پادکست چیست؟ | فایل صوتی و پادکست

از عمر کلمهٔ پادکست (Podcast) فقط حدود دو دهه می‌گذرد. با این حال کلمه پادکست به یکی از کلمات پرکاربرد در زبان ما تبدیل شده و کمتر کسی است که این اصطلاح را نشنیده باشد و به کار نبرد. می‌شود حدس زد زمانی که نویسندهٔ یک مقاله گاردین داشت کلمه پادکست را می‌ساخت و در نوشته‌اش به کار می‌برد، باور نمی‌کرد که طی مدتی نه‌چندان طولانی، این کلمه را در دیکشنری‌ها بیاورند و در نقطه‌نقطهٔ دنیا کلاس و دوره ساخت پادکست برگزار شود و افراد بسیاری تصمیم بگیرند مسیر شغلی خود را به عنوان پادکستر (Podcaster = تولیدکننده پادکست) ادامه دهند.

در این درس ابتدا به زبان ساده می‌گوییم که پادکست چیست و سپس دربارهٔ تاریخچه پادکست، تولید پادکست، اپلیکیشن های پادکست و موضوعات دیگر صحبت می‌کنیم.

پادکست چیست؟

مردم اصطلاح پادکست را بسیار گشاده‌دستانه و در معنای وسیع به‌کار می‌برند. در حدی که گاهی حتی می‌بینیم فعالان دیجیتال مارکتینگ و تولید محتوا هم به هر نوع فایل صوتی پادکست می‌گویند. در حدی که اگر یک مصاحبه یا فایل صوتی آموزشی یا نسخهٔ ضبط‌شدهٔ صوتی یک جلسه را شنیدند، می‌گویند به پادکست گوش دادیم. اما مفهوم پادکست کمی دقیق‌تر و محدودتر از این‌هاست. یعنی بهتر است به هر نوع محتوای صوتی پادکست نگوییم.

آن‌چه در ادامه می‌بینید، تعریف پادکست از نگاه متمم است:

اپیسود یا اپیزود؟ هر دو شکل نگارش درست است. ما در فارسی کلمهٔ Episode را ابتدا از اهل فیلم و سریال با تلفظ فرانسوی آن و به شکل اپیزود یاد گرفتیم. بعدها که تلفظ‌های انگلیسی در فارسی بیشتر از تلفظ‌های فرانسوی رایج شد، هر دو شکل نگارش را به کار می‌بریم. هم اپیسود (انگلیسی-آمریکایی) و هم اپیزود (فرانسوی).

با کلیک بر روی این کلمه می‌توانید تلفظ آمریکایی آن را بشنوید:  Episode

تاریخچه پادکست | چه کسی کلمه پادکست را ساخت؟

با وجودی که دنیای محصولات صوتی (مثلاً کتاب صوتی) نسبتاً قدیمی است، اما پادکست پدیده‌ای جدید در میان محصولات صوتی است.

اگر بخواهیم به زبان ساده درباره پادکست حرف بزنیم، در یک جمله باید بگوییم: «پادکست جایگزین رادیو شد.» نخستین کسانی که به سراغ تولید پادکست رفتند،‌ هرگز فرض‌شان این نبود که می‌خواهند کتاب صوتی تولید کنند. آن‌ها می‌خواستند رادیویی داشته باشند که در هفته یا ماه، ساعات محدودی برنامه تولید می‌کند. این «ایستگاه رادیویی پاره‌وقت» مزیت خود را این می‌دانست که می‌تواند به شدت به سلیقهٔ مخاطبانش نزدیک شود.

برای این که بدانیم دقیقاً‌ از چه زمانی موج پادکست‌سازی راه افتاده، می‌توانیم به Ngram گوگل سر بزنیم. یک بررسی ساده نشان می‌دهد که کلمه Podcast تقریباً از سال ۲۰۰۴ رواج یافته و در آثار مکتوب انگلیسی به کار رفته است:

اولین کسی که کلمه پادکست را ساخت، فردی به نام بن همرزلی (Ben Hammersley) بود (+). او در ۱۲ فوریهٔ ۲۰۰۴ در صفحهٔ ۲۷ روزنامهٔ گاردین - جای پرتی در روزنامه که اصلاً به نظر نمی‌رسید جریان‌ساز باشد - مقاله‌ای نوشت و در آن علت رشد پرشتاب رادیوهای آنلاین را بررسی کرد (+). عنوان مقاله Audible Revolution بود و خود همرزلی بارها اصطلاح Online Radio را در متن به کار برد. او به رونق «رادیوهای آماتوری» اشاره کرده بود (رادیوهایی که قیدوبندهای برنامه سازی رادیو را ندارند). و توضیح داده بود که دستگاه‌های کوچک پخش موزیک از جمله آیپاد نقش مهمی در رونق این سبک رادیو دارند.

همرزلی پرسیده بود: «اما باید چه اسمی برایش گذاشت؟ وبلاگ‌نویسی صوتی؟ پادکست‌سازی؟ گوریلامدیا؟»

در حوزهٔ رسانه، کلمه‌های بسیاری در زبان انگلیسی با Cast ساخته شده‌اند. مثلاً Broadcast به معنای پخش گسترده است و چنان‌که می‌دانید، BBC هم مخفف British Broadcasting Company است. کلمهٔ Narrowcasting هم به معنای پخش در حوزهٔ محدود برای مخاطب خاص، از نیمهٔ قرن بیستم به کار می‌رفته است. بنابراین برای کسی که با کلمات انگلیسی و ساختار آن‌ها آشناست، پادکست واژه‌ای بیگانه نبود و نیست. هر کس آیپاد را می‌شناخت و نامش را شنیده بود، با شنیدن پادکست می‌توانست معنای پادکست را حدس بزند. همین باعث شد که این اصطلاح به سرعت رایج شود.

جالب این‌جاست که یک سال بعد (اکتبر ۲۰۰۵) باز هم در گاردین مطلب دیگری درباره مفهوم پادکست منتشر شد (+) این بار نویسنده پادکست را به شکل دیگری مخفف کرده بود: Personal On-Demand. این ترکیب جدید هم باعث شد اگر کسانی در برابر استفاده از نام محصول اپل در این واژه مقاومت داشتند، توجیه تازه‌ای برای نام پادکست بیابند. هنوز هم در برخی منابع، پادکست را مخفف Personal On-Demand معرفی می‌کنند.

البته نباید فکر کنیم فقط یک نام‌گذاری ساده باعث شد صنعت پادکست شکل بگیرد و همه دنبال ساخت پادکست بروند. ایده‌هایی شبیه پادکست از سال ۲۰۰۰ وجود داشت و تولید محتوای صوتی جذابیت داشت. فقط این اسم برایش به کار نمی‌رفت. کسانی بودند که فایل های صوتی را به شکل سریالی ضبط کرده و در وبلاگ خود منتشر می‌کردند. اما طبیعتاً خود را پادکستر نمی‌نامیدند. طی سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۴ چند اتفاق مهم افتاد و چند روند، یکدیگر را تقویت کردند:

• وبلاگ نویسی رونق پیدا کرد
• دسترسی به اینترنت سرعت بالا رشد کرد
• استفاده از فرمت MP3 به شدت رواج پیدا کرد
• آیپاد و سایر دستگاه‌های پخش موسیقی رایج شد
• تکنولوژی RSS برای خواندن و چک کردن سایت‌هایی که محتوایشان به‌روز می‌شد رایج شد
• در اکتبر ۲۰۰۳ که وبلاگ‌نویس‌ها در یک کنفرانس دور هم جمع شده بودند، شخصی به نام کوین مارکس اسکریپتی را که نوشته بود نشان داد. ایده‌ای ساده و خلاقانه: اسکریپتی که محتواهای صوتی موجود در RSS‌ها را می‌خواند و داخل آیپاد می‌ریخت.

این اتفاق‌ها و ده‌ها اتفاق کوچک و بزرگ دیگر، پدیده‌ای را شکل دادند که همه آن را حس و لمس می‌کردند. گویی منتظر بودند کسی نامی برایش بگذارد. به همین علت، اصطلاح پادکست به سرعت رواج پیدا کرد و جا افتاد.

ساخت پادکست به سرعت در دنیا رایج شد. در سال ۲۰۰۵ کاربران اینترنت کلمه podcast را مجموعاً ۱۰۰ میلیون بار در گوگل جستجو کردند و در ۲۰۰۶ تعداد پادکست‌ها - برای همیشه - از تعداد ایستگاه‌های رادیویی جهان بیشتر شد. امروز تعداد پادکست‌ها آن‌قدر زیاد شده که حتی تنظیم فهرستی از انواع پادکست‌ها هم ساده نیست. اما مشخصاً پادکست های ادبی، پادکست های انگیزشی و روانشناسی، پادکست های کتاب (معرفی کتاب، نقد کتاب و خلاصه کتاب) و پادکستهای گفتگو محور (مصاحبه با مشاهیر، نویسندگان، مدیران موفق و ...) از جمله پادکست‌های پرمخاطب و پرطرفدار در فضای پادکست فارسی و انگلیسی هستند. ضمن این که در سال‌های اخیر با ترویج آموزش آنلاین، پادکست درسی هم به عنوان یک ژانر جدید به تدریج جای خود را در میان پادکست‌ها باز کرده است.

نخستین پادکستها در ایران

پادکست فارسی در ایران تقریباً ده سال از این موج عقب ماند. بررسی گزارش گوگل ترندز نشان می‌دهد جستجوی کلمه پادکست (به شکل فارسی) در گوگل حدوداً از سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵) جدی شده است.

این را هم باید یادآوری کرد که در ایران هم مثل دوران شکل‌گیری پادکست در اروپا و آمریکا، سال‌ها قبلا از ۲۰۱۶، با وجودی که کلمهٔ پادکست به کار نمی‌رفت، عرضهٔ سریالی (اپیزودیک) فایل های صوتی رواج داشت. به عنوان مثال، محمدرضا شعبانعلی تا نیمهٔ ۱۳۹۱ و پنج سال قبل از این که کلمهٔ پادکست در فارسی رایج شود، حدود سی اپیزود از فایل های صوتی رادیو مذاکره را منتشر کرده بود. البته رادیو مذاکره نخستین پادکست فارسی نیست و احتمالاً دومین پادکست فارسی محسوب می‌شود. چون امیرعماد میرمیرانی (جادی) اولین فایل صوتی خود را در اسفند ۱۳۹۰ منتشر کرد.

اما کم‌کم این سوال در بین فعالان وب در ایران هم جدی شد که آیا باید پادکست بسازیم؟ چگونه پادکست بسازیم و از میان انواع پادکست، کدامیک برای ما مناسب است؟ اگر به گوگل‌ترندز اتکا کنیم باید بگوییم که چنین سوال‌هایی از سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ برای ایرانیان جدی شده است (حوالی سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶).

لازم است تأکید کنیم که آن زمان هنوز اصطلاح «تولید محتوا» مثل این روزها رایج نبود و کسانی که پادکست تولید می‌کردند، خود را «تولیدکننده محتوا» نمی‌دانستند. بلکه اغلب در پی آن بودند که مکملی صوتی برای سایت‌ها و وبلاگ‌های خود داشته باشند.

معادل فارسی پادکست چیست؟

«وب‌آوا»، «تدوین صوتی» و «پادپخش» از جمله واژه‌هایی هستند که به عنوان معادل فارسی پادکست پیشنهاد شده و به‌کار رفته‌اند. به نظر می‌رسد پادپخش، از دو کلمهٔ دیگر اندکی موفق‌تر بوده و عده‌ای آن را به‌کار برده‌اند.

اما مشکل پادپخش این است که پاد را به همان شکل انگلیسی آن (از آی‌پاد) گرفته و فقط Cast را فارسی کرده‌اند. با توجه به این‌که چنین کاری چندان پسندیده و منطقی نیست، به نظر می‌رسد استفاده از همان کلمه پادکست در فارسی معقول‌تر و مقبول‌تر باشد.

راه های کسب درآمد از پادکست

بعضی از کسانی که به سراغ تولید پادکست می‌روند، هدف‌شان برندسازی شخصی است. طبیعتاً وقتی هدف از تولید پادکست افزایش آگاهی از برند یا بهبود وفاداری به برند باشد، نمی‌توان انتظار دستاورد کوتاه‌مدت داشت. حتی ممکن است هیچ‌وقت به شکل دقیق نتوان برآورد کرد که سهم پادکست در درآمد فرق و ایجاد ارزش اقتصادی چقدر بوده است.

اما همه با هدف برندسازی به سراغ ساخت پادکست نمی‌روند و تولید پادکست را به عنوان یک شغل یا فعالیت اقتصادی با درآمدزایی مستقیم در نظر می‌گیرند. اگر چنین نگاهی به تولید و انتشار پادکست دارید، می‌توانید درس روش کسب درآمد از پادکست را بخوانید و با برخی از روش‌های درآمدزایی، مانند اسپانسر گرفتن، دعوت از مخاطبان برای پرداخت داوطلبانه‌ی پول (حمایت یا دونیت) و بازاریابی مشارکتی یا افیلیت مارکتینگ آشنا شوید. اما به خاطر داشته باشید که در نخستین مراحل ساخت پادکست و تا زمانی که چند اپیزود اول منتشر نشوند و فضا دست‌تان نیاید، ممکن است نتوانید مناسب‌ترین روش کسب درآمد از طریق پادکست را تشخیص دهید.

باید مدتی صبر کنید تا تعداد و نوع مخاطبان‌تان مشخص شود (نوع مخاطب به اندازهٔ تعداد مخاطب و گاهی بیشتر از تعداد مخاطب مهم است). تصمیم‌گیری زودهنگام دربارهٔ مدل درآمدی پادکست می‌‌تواند مسیر رشد بلندمدت شما را مختل کند.

آینده پادکست و فایل‌های صوتی چگونه است؟

بحث دربارهٔ آینده پادکست بسیار گسترده است و باید از جنبه‌های مختلفی به آن پرداخته شود. نخست باید مشخص شود که صنعت پادکست را شامل چه بخش‌هایی می‌بینیم. مثلاً آیا منظورمان صنعت محتوای صوتی است؟ چون در این صورت باید کتابهای صوتی و اکوسیستم‌های مرتبط (مثلاً شبکه‌های اجتماعی صوت‌محور مثل کلاب هاوس) را هم در نظر بگیریم.

هم‌چنین باید ببینیم معیارمان صرفاً تعداد شنونده‌هاست؟ یا سهم پادکست و محتوای صوتی از کل مصرف محتوا در جهان است؟ چون می‌دانیم اگر زیرمجموعهٔ یک صنعت سالانه فرضاً ۴٪ رشد کند و کل صنعت رشدی بیشتر از ۴٪ داشته باشد، عملاً‌ این زیرمجموعه در حال کوچک شدن است.

علاوه بر این، باید به این نکته هم توجه کنیم که هم‌زمان با تعداد شنوندگان، تعداد تولیدکنندگان هم در حال افزایش است و حتی برخی معتقدند ما با شوک محتوا مواجه هستیم. با گسترش شدید اینترنت در جهان، عملاً برای این که یک شنوندهٔ بالقوه به بازار اضافه شود، ۹ ماه زمان لازم است (بارداری و به دنیا آمدن نوزاد). اما تولیدکنندهٔ جدید محتوا در زمانی بسیار کوتاه‌تر وارد صنعت می‌شود. واضح است که این توصیف کمی اغراق‌آمیز است، اما اگر آن را به خاطر بسپارید، عادت می‌کنید محتاط‌تر و مشروط‌تر دربارهٔ بازار محتوا فکر کنید.

هیچ‌یک از این حرف‌ها به این معنا نیست که بازار ساخت پادکست اشباع شده است. اتفاقاً بعداً در درس جداگانه‌ای خواهیم گفت، آینده صنعت پادکست و تولید محتوای صوتی، حداقل تا یک دهه آینده بسیار جذاب به نظر می‌رسد. چنان که بر اساس آمار منتشرشده در سایت Statista، شنوندگان پادکست در جهان طی یک روند ثابت افزایش یافته‌ است و برآورد تعداد شنوندگان پادکست در سال ۲۰۲۴ حدود نیم میلیاد نفر است (+):

اما این تذکرها از آن جهت لازم است که هنگام صحبت از رونق و رواج محتوای صوتی، حکم‌های ساده‌اندیشانهٔ قطعی صادر نکنیم.

معرفی چند پادکست به زبان انگلیسی

ما هر از چندگاهی در متمم، برخی پادکست‌های آموزنده انگلیسی را معرفی می‌کنیم. معیار ما در انتخاب پادکست‌ها، تعداد مخاطبان آن‌ها نیست. بلکه پادکست‌هایی را انتخاب می‌کنیم که موضوع‌شان به فضای متمم (یعنی درس‌های دوره MBA و توسعه فردی) نزدیک است. چند نمونه از این پادکست‌ها را در ادامه می‌‌آوریم (بیشتر موارد انتخاب‌شده، پادکست با متن هستند تا اگر زبان‌تان قوی نیست، بتوانید متن های پادکست را هم ببینید و کلمات را تشخیص دهید).

فقط با توجه به این‌که تعداد پادکستهای پیشنهادی متمم زیاد است، اگر ترجیح موضوعی خاصی ندارید و صرفاً می‌خواهید یک نمونه از معرفی پادکست در متمم را ببینید، می‌توانید یکی از پادکستهای زیر را انتخاب کنید:

علاقه‌مندان به پادکست کتاب

اگر دنبال خلاصه کتاب صوتی هستید یا دوست دارید برای یادگیری زبان از پادکست کتاب استفاده کنید، معرفی پادکست خلاصه کتاب را ببینید. در آن‌جا ما پادکست کتاب صوتی اریک راستاد را معرفی و نقد کرده و یک نمونه از اپیزودها را هم آورده‌ایم. کار اریک راستاد کمی متفاوت با خلاصه کتاب صوتی است و از این منظر می‌تواند برایتان جذاب باشد.

علاقه‌مندان به پادکست روانشناسی

اگر می‌خواهید با یک پادکست روانشناسی آشنا شوید و به فایل های صوتی درباره روانشناسی گوش بدهید، می‌توانید از بین پادکست‌های معرفی‌ شده به سراغ پادکست روانشناسی مغز پنهان ما بروید. تعداد اپیزودهای این پادکست آموزشی هم (در مقایسه با سایر پادکست های روانشناسی) آن‌قدر زیاد و متنوع است که قطعاً می‌تواند رضایت شما را تأمین کند و اگر دنبال ایده برای پادکست – در زمینهٔ روانشناسی – می‌گردید، به کمک‌تان بیاید. متن صحبتهای این پادکست هم وجود دارد و اگر مهارت شنیداری‌تان در زبان انگلیسی خوب نیست، می‌تواند به کمک‌تان بیاید.

مقاله و کتاب درباره پادکست و ساخت پادکست

به تدریج با کامل‌تر شدن درس‌های متمم در زمینهٔ پادکست، بخش مقاله و کتاب در این درس هم تکمیل خواهد شد. تا کنون یک کتاب درباره ساخت پادکست در متمم معرفی شده که موضوع آن کمی با جریان اصلی پادکست سازی فاصله دارد: پادکست برای دانشگاهیان و پژوهشگران.

ما در درس مربوط به معرفی این کتاب علت انتخاب آن را توضیح داده‌ایم. باور ما در متمم بر این است که در میان انواع پادکست که در جامعهٔ ما رایج است، پادکست دانشگاهی و دانشگاهیان هنوز آن‌قدر که باید، رواج پیدا نکرده است. احتمالاً از یک سو دانشگاهیان میل و رغبت زیادی به این رسانه نشان نداده‌اند و شاید برایشان جذاب نیست که به عنوان یک پادکستر شناخته شوند. از سوی دیگر اگر هم به سراغ ساخت پادکست بیایند، ممکن است نتوانند انتظار مخاطب را – که به جنبه‌های نمایشی و شیوهٔ ارائه حساس شده است – پاسخ دهند (نمی‌توانیم این واقعیت را انکار کنیم که بسیاری از اساتید، حتی سر کلاس هم نمی‌توانند جلوی خواب دانشجویان را بگیرند).

به هر حال، مزیت‌ها، مشکلات و چالش‌های ساخت پادکست از سوی دانشگاهیان بحث مهمی است که ما به بهانهٔ معرفی کتاب زیر به آن پرداخته‌ایم:

ساخت پادکست برای محققان و دانشگاهیان

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تولید محتوا به شما پیشنهاد می‌کند: