پیشنهاد مطالعه | کتاب حدیث نفس | حسن کامشاد

تعطیلات نوروز آن سال در اصفهان، به همراه دوستی به اداره‌ی آمار و ثبت احوال رفته بودیم. دوستم کاری داشت و من در گوشه‌ای از سالن بزرگ منتظر او نشسته بودم. پیرمردی کنار دستم پشت میز چرت می‌زد. برای دفع وقت از او پرسیدم اگر کسی بخواهد نام خانوادگی‌اش را عوض کند چه باید بکند.

گفت کار ساده‌ای نیست، باید به تصویب اعلیحضرت همایونی برسد! و افزود البته استثنائاتی هم دارد، مثلاً اگر کسی نامش با شغلش منافات داشته باشد: معلمی که اسمش موجب خنده‌ی شاگردان شود، یا اگر نام خانوادگی کسی از سه کلمه یا بیشتر تشکیل شده باشد. گفتم مثلاً میر محمد صادقی؟ گفت: بلی. گفتم پس من می‌توانم نام خانوادگی‌ام را تغییر دهم و شناسنامه‌ام را نشانش دادم. نگاهی کرد و گفت بله، شما واجد شرایط قانونی هستید.

– خب چه باید بکنم؟

– باید درخواستی بنویسید و ده نام پیشنهاد کنید تا یکی، که مدعی نداشته باشد، به شما اعطا شود.

شوخی شوخی پرسیدم شما قلم و کاغذ دارید؟ قلم و کاغذی در اختیارم گذاشت. گفتم من تا کنون نامه‌ اداری ننوشته‌ام، ممکن است کمکم کنید؟ پیرمرد با خوشرویی شرحی تقریر کرد و من نوشتم. گفت ولی خودت باید ده‌تا نام پیشنهاد کنی.

من آن روزها دلبسته روزنامه ایران ما در تهران بودم. کسی با نام مستعار «بامشاد» در آن روزنامه مقاله می‌نوشت. من شیفته‌ سبک و فکر و قلم او بودم و آرزو می‌کردم روزی بتوانم چون او بنویسم. از این‌رو نخستین نام درخواستی‌ام را نوشتم بامشاد و به دنبالش نُه اسم دیگر به همان وزن و قافیه: دلشاد، فرشاد، گلشاد، مهشاد، رامشاد، کامشاد… در فکر «شاد» دیگری بودم که پیرمرد گوشه چشمی به کاغذ انداخت، لبخندی زد و گفت: «یکی‌اش را هم،‌دور از جون شما، بنویسید روانشاد»!

دوستم کارش تمام شد و رفتیم؛ در راه پرسید موضوع چه بود؟ – هیچی، سربه‌سر پیرمرد می‌گذاشتم.

درست یک سال بعد تعطیلات نوروز در اصفهان باز به دلیلی گذارم به همان اداره افتاد، موضوع به کلی فراموشم شده بود. دوباره همان پیرمرد را دیدم؛ کماکان مشغول چرت زدن. شیطنت پارسال یادم آمد. رفتم جلو و گفتم سال پیش درخواستی برای تغییر نام خانوادگی دادم. گفت: «اسم شریف سرکار؟» گفتم: «حسن میر محمد صادقی». گفت «آقای کامشاد من سه ماه است دنبال شما می‌گردم». و به همین سادگی، حسن آقا میر محمد صادقی شد حسن کامشاد.

پس از کلاس انشا، هنگام زنگ تفریح در حیاط مدرسه، کسی از پشت دستی به شانه‌ام زد. برگشتم، شاهرخ بود.

بی‌مقدمه و بی‌رودربایستی گفت: «این مهملات چیست روی کاغذ می‌آوری و نشخوارهای قلابی و بی‌ارزش رمانتیک‌های فرانسوی را به خوردِ معلم بی‌خبر و شاگردان کلاس می‌دهی. چرا به جای این‌ها کتاب حسابی نمی‌خوانی؟»

من که نمی‌خواستم خود را از تک و تا بیندازم، گفتم «مثلاً؟» گفت «بهت می‌گم… اول به من بگو پول نقد چه‌قدر داری؟»

با تعجب ولی صادقانه گفتم «پنج ریال». گفت: «همین؟»

«یک تومان هم در خانه دارم.»

گفت «فردا همه را همراهت بیار.»

و رفت سراغ یکی از بچه‌های کلاس که پدرش مردی فاضل، مشهور و صاحب‌امتیاز و سردبیر مجله‌ی معروفی در اصفهان بود. حرف‌های آن‌ها را نشنیدم، ولی فردا با ۱۵ ریال وجه نقد آمدم. شاهرخ آن را گرفت و به پسرک داد و کتابی با خود آورد: تاریخ بیهقی، و به من گفت «تو پنج ریال دیگر بابت این کتاب به این آقا بدهکاری. هر وقت پول پیدا کردی به او بده.» این کتاب را من هنوز دارم، در نخستین صفحه‌اش مُهر کتابخانه‌ی سردبیر نامدار به چشم می‌خورد. [پسر، کتاب را بدون مجوز پدر به حسن فروخته بود.]

… سپس پول بیشتری به پسر ناخلف و دریافت سیاست‌نامه،‌ شاهنامه، خمسه‌ی نظامی و امثالهم از کتابخانه‌ ابوی.

بعضی روزها هم می‌رفتیم خانه ما و آن‌جا سرگرم خواندن و درس و فحص می‌شدیم. و به این ترتیب ما شدیم دوست نزدیک.

رویداد مهم فرهنگی این زمان تشکیل نخستین کنگره نویسندگان ایران در تیرماه ۱۳۲۵ بود. من و شاهرخ که بفهمی‌نفهمی سودای نویسندگی در سر می‌پروردیم، به کمک دکتر سید علی شایگان، استاد حقوق مدنی دانشکده‌مان، که نائب‌رئیس کنگره بود، در نشست نامداران شعر و ادب شرکت کردیم.

در جایگاه هیئت رئیسه، صادق هدایت سایه‌وار در گوشه‌ای کز کرده بود، معلوم بود خود را نخود این آش نمی‌داند. سخنرانی مغلق و پرطمطراق علی‌اصغر حکمت درباره‌ی شعر فارسی مورد انتقاد شدید احسان طبری، دکتر خانلری و عبدالحسین نوشین قرار گرفت.

… برای ما دیدن قیافه‌ی کسانی چون دهخدا، بهار، نیمایوشیج، هدایت و دیگران، بیش از درک این مباحث، هیجان‌انگیز بود.

… از نشست‌های کنگره‌ی نویسندگان، نمی‌دانم چرا، چیزی که به‌روشنی در ذهنم مانده، حکایتی است که نوشین در سخنانش نقل کرد:

شخصی نزد امیری رفت و گفت من بزرگ‌ترین هنرمند جهانم و می‌خواهم هنرم را در حضور امیر به نمایش گذارم. پس صد سوزن خواست و سوزن اول را به چند قدمی پرتاب کرد،‌به طوری که از ته در خاک نشست. سپس سوزن دوم را به گونه‌ای رها کرد که سرش در سوراخ سوزن اول جای گرفت و بدین منوال، صد سوزن را به یکدیگر پیوست.

آن‌گاه باد در غبغب انداخت و برای هنرنمایی خود انعام خواست. امیر گفت شلاق بیاورند. مرد شگفت‌زده پرسید پاداش هنر را با شلاق می‌دهی؟ امیر جواب داد: «بلی، چرا که تو این همه نبوغ داری ولی هوش و نبوغت را در راه بهتری به کار نمی‌اندازی…»

نوشین سپس افزود بسیاری از شاعران و ادبیان ما قصیده‌ی صدبیتی بدون الفِ قاآنی را شاهکار هنری می‌دانند و از لفاظی و درازنفسی او و امثالش تقلید می‌کنند. ای کاش می‌شد مقلدین امروز قاآنی را خدمت آن امیر بُرد!