندن و شنیدن منفعلانه دور کنند. بنابراین قصد نداریم همهٔ آن نکات را در این‌جا تکرار کنیم. اما اشاره به چند نکته از آن بحث می‌تواند در این‌جا مفید باشد:

• هنگامی که درس‌های متمم را می‌خوانید، از آن‌چه آموخته‌اید یادداشت برداری کنید.
• به خاطر داشته باشید که یادداشت برداری کاغذی (یا یادداشت برداری دیجیتال اما با قلم) می‌تواند موثرتر از یادداشت‌برداری تایپی باشد (+).
• همیشه برای آن‌چه خوانده‌اید، یک نقشه ذهنی ترسیم کنید. حتی اگر نقشه ذهنی را بعداً دور بریزید، باز هم ترسیم نقشه ذهنی می‌تواند نقش مهمی در ماندگاری مطلب در ذهن شما ایفا کند.

مراقب کلیک‌ کردن‌ها و تعقیب لینک‌ها باشید

ما وظیفه داریم هر جا عبارت یا مطلبی را می‌نویسیم و جای دیگری در متمم دربارهٔ آن مطلب حرف زده‌ایم، لینک آن را هم بگذاریم. چون اگر این کار را نکنیم ممکن است شما هرگز متوجه نشوید که در بین چند هزار درس متمم، در آن باره هم مطلبی هست.

اما این‌که ما وظیفه داریم کلمات را به درس‌های مرتبط لینک کنیم به این معنا نیست که شما هم موظف هستید روی آن‌ها کلیک کنید!

پیشنهاد ما این است که وقتی یک درس را می‌خوانید، تا زمانی که متن درس را کامل مطالعه نکرده‌اید،‌ روی هیچ لینکی کلیک نکنید. تنها استثنا بر این قاعده زمانی است که خود متمم تأکید کند خواندن یک درس یا مطلب ضروری است. ما این ضرورت را به دو شکل اعلام می‌کنیم:

• ابتدای درس اعلام می‌کنیم که مطالعهٔ درس … پیش‌نیاز مطالعهٔ درس حاضر است
• در لابه‌لای متن درس – با توجه به پیشینهٔ مطالعاتی شخص شما – ممکن است «فقط به شما» بگوییم که «همین‌جا متوقف شوید و ابتدا مطلب … را بخوانید»

جز در چنین وضعیتی، پیشنهاد می‌کنیم که لینک‌ها را فراموش کنید و کل درس را بخوانید.

وقتی مطالعهٔ درس تمام شد، می‌توانید لینک‌هایی را که برایتان جذاب است انتخاب کرده و مطالعه کنید. در این‌جا چهار اولویت وجود دارد:

• گاهی در پایان درس مشخصاً‌ به شما می‌گوییم که پس از مطالعهٔ این درس، مطلب … را بخوانید؛ این یعنی بالاترین اولویت.
• گاهی در میانهٔ درس در یک سطر مجزا توضیح داده‌ایم که [ مطالعهٔ بیشتر: ….. ] این را هم به عنوان اولویت دوم در نظر بگیرید.
• گاهی در داخل متن یک کلمه را به درس یا مطلب دیگری لینک کرده‌ایم؛ این نوع لینک‌ها می‌توانند سومین اولویت شما باشند.
• ما از (+) برای ارجاع به منابع استفاده می‌کنیم. روی این لینک‌ها صرفاً‌ زمانی کلیک کنید که به مطالعهٔ بسیار عمیق‌تر نیاز دارید یا می‌خواهید مطمئن شوید مطلبی که متمم نقل کرده، استناد علمی کافی دارد.

تا حد امکان از مطالعه در زمان‌ها و مکان‌های پراکنده اجتناب کنید

بعضی از ما شوق به یادگیری را این‌گونه نشان می‌دهیم که یادگرفتن را در قطعات خالی برنامه‌های خود می‌گنجانیم. مثلاً:

• وقتی چند دقیقه بیرون یک اتاق منتظر هستیم تا ما را به داخل دعوت کنند
• وقتی زودتر از زمان مقرر به کافه رسیده‌ایم و منتظر دوستان‌مان هستیم
• وقتی همراه همسرمان به یک مرکز خرید رفته‌ایم و در انتظار پایان کارهای او در یک کافی‌شاپ نشسته‌ایم
• وقتی سوار تاکسی هستیم و می‌خواهیم از زمان خود تا رسیدن به مقصد استفادهٔ بهتری بکنیم

اما این‌که ما حس خوبی از این مطالعه‌های پراکنده داریم به این معناست که واقعاً این شکل از مطالعه موثر است؟

واضح است که در این شیوهٔ مطالعه، تقریباً هیچ‌یک از پیش‌نیازهای یادگیری عمیق فراهم نیست؛ از یادداشت‌برداری و ترسیم‌ نقشهٔ ذهنی تا داشتن تمرکز کافی برای به خاطر سپردن مطلب و جستجوی مطالب مرتبط.

خواندن دقیق و موثر بیشتر از این‌که یک کار مکانیکی باشد،‌ چیزی شبیه فرایند حل مسئله است. باید مسئلهٔ خودم را بدانم. هدف یادگیری‌ام را تعریف کنم. رابطهٔ آموختهٔ جدید با آموخته‌های قبلی‌ام را مشخص کنم. تشخیص دهم که کدامیک از آموخته‌های جدید با مفروضات و دانسته‌های قبلی‌ام در تضاد است. تصمیم بگیرم که چه بخشی‌هایی از مطلب جدید را به خاطر بسپارم و به کار ببندم. انتخاب کنم که کدام بخش‌ها را کنار بگذارم و فراموش کنم و ده‌ها کار دیگر که قطعاً در شرایطی که تاکسی‌ روی دست‌اندازهای شهر بالا و پایین می‌پرد یا آویزان به دستگیرهٔ مترو در حال تاب خوردن هستیم، نمی‌توانیم آن‌ها را انجام دهیم.

پیشنهاد ما این است که این زمان‌های خالی را به کارهایی که تمرکز کمتری می‌خواهند اختصاص دهید. مثلاً به جای این‌که وقت آرامش شب‌هنگام خود یا سکوت صبح خود را به گردش در شبکه‌های اجتماعی بگذرانید، اتفاقاً از همین قطعات خالی برای سر زدن به آن‌ها استفاده کنید (کسی که در مترو اینستاگرام را چک می‌کند به اندازهٔ کسی که کتاب می‌خواند فرهیخته به نظر نمی‌رسد. اما آیا مهم است که در چشم دیگران چگونه جلوه می‌کنیم؟).

خواندن سایت‌های خبری (اگر اهل اخبار هستید)‌ و پاسخ دادن به پیام‌های دیگران هم می‌تواند در این قطعات زمانی انجام شود.

اما خواندن درس و مطالعهٔ واقعی را بهتر است به زمان‌های مناسب‌تر موکول کنید. حتی اگر این زمان محدود به پانزده دقیقه بعد از بیدار شدن یا سی دقیقه قبل از خوابیدن باشد، احتمالاً موثرتر از یک یا دو ساعتی است که به شکل پراکنده و نامنظم در طول روز به این کار اختصاص می‌دهید.

ضمناً به خاطر داشته باشید که ما مانند هر حیوان دیگری شرطی می‌شویم. اگر خودمان را به مطالعه در زمان یا مکان خاصی عادت دهیم، به محض قرار گرفتن در آن مکان ذهن ما برای تمرکز و مطالعه آماده می‌شود و این آمادگی می‌تواند عملکردمان را بهتر کند.

مطالعهٔ بدون وقفه می‌تواند یادگیری شما را کاهش دهد

یکی از خطاهای بزرگ در مطالعهٔ متن‌های آموزشی – از جمله درس‌های متمم – این است که بدون وقفه و پشت سر هم مطالعه کنیم. این خطا در گذشته هم هنگام مطالعهٔ کتاب‌ها و جزوه‌های درسی وجود داشته است. اما می‌توان گفت در فضای دیجیتال تشدید شده است.

وقفه در سطوح مختلف معنا پیدا می‌کند؛ بعد از خواندن هر جمله، هر پاراگراف و هر درس.

ما برای این توصیه استدلال‌های متعددی داریم که برخی از آن‌ها را در این‌جا همراه شما مرور می‌کنیم:

  در بسیاری از متن‌های آموزشی هر جمله با این هدف نوشته شده که پرسشی در ذهن ایجاد کند و جمله‌های بعد ضمن این‌که بخشی از پاسخ آن پرسش را بیان می‌کنند، خود دوباره ابهام‌ها و پرسش‌های جدیدی در ذهن مخاطب می‌سازند. خواندن متوالی و بی‌وقفهٔ جمله‌ها درست مثل خواندن فهرست بلندی از معماها و پاسخ آن‌هاست؛ یا چیزی شبیه مطالعهٔ یک جدول کلمات متقاطع که از پیش حل شده است. توقف بعد از خواندن هر جمله فرصتی ایجاد می‌کند تا ذهن شما در فرایند آموزش و یادگیری شریک شود.

  یادگیری بیش از هر چیز از جنس شکل‌گیری زنجیری از تداعی‌هاست. خواندن یک درس یا مقاله در مورد برندینگ و چند مثال که در همان درس یا مقاله آمده، بعید است بتواند نگاه و نگرش شما به برندسازی را تغییر دهد. یادگیری واقعی زمانی شکل می‌گیرد که شما پس از مطالعهٔ آن مطلب متوقف شوید و فکر کنید. برندهای دیگری را در اطراف خود به خاطر آوردید و ببینید آیا می‌توانید داستان و رفتار آن برندها را به آن‌چه در مقاله خوانده‌اید ربط بدهید؟ ربط دادن آموخته‌های جدید به آموخته‌های قبلی یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرایند یادگیری است و بی‌توجهی به اهمیت «توقف» این فرصت را از شما می‌گیرد.

  همین‌جا صبر کنید! آیا بدون توقف به سراغ نکتهٔ سوم آمده‌اید؟ یا پس از مطالعهٔ نکتهٔ دوم صبر کردید و سعی کردید مثال دیگری در ذهن خود پیدا کنید؟ مثالی که موضوعی را خوانده‌اید و چون سریع از روی آن رد شده‌اید، بعداً نتوانسته‌اید آن را عمیقاً‌ درک کنید و به کار ببندید. اگر سریع از روی نکتهٔ قبل رد شدید و به این بخش رسیدید،‌ شاید بهتر باشد برگردید و متن را از کمی بالاتر بخوانید؛ این بار کُندتر.

وقتی بین خواندن یک درس و درس بعد فاصله می‌اندازید، استراحت می‌کنید، می‌خوابید و فردا ادامه می‌دهید، ذهن فرصت دارد در لایهٔ ناخودآگاه هم به تحلیل و طبقه‌بندی آموخته‌ها بپردازد. به تعبیری که نویسندهٔ کتاب «غلبه بر فشارهای زیاد فضای سایبر» به کار می‌برد: «حتی یک خواب کوتاه پس از مطالعه هم در کیفیت یادگیری موثر است.»

یا به بیانی دیگر: «مغز به ازای هر شانزده تا هجده ساعت تجربهٔ زندگی،‌ به شش تا هشت ساعت فرصت خواب نیاز دارد تا اطلاعات دریافت شده را پردازش کرده و با اطلاعات قبلی ترکیب کند (+).»

اثربخشی مطالعه بدون «انجام تمرین و مشارکت در بحث» کاهش می‌یابد

همه می‌دانیم یکی از ویژگی‌های مثبت و ارزشمند فضای دیجیتال، تعامل انتخابی است.

یادگیری در متمم (یا هر فضای آنلاین اجتماعی دیگر) نسبت به یادگیری از تلویزیون و رسانه‌های تصویری این مزیت را دارد که شما فقط شنونده و بیننده نیستید و می‌توانید نظر و تجربهٔ خودتان را مطرح کنید.

از سوی دیگر درس خواندن در متمم در مقایسه با کلاس‌های فیزیکی این مزیت را هم دارد که می‌توانید بسته به محدودیت وقت خود، صرفاً نظر برخی از دوستان‌تان را بخوانید و بدانید (در کلاس مجبورید به حرف همه گوش بدهید. حتی کسانی که از قبل می‌دانید حرف ارزشمندی نمی‌زنند و قرار است با سوال یا اظهارنظرشان صرفاً وقت شما را بگیرند).

از فرصت تعامل انتخابی استفاده کنید:

• سعی کنید در درس‌های مختلف مشارکت داشته باشید و نظر و تجربهٔ خود را بنویسید.
• حرف‌ها و نظرات دیگران را بخوانید (به تدریج اسامی علاقه‌مندان هر درس را یاد می‌گیرید و متوجه می‌شوید که نظرات چه کسانی را بیشتر دنبال کنید)
• حتی اگر بخشی از حرف‌هایتان به حرف دوست دیگری در همان درس شبیه است، باز هم به زبان خودتان آن را بنویسید. اجازه ندهید این شباهت‌ها مانع مشارکت شما شوند.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت یادگیری به شما پیشنهاد می‌کند: