شناخت محدودیتهای انسان | نقطه آغاز خردمندی

توماس سوول یا به بیان دیگر تامس سول (Thomas Sowell) اقتصاددان آمریکایی را معمولاً به حرف‌های تند، کنایه‌های تلخ و تعبیرهای عجیبش می‌شناسند. شاید معروف‌ترین جمله‌اش این باشد که «اولین درس در اقتصاد، باور به محدودیت منابع است و این‌که هیچ‌وقت همه‌چیز را به اندازه‌ی کافی در اختیار نخواهی داشت. و اولین اصل در سیاست، فراموش کردن این درس است.»

او به این شیوه به سیاستمداران طعنه می‌زند که هنگام وعده دادن به مردم، محدودیت‌ها را فراموش می‌کنند و صرفاً جلب رضایت لحظه‌ای و برانگیختن آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهند.

مواضع سوول پراکنده‌اند و او در خارج از قلمرو اقتصاد نیز از هر فرصتی برای اظهارنظر استفاده می‌کند. جمله‌ای هم که ما از او انتخاب کرده‌ایم و در این‌جا می‌خواهیم به آن بپردازیم، از همین جنس است.

سوول می‌گوید: «خِرَد با درک محدودیت‌های [گونه‌ی] انسان آغاز می‌شود.»

قاعدتاً وقتی این جمله را از یک اقتصاددان می‌شنویم، منطقی است فرض کنیم که او به رفتارهای غیرعقلایی در انسان اشاره دارد. همان چیزی که در اقتصاد رفتاری به آن می‌پردازند و کسانی مثل ریچارد تیلر و دن اریلی درباره‌ی آن بسیار نوشته‌اند.

اقتصاددان‌ها چند دهه است که پذیرفته‌اند «اگر انسان را موجودی معقول و تحلیل‌گر فرض کنید که بر اساس منطق خشک ریاضی فکر می‌کند و تصمیم می‌گیرد، در درک و پیش‌بینی رفتار او شکست خواهید خورد.»

اما این جمله می‌تواند بهانه‌ی خوبی برای بحثی گسترده‌تر باشد. خصوصاً این‌که از واژه‌ای عمومی مثل ‌خرد یا Wisdom استفاده کرده است. فراموش کنیم که این جمله را یک اقتصاددان گفته است و آن را در بستری بزرگتر ببینیم و بخوانیم: آیا شناخت ویژگی‌ها و محدودیت‌های انسان‌ها می‌تواند خردمندی ما را افزایش دهد؟

در این‌جا منظور محدودیت‌ها و ویژگی‌های یک فرد مشخص نیست. بلکه محدودیت‌ها و ویژگی‌هایی است که بیشتر ما «به عنوان انسان» در آن‌ها مشترک هستیم.

مثلاً این‌که خودمان را با دیگران مقایسه می‌کنیم (مقایسه اجتماعی). حسود می‌شویم. میل عجیبی به همرنگ شدن با جماعت داریم. احساسات و هیجاناتمان می‌تواند به سادگی بر منطق‌مان غلبه کند. قدرت و شهرت وسوسه‌مان می‌کند و ده‌ها و صدها ویژگی دیگر.

پیشنهاد ما این است که کمی با خودتان فکر کنید.

ببینید در طول سال‌ها و دهه‌های گذشته، تجربه‌ها و رویدادهایی بوده است که شما را به تدریج به نقطه‌ای برساند که بگویید: «انسان … است و این ویژگی/محدودیت را دارد و من باید بپذیرم که ممکن است چنین رفتاری از او سر بزند.»

آیا واقعاً چنین آموخته‌ها و اندوخته‌هایی شما را به سمت خردمندی برده است؟ به نظرتان در درک دیگران و شناخت و پیش‌بینی رفتار آن‌ها توانمندتر شده‌اید؟ آیا توانسته‌اید عکس‌العمل‌های بهتری نشان دهید؟

چنین شناختی روی رفتارها و تصمیم‌های خودتان چه نقشی داشته؟ دست‌تان را برای توجیه بازتر کرده یا چشم‌تان را به روی رفتارهای نامطلوب‌تان بیشتر گشوده است؟

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری خودشناسی به شما پیشنهاد می‌کند: