تعریف فرهنگ سازمانی چیست؟ اهمیت فرهنگ سازمانی به زبان ساده

فرهنگ (به عنوان یک عبارت عمومی) و فرهنگ سازمانی (به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های آن) یکی از مفاهیم بسیار مهم در مدیریت و رفتار سازمانی محسوب می‌شوند.

در حدی که می‌توان گفت: تقریباً محال است کتابی در زمینه‌ی مدیریت رفتار سازمانی پیدا کنید که فصلی را به نقش فرهنگ در سازمان و مدیریت فرهنگ سازمانی اختصاص نداده باشد.

بر همین اساس، ما هم موضوع فرهنگ و زیرمجموعه‌های آن را به عنوان یکی از سرفصل‌های درس مدیریت رفتار سازمانی در نظر گرفته‌ایم.

البته مدل‌های فرهنگ سازمانی بسیار متعدد و گوناگون هستند و ما هم در درس مستقلی به آن‌ها خواهیم پرداخت.

بنابراین درس حاضر را صرفاً مقدمه‌‌ای بر مفهوم فرهنگ سازمانی در نظر بگیرید.

تعریف فرهنگ چیست؟

می‌دانیم که فرهنگ سازمانی صرفاً یکی از ترکیب‌هایی است که با واژه‌ی فرهنگ ساخته می‌شود. ما از اصطلاحاتی مثل فرهنگ ملی، فرهنگ اقوام، فرهنگ مردم یک محله، فرهنگ تیم، فرهنگ واحد فروش و نیز فرهنگ یک دانشکده یا دانشگاه استفاده می‌کنیم.

با توجه به این تنوع کاربرد، اگر تکلیف خودمان را با واژه‌ی فرهنگ مشخص کنیم، تعریف فرهنگ سازمانی برایمان دشوار نخواهد بود.

در ادامه می‌خواهیم سه تعریف مختلف از فرهنگ را مرور کنیم. اولین مورد، یک تعریف ساده و قدیمی (حدوداً متعلق به هفت دهه‌ی پیش)‌ است و دو تعریف دیگر، از هافستد و ادگار شاین (دو نفر از بزرگ‌ترین محققان حوزه‌ی فرهنگ سازمانی در جهان) انتخاب شده‌اند.

تعریف قدیمی و ساده فرهنگ به صورت زیر است (+):

البته این تنها تعریف فرهنگ نیست و دانشمندان و محققان مختلف، بسته به موضوع مطالعه و تحقیق خود، تعریف‌های متفاوتی را پیشنهاد داده‌اند.

مثلاً هافستد در کتاب خود با عنوان پیامدهای فرهنگ گفته که تعریف فرهنگ را به شکل ساده‌شده‌ی زیر در نظر می‌گیرد (+):

فرهنگ سازمانی با سایر انواع فرهنگ چه تفاوتی دارد؟

اگر کمی به تعریف‌ها توجه کنید، مشخص است که آن‌ها را می‌توان درباره‌ی فرهنگ ملی، فرهنگ یک گروه سیاسی، فرهنگ سازمانی و سایر انواع فرهنگ به‌کار برد. بنابراین تا این‌جای کار، تفاوت حیاتی و جدی وجود ندارد.

اما تفاوت‌ها زمانی شکل می‌گیرند که بخواهید به سراغ مولفه‌های فرهنگ (یا به تعبیر دیگر، ابعاد فرهنگ) بروید. یعنی بخواهید ببینید دقیقاً فرهنگ را چگونه و بر چه اساس می‌سنجند و چه معیارهایی برای اندازه‌گیری فرهنگ وجود دارد.

وقتی به این نقطه برسید متوجه می‌شوید که مثلاً برای توصیف فرهنگ ملی، از مولفه‌هایی استفاده می‌شود که برای توصیف فرهنگ یک تیم به کار نمی‌آیند. یا این‌که نمی‌توان از مولفه‌های توصیف فرهنگ در دپارتمان یک شرکت، برای توصیف فرهنگ یکی از اقوام استفاده کرد.

یکی از بهترین نمونه‌ها در این زمینه هافستد است. او که برای سنجش فرهنگ کشورها، شش مولفه استخراج کرده است؛ وقتی به سراغ سنجش فرهنگ سازمانی رفت، به شش مولفه‌ی تازه رسید که با ابعاد فرهنگ ملی تقریباً هیچ شباهتی نداشتند:

• شش مولفه فرهنگ ملی در درس معرفی هافستد گفته شده‌اند (۴+۲)
• شش مولفه فرهنگ سازمانی هافستد در درس ابعاد فرهنگ سازمانی بیان شده‌اند

فعلاً در این‌جا به عنوان یک مقدمه‌ی ساده و ابتدایی، مدل فرهنگ سازمانی رابینز را برررسی می‌کنیم که مفهوم تفاوت ابعاد فرهنگی در سطح ملی و سازمانی بهتر برای شما شفاف شود.

تعریف رابینز از فرهنگ سازمانی | هفت ویژگی فرهنگ سازمانی

استیفن رابینز در آخرین ویرایش کتاب مدیریت رفتار سازمانی خود، فرهنگ سازمانی را به صورت زیر تعریف کرده است:

رابینز در ادامه، هفت ویژگی فرهنگ سازمانی را به نقل از مقاله‌ی بورگ می‌آورد که می‌توان آن‌ها را ابعاد فرهنگ سازمانی دانست. این هفت ویژگی را گاهی به اشتباه به عنوان مدل فرهنگ سازمانی رابینز معرفی می‌کنند (در حالی که رابینز، صریحاً منبع خود را بیان کرده است):

رابینز معتقد است که اگر می‌خواهید فرهنگ سازمان خود را توصیف کنید، با شرح دادن وضعیت هر یک از این هفت مولفه، تصویر نسبتاً شفافی را از فرهنگ سازمانی مجموعه‌ی خود در اختیار مخاطب قرار داده‌اید.

موضوع فرهنگ سازمانی برای ما چه اهمیتی دارد؟

پیش از این‌که این درس را به پایان برسانیم و به تدریج برای درس‌های تخصصی‌تر در زمینه‌ی فرهنگ سازمانی آماده شویم، منطقی است به این پرسش پاسخ دهیم که: «بحث فرهنگ سازمانی چه اهمیتی دارد و چرا باید برای یادگیری آن وقت بگذاریم؟»

در این‌جا به چند نکته در زمینه‌ی اهمیت موضوع فرهنگ سازمانی اشاره می‌کنیم:

فرهنگ یک مفهوم جمعی است

مناسب است در پایان این درس، یک نکته‌ی ساده و البته پایه‌ای را یادآوری کنیم.

با توجه به توضیحاتی که ارائه شد، واضح است که فرهنگ یک مفهوم جمعی است و برای جمع تعریف و بررسی می‌شود.

اصطلاحِ فرد بافرهنگ یا فرد بی‌فرهنگ که ما در گفتگوهای روزمره‌ی خود به‌کار می‌بریم، تعبیر دقیقی نیستند و در این توصیف‌ها، فرهنگ به جای واژه‌ی اتیکت به‌کار رفته است و ارتباطی با معنای علمی این واژه ندارد.

توضیح هافستد در این زمینه می‌تواند جمع‌بندی خوبی باشد:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مبانی رفتار سازمانی به شما پیشنهاد می‌کند: