روانشناسی مثبت گرا

روانشناسی مثبت گرا (Positive Psychology) معمولاً به سادگی با مثبت اندیشی (Positive Thinking) اشتباه گرفته می‌شود.

به همین علت، همواره معرفی روانشناسی مثبت گرا با این بحث آغاز می‌شود که مثبت نگری و مثبت اندیشی بحث‌های دیگری هستند و نباید آن‌ها را با روانشناسی مثبت گرا اشتباه بگیریم (به همین علت ما هم در متمم، از اصطلاح روانشناسی مثبت نگر استفاده نمی‌کنیم و همواره از صفت مثبت گرا یا اصطلاح روانشناسی مثبت استفاده خواهیم کرد).

آنچه در ادامه می‌خوانید:

• تفاوت مثبت اندیشی و روانشناسی مثبت گرا
• روانشناسی مثبت گرا به دنبال چیست؟
• تفاوت روانشناسی انسان گرا و روانشناسی مثبت گرا
• تعریف روانشناسی مثبت گرا
• برخی از موضوعات روانشناسی مثبت گرا
• دستاوردهای روانشناسی مثبت گرا
• رشته روانشناسی مثبت گرا در دانشگاه‌ها
• نقد روانشناسی مثبت گرا
• درس‌های مرتبط با روانشناسی مثبت گرا در متمم
• کتابهای روانشناسی مثبت

تفاوت مثبت اندیشی و روانشناسی مثبت گرا

مثبت اندیشی و تفکر مثبت، ایده و روشی است که نزدیک به یک قرن قدمت دارد و همواره از موضوعات جذاب روانشناسی بوده است.

یکی از کتابهای قدیمی این حوزه، کتاب معروف ناپلئون هیل با نام بیندیشید و ثروتمند شوید است و از آخرین کتابهای موفق و مطرح هم، می‌توان به کتاب راز (و مشتقات آن) اشاره کرد.

این در حالی است که بحث روانشناسی مثبت گرا به صورت جدی از اواسط دهه‌ی نود میلادی آغاز شده و کلاسیک‌ترین مقاله‌ی آن که تقریباً همیشه و همه جا به آن ارجاع داده می‌شود، سرمقاله‌ی یک ژورنال روانشناسی است که توسط سلیگمن و چیک سنت میهایی در سال ۲۰۰۰ نوشته شده است (فایل PDF مقاله).

بنابراین روانشناسی مثبت گرا (حداقل در شکل ساختاریافته‌ی آن)، بسیار جوان‌تر از بحث مثبت اندیشی و مثبت نگری است.

اما تنها تفاوت این دو حوزه در عمر و قدمت آن‌ها نیست.

روانشناسی مثبت گرا، بر استفاده از روش علمی تأکید دارد. بنابراین، این شاخه از دانش روانشناسی (مانند هر حوزه‌ی علمی دیگری) نمی‌تواند به داستان، حکایت یا خاطرات تکیه کند.

روانشناسی مثبت گرا به دنبال چیست؟

زمانی که نشریه‌ی American Psychologist در سال ۲۰۰۰ میلادی، ویژه نامه روانشناسی مثبت خود را منتشر کرد، سلیگمن و چیک سنت میهایی نوشتن سرمقاله‌ و نیز دعوت از نویسندگان برای نگارش مقاله های آن شماره را بر عهده گرفتند.

سرمقاله آن شماره نشریه را می‌توان مانیفست روانشناسی مثبت گرا دانست و تقریباً در تمام مقاله‌ها و کتابهایی که به روانشناسی مثبت گرا می‌پردازند، به آن سرمقاله اشاره شده و ارجاع داده می‌شود.

دانلود فایل PDF مقاله روانشناسی مثبت گرا – سلیگمن و چیک سنت میهایی

فراموش نکنیم که در آن مقطع، هم سلیگمن و هم چیک سنت میهایی، سابقه و اعتبار ارزشمندی در روانشناسی داشتند.

همان زمان در کلاس‌های درس دانشگاه‌ها کتابهایی تدریس می‌‌شد که در برخی بخش‌های آن‌ها، مطالعات چند دهه قبل این دو نفر مطرح شده بود.

سلیگمن هم حدود دو سال قبل مدتی بر صندلی ریاست انجمن روانشناسی آمریکا تکیه زده بود و جایگاهش، فراتر از یک محقق معمولی دانشگاهی بود. ضمن این‌که او در شرایطی به نگاه آسیب شناسانه‌ی روانشناسی انتقاد می‌کرد که یکی از معتبرترین کتابهای دانشگاهی در زمینه‌ی Abnormal Psychology توسط خود او نوشته شده بود و همان زمان در بسیاری از دانشگاه‌های جهان تدریس می‌شد.

مروری بر برخی بخش‌های آن مقاله (نقل به مضمون) می‌تواند هدف و کارکرد روانشناسی مثبت گرا را برای ما شفاف‌تر کند:

تفاوت روانشناسی انسان گرا و روانشناسی مثبت گرا در چیست؟

مجموع حرف‌های چیک سنت میهایی و سلیگمن، نشان می‌دهد که موضوع و دغدغهی هر دو حوزه یکی است: هر دو دسته، به جای جستجوی بیمار و درمان آن‌ها، می‌کوشند روانشناسی را برای رشد انسان‌های معمولی و سالم به کار بگیرند.

هر دو دسته هم معتقدند که تا وقتی «مراجعه به روانشناس» تلویحاً معنای «بیمار بودن» را در خود دارد، نشان می‌دهد که روانشناسان، نتوانسته‌اند نقش شایسته‌ی خود را در زندگی انسان‌های متعارف و نرمال جامعه کسب کند.

اما تفاوت دو حوزه در روش (Method) آن‌هاست.

[ درس مرتبط: روش چیست؟ روش شناسی چیست؟ ]

روانشناسی مثبت گرا اصرار دارد که از روش علمی برای بررسی‌های خود استفاده کند و جنبه‌ی نصیحت و موعظه نداشته باشد. اما روانشناسان انسان گرا اگر احساس کنند حرفی درست است، حتی بدون این‌که بر مبنای روش علمی استوار باشد، به مطرح کردن و تشویق و ترویج آن می‌پردازند.

تعریف روانشناسی مثبت گرا

بعد از همه‌‌ی این مقدمه‌ها، لازم است روانشناسی مثبت گرا را در چند جمله تعریف کنیم. چیک سنت میهایی در آن مقاله، در تعریف روانشناسی مثبت گرا چنین می‌نویسد:

سلیگمن هم در مقدمه دائره‌المعارف روانشناسی مثبت گرا چنین می‌نویسد:

عبارت A life worth living (زندگی‌ای که ارزش زندگی کردن داشته باشد) تعبیری است که بارها توسط این دو دانشمند در کتابها و سخنرانی‌هایشان در توصیف هدف روانشناسی مثبت گرا به‌کار رفته است.

برخی از موضوعات روانشناسی مثبت

اگر چه نمی‌توان فهرست جامعی از موضوعات مورد توجه روانشناسی مثبت گرا تدوین کرد، اما می‌توانیم بگوییم موضوعات زیر، از مهم‌ترین مباحثی هستند که در نوشته‌ها و مقاله های روانشناسی مثبت گرا، مورد توجه قرار گرفته‌اند. مرور این فهرست می‌تواند تصویر بهتری از کاربرد روانشناسی مثبت گرا در ذهن شما ایجاد کند:

 خلاقیت

شیوه‌های مثبت رویارویی با مشکلات و چالش‌ها

شیوه‌ی مثبت پیر شدن

تاب آوری و بازیابی (Resilience)

 مدیریت هیجانات، هوش هیجانی و افزایش نقش احساسات مثبت

صفات مثبت انسانی (مانند عدالت، شوق، بخشودن، میل به رشد، عشق، پختگی، نوع دوستی)

فلو شدن و تجربه غرق شدن در لحظات زندگی

مدل ذهنی رشدگرا

انگیزه و انگیزش

هدف گذاری

آموزش و پرورش مثبت گرا

کوچینگ و مربیگری

دستاوردهای روانشناسی مثبت

مارتین سلیگمن در کتاب شکوفا شدن (Flourish) خود، دستاوردهای روانشناسی مثبت را به پنج دسته تقسیم می‌کند. پنج دسته‌ای که گاهی از آن‌ها به عنوان ابعاد روانشناسی مثبت گرا نام برده می‌شود:

رشته روانشناسی مثبت گرا در دانشگاه‌ها

طی سال‌های اخیر رشته روانشناسی مثبت گرا به عنوان یک رشته دانشگاهی نیز در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا در برخی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در جهان ارائه شده است.

با توجه به این‌که دانشگاه پنسیلوانیا محل استقرار و پایگاه مارتین سلیگمن بوده است،‌ طبیعتاً این دانشگاه اولین مرکزی بود که رشته روانشناسی مثبت گرا را در مقطع کارشناسی ارشد کرد. این رشته در دانشگاه پنسیلوانیا با عنوان MAPP (مخفف Masters in Applied Positive Psychology) ارائه می‌شود.

دانشگاه کلرمونت در کالیفرنیا (CGU) هم اولین مرکزی بود که رشته روانشناسی مثبت گرا را در مقطع دکترا ارائه کرد. حضور چیک‌سنت‌میهایی در این دانشگاه،‌ زمینه‌ی ارائه‌ی روانشناسی مثبت گرا در مقطع دکترا را فراهم کرده است.

معمولاً افرادی که در این رشته تحصیل می‌کنند، با عضویت در مجموعه‌هایی مانند انجمن روانشناسی مثبت گرا (IPPA)، شبکه‌ی حرفه‌ای خود را به کمک سایر علاقه‌مندان این حوزه توسعه می‌دهند.

فعلاً در ایران از این نظر در اوایل راه هستیم. تا کنون روانشناسی مثبت گرا به عنوان گرایشی از روانشناسی اسلامی در مقطع کارشناسی ارشد ارائه شده است.

سرفصل‌های این رشته در ایران، در کنار درس‌هایی مانند حدیث و روانشناسی مثبت،‌ روانشناسی اخلاق، مبانی فهم متون (قرآن و حدیث) و روش فهم روانشناختی متون دینی، برخی درس‌ها مانند انگیزش درونی، بازسازی مثبت، روابط مثبت، صفات و انگیزه‌های مثبت و هوش هیجانی را پوشش می‌دهد.

نقد روانشناسی مثبت گرا

روانشناسی مثبت گرا هم مانند هر شاخه‌ی علمی دیگر، منتقدانی نیز دارد. بخش قابل‌توجهی از این انتقادات به شخص مارتین سلیگمن و مدل‌هایی که ارائه کرده یا پروژه‌هایی که انجام داده مربوط می‌شود.

اما بخش دیگری هم هست که اساسا این رویکرد را نقد می‌کند و معتقد است که روانشناسی مثبت گرا،‌ بار سنگین «داشتن حال خوب» را بر شانه‌ی خود افراد می‌گذارد. در حالی که واقعاً گاهی شرایط محیطی و رویدادها به گونه‌ای است که باید به انسان‌ها حق بدهیم حال بد داشته باشند و احساسات منفی را تجربه کنند.

ما یک درس مستقل را به مرور کتابها و مقالاتی که در نقد روانشناسی مثبت گرا نوشته شده‌اند اختصاص داده‌ایم:

[ مطالعه بیشتر: نقد روانشناسی مثبت گرا ]

درس های مرتبط با روانشناسی مثبت گرا در متمم

با توجه به تنوع و گستردگی موضوعات مرتبط با روانشناسی مثبت گرا، این درس‌ها به بخش‌های مختلف تقسیم شده و تحت عنوان‌های متنوع در متمم ارائه می‌شود.

از جمله درس‌هایی که اختصاصاً به موضوعات مرتبط با این حوزه پرداخته‌اند می‌توانیم به درس‌های زیر اشاره کنیم:

هوش هیجانی

عزت نفس

زندگی شاد (چگونه شاد باشیم)

حمایت اجتماعی

انگیزش و هیجان

کتابهای روانشناسی مثبت

مانند سایر درس‌های متمم در هر یک از درس‌ها به مقاله‌ها و کتاب‌های مرتبط با آن درس، بسته به موضوع اشاره خواهد شد. با این حال، فعلاً‌ برای ورود به بحث، چند کتاب روانشناسی مثبت گرا را در این‌جا معرفی می‌کنیم:

این کتاب‌ها از جمله منابع اصلی ما در طراحی و تدوین چارچوب درس روانشناسی مثبت محسوب می‌شوند:

کتاب غرقگی (Flow) نوشته‌ی چیک سنت میهایی

کتاب شکوفایی (Flourish) نوشته‌ی مارتین سلیگمن (مناسب برای آشنایی با مولفه های روانشناسی مثبت گرا)

کتاب خوش بینی آموخته شده نوشته‌ی مارتین سلیگمن

Positive Psychology (Alan Carr)

Positive Psychology (Snyder & Lopez)

Authentic Happiness (مارتین سلیگمن)

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری روانشناسی مثبت گرا به شما پیشنهاد می‌کند:

سری مطالب حوزه روانشناسی مثبت گرا