همیشه نمی‌توان از مطالعات آماری، نظریه های علمی استخراج کرد

فرض کنید بر اساس یک مطالعه‌ی آماری محکم و مطمئن روی صد شهر مختلف، چنین گزارش شده است که: «در فصل تابستان، در شهرهایی که بستنی بیشتری فروخته می‌شود، درگیری‌های خیابانی بیشتری هم به وجود می‌آید.»

از این بررسی آماری چه می‌توان نتیجه گرفت؟ آیا می‌توانیم بگوییم که فروش بستنی، موجب بروز درگیری‌های خیابانی می‌شود و باید بستنی‌فروشی را غیرقانونی اعلام کنیم؟

حالا فرض کنید یک مطالعه‌ی آماری دیگر انجام شده است و می‌گوید: «مقایسه‌ی کسانی که در کیف‌شان فندک بوده با کسانی که در کیف‌شان فندک نبوده نشون می‌دهد که فندک‌دارها، به احتمال بالاتری سرطان می‌گیرند و می‌میرند.»

از این بررسی آماری چه نتیجه‌ای می‌گیریم؟ آیا می‌توانیم فندک را به عنوان یک عامل سرطان‌زا اعلام کنیم؟

بررسی‌های آماری، الزاماً به نظریه‌های علمی منجر نمی‌شوند

متخصصان آمار، علاقه‌ی بسیاری دارند که تغییرات دو پارامتر مختلف را در ارتباط با هم بسنجند. مثلاً ببینند که:

• با تغییرات بودجه‌ی تبلیغات، میزان فروش یک شرکت چگونه تغییر می‌کند؟
• با افزایش ساعات مطالعه‌ی روزانه، درآمد فرد چه تغییری می‌کند؟
• کم و زیاد شدن قیمت نفت با کم و زیاد شدن قیمت طلا چه رابطه‌ای دارد؟

خروجی این نوع بررسی‌ها، در شکل ساده‌اش به صورت ضریب همبستگی (Correlation Coefficient) گزارش داده می‌شود.

مثلاً وقتی می‌گویند ضریب همبستگی پارامتر A و B‌ به ۱+ نزدیک است، منظورشان این است که این دو پارامتر، تا حد خوبی با هم زیاد و کم می‌شوند.

اما از این‌که A و B با هم کم و زیاد می‌شوند، چه نتیجه‌ای می‌گیریم؟

آیا به همان سادگی که در ابتدای درس مطرح شد، می‌توانیم بستنی را ممنوع کرده و فندک را سرطان‌زا اعلام کنیم؟

وقتی A و B همبستگی بالایی دارند ممکن است هر یک از حالت‌های زیر وجود داشته باشد:

• A علت B است (وجود داشتن A باعث می‌شود B به وجود بیاید)
• B علت A است (وجود داشتن B‌ باعث می‌شود A به وجود بیاید)
• A و B همزمان روی یکدیگر تأثیر دارند.
• A و B هیچ ربطی به هم ندارند و تصادفی در یک یا چند آزمایش، تغییرات مشابه داشته‌اند.
• عاملی مثل C وجود دارد که هم روی A اثر می‌گذارد و هم روی B.

این‌که بفهمیم همبستگی A و B چه معنایی دارد، به مطالعات و بررسی‌های بیشتر نیاز دارد. باید مدل‌هایی تعریف شود، آزمایش‌های ویژه‌ای انجام شود، ابزارهای آماری و تحلیلی بیشتری به کار گرفته شود و  در نهایت، ارتباط این دو کشف شود.

اما متأسفانه همیشه این کارها را انجام نمی‌دهیم:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر سیستمی به شما پیشنهاد می‌کند: