کتاب خون نحس | الیزابت هولمز و ظهور و سقوط ترانوس

جان کریرو (John Carreyrou) نویسندهٔ کتاب خون نحس یا ‌Bad Blood کاری فراتر از نگارش یک کتاب انجام داده است.

او که کوله‌بار بیش از دو دهه فعالیت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را بر دوش دارد، با پیگیری‌ها و تحقیقات خود و گزارش‌هایی که در وال استریت ژورنال منتشر کرد، باعث شد یکی از بزرگ‌ترین فریب‌های استارتاپی جهان آشکار شده و الیزابت هولمز، زنی که گمان می‌رفت بر سکویی هم‌ارتفاع بیل گیتس و استیو جابز بایستد، از مسند قدرت و اعتبار پایین کشیده شود.

اجازه بدهید پیش از صحبت بیشتر دربارهٔ کتاب خون نحس، داستان هولمز و ترانوس را برای کسانی که این ماجرا را نمی‌دانند در چند جمله خلاصه کنیم.

خلاصه داستان الیزابت هولمز و ترانوس

الیزابت هولمز، متولد سال ۱۹۸۴ در شهر واشنگتن، در رشتهٔ شیمی دانشگاه استنفورد تحصیل کرده است. هنگامی که او کار در آزمایشگاه و نمونه‌گیری خون با سرنگ را تجربه کرد، این ایده به ذهنش رسید که شاید بتواند فرایند نمونه‌گیری و آزمایش خون را متحول کند. ذهن هولمز روی دو موضوع متمرکز شده بود:

• چگونه می‌توان با حجم کمتری از خون همین آزمایش‌ها را انجام داد؟
• چگونه می‌توان خون را بدون ارسال به آزمایشگاه، در محلی که بیمار قرار دارد آزمایش کرد؟

ایدهٔ اولیهٔ هولمز این بود که می‌توان دستگاهی کوچک و پرتابل درست کرد که بیمار آن در خانهٔ خود داشته باشد. نمونهٔ خون به آن دستگاه داده شود و دستگاه پس از پردازش‌های اولیه، سیگنال‌هایی را به سروِر مرکزی آزمایشگاه بفرستد و آزمایشگاه تحلیل دقیق‌تر را انجام داده و نتیجه را ظرف مدت چند دقیقه بیمار و احتمالاً پزشک او ارسال کند.

او نخستین گروه مشتریان خود را شرکت‌های بزرگ داروسازی مانند نوارتیس و فایزر می‌دانست. هولمز معتقد بود که این شرکت‌ها همواره در حال تست داروهای جدید هستند و اگر بتوانند چند بار در روز، بدون نیاز به مراجعهٔ بیمار، نمونهٔ خون او را بررسی کرده و به صورت لحظه‌ای نتیجه را دریافت کنند، اصلاح و تغییر دوز دارو سریع‌تر انجام خواهد شد.

الیزابت هولمز – عکس از New York Post

هولمز شرکت ترانوس (Theranous) را تأسیس کرد. نام ترانوس از ترکیب دو کلمهٔ Therapy و Diagnosis گرفته شده بود و خلاصهٔ ایدهٔ بنیان‌گذار را در خود گنجانده بود: روشی که تشخیص و درمان را از راه دور و با دستگاه کوچکی که در کنار بیمار قرار می‌گیرد انجام خواهد داد.

هولمز برخی از مطرح‌ترین سیاستمداران و سرمایه‌گذاران را جذب ترانوس کرد و آن‌ها را به عنوان سهامدار، عضو هیئت مدیره یا مشاور در کنار خود نگه داشت: از هنری کسینیجر معروف تا جیمز متیس وزیر سابق دفاع آمریکا، و از ریچارد کواچِویچ مدیر اسبق ولز فارگو تا چنینگ رابرتسون استاد برجسته شیمی دانشگاه استنفورد. به این نام‌ها می‌توانید خانواده‌های والتون (والمارت)‌ و روپرت مرداک (غول رسانه‌ای جهان)‌ را هم بیفزایید.

در ادامه چند جمله از کتاب خون نحس را دربارهٔ الیزابت هولمز می‌خوانیم:

ترانوس رشد عجیبی را تجربه کرد. کافی است به مقایسه‌ای که مترجم کتاب خون نحس در مقدمهٔ کتاب انجام داده توجه کنید: «در سال ۲۰۱۳ ارزش این استارتاپ به بیش از ۹ میلیارد دلار رسید. برای مقایسه، باید بگویم که ارزش اوبر در آن سال ۳/۵ میلیارد و ارزش اسپاتیفای ۴ میلیارد دلار بوده است.»

همه چیز خوب بود جز یک مورد …

ظاهراً همه چیز به نفع هولمز پیش می‌رفت و تنها در یک مورد مشکل وجود داشت: ایدهٔ ترانوس اجرایی نبود.

باقی ماجرا را در همهٔ رسانه‌ها می‌توانید بخوانید. هولمز از مدام از ادعای اولیهٔ خود که یک «چسب تشخیصی-درمانی» بود دور می‌شد. ابتدا ادعای درمان را کنار گذاشت و به برچسب تشخیصی قانع شد. پس از مدتی پذیرفت که برچسب را به کلی کنار بگذارد و نمونهٔ خون را با خراشی کوچک روی پوست به دست بیاورد. بعد از مدتی، حجم نمونهٔ خون را افزایش داد. سپس به نتیجه رسید که همهٔ آزمایش‌ها را نمی‌شود انجام داد و تعداد آن‌ها را کمتر کرد. در ادامه، دستگاهی را که قرار بود در یک کف دست جا بگیرد، کنار گذاشت. اما اصرار کرد که هنوز می‌تواند دستگاهی پورتابل برای آزمایش خون ارائه کند.

در مرحلهٔ بعد، طراحی جدید را به کلی کنار گذاشت و صرفاً کوشید مدل‌های تجاری موجود در بازار را کوچک‌تر کند. در آخرین گام، مشخص شد که دستگاه‌های ترانوس، تکرارپذیری قابل‌قبولی ندارند و ترانوس بیشتر آزمایش‌های خود را با دستگاه‌های تجاری برندهای دیگر انجام می‌دهد.

احتمالاً می‌پرسید پس دستگاهی که در حضور سرمایه‌گذاران و شرکای تجاری و شرکت‌های دارویی نمایش داده می‌شد چه بود؟ واقعیت تلخ این بود که آن دستگاه پس از دریافت نمونهٔ خون، داده‌هایی را که از قبل آماده شده بود و هیچ ربطی به آن نمونه نداشت، نمایش می‌داد.

چرا همه چیز این‌قدر طول کشید؟

به نظر می‌رسد چنین ماجرایی باید خیلی سریع لو برود. پس ترانوس چگونه توانست در مقاطع مختلف، سرمایه‌های جدید جذب کند و ارزش آن لحظه به لحظه بیشتر شود؟ چرا هیچ‌یک از کارمندها در این باره صحبت نکرد؟ چرا گزارشی بیرون نیامد؟ چگونه شرکتی که الیزابت هولمز در سال ۲۰۰۳ تأسیس کرد توانست بیش از ده سال به کار خود ادامه دهد؟

پاسخ این سوال، چندان ساده نیست. اما مطالعهٔ کتاب خون نحس برخی از علت‌ها را برایمان روشن می‌کند.

یکی از علت‌ها را باید در تفکیک دپارتمان‌ها و بخشی‌نگری در نگاه هولمز دانست. او حتی گاهی برای هدفی یکسان، تیم‌های فنی موازی ایجاد می‌کرد و مراقب بود که تیم‌ها با هم در تماس نباشند. بخش‌های مالی و فنی هم از یکدیگر خبر نداشتند. متخصصان سیالات هم داده‌هایی از بخش الکترونیک و کامپیوتر دریافت نمی‌کردند.

به همین علت، مدت‌ها طول می‌کشید تا افراد مختلف نسبت به آن‌چه در شرکت می‌گذرد تردید کنند.

علت دیگر هم این بود که نگاه هولمز پس از مدتی از یک کارآفرین بیوتکنولوژی به یک وکیل سرسخت تبدیل کرد. او مدام قراردادهای عدم افشای اسرار را سخت‌گیرانه‌تر می‌کرد و با پول‌های سرمایه‌گذاران، وکیل‌هایی قدرتمند را به خدمت می‌گرفت که کارکنان را تهدید می‌کردند و می‌گفتند نباید اسرار تجاری را افشا کنند. وکلای هولمز می‌دانستند توافق‌ها را چگونه تنظیم کنند که تقریباً هر حرف یا اعتراض به وضعیت شرکت، به نوعی مصداق افشای اسرار محسوب شود.

هولمز تا همین اواخر هم از «افشای اسرار» سپری درست کرده بود و ضعف‌ها و مشکلاتش را با آن می‌پوشاند و شانه از پاسخ‌گویی خالی می‌کرد.

به همین علت، با وجودی که افراد بسیاری شرکت ترانوس را ترک کردند یا از آن اخراج شدند، ترانوس هم‌چنان توانست به فعالیت فریبکارانهٔ خود ادامه دهد.

الیزابت هولمز در دادگاه

سال ۲۰۲۱ برای هولمز سال خوبی نبود. او بیشتر وقتش را در دادگاه و گذرانده و تحت بازپرسی و بازجویی بوده است. محاکمه‌ها و پیگیری‌هایی که اکنون به چهارمین سال خود رسیده‌اند. جان کریرو این وضعیت را به خوبی توصیف می‌کند:

الیزابت هولمز در مسیر دادگاه – عکس از نیویورک تایمز

مستقل از مجازات هولمز، این سوال هم‌چنان در ذهن افراد بسیاری ایجاد شده که چگونه این همه افراد حرفه‌ای و باتجربه، آن‌ هم در اقتصاد آمریکا که سرمایه‌گذاری خطر‌پذیر به بلوغ رسیده و نسبتاً پخته است،‌ روی داده است.

برخی تحلیل‌گران این موضوع را صرفاً به قدرت متقاعدسازی هولمز ربط می‌دهند. چهره‌ای جذاب با اعتماد به نفس بالا، کاریزماتیک، مصمم و با صدایی بم که امروز می‌گویند تصنعی بوده و او عمداً صدایش را تغییر می‌دهد.

بی‌تردید منش و روش هولمز و قدرت متقاعد‌سازی‌اش در این ماجرا نقش داشته است. البته بی‌توجهی به اصول اخلاقی را هم نباید فراموش کنیم. هولمز حتی از این‌که دستگاه‌های ترانوس، نمونهٔ خون بیماران سرطانی نزدیک به مرگ را هم اشتباه تحلیل کنند، نگرانی نداشته است.

اما علاوه بر متقاعدسازی هولمز و پایبند نبودنش به اصول اخلاقی، عوامل مهم دیگری هم وجود دارند.

یکی از این عوامل، بی‌توجهی به اصول حاکمیت شرکتی یا Corporate Governance است. سال‌هاست شرکت‌های بزرگ دنیا آموخته‌اند که چگونه می‌توان تعامل میان مدیرعامل و هیئت مدیره را به شکلی تعریف کرد که احتمال چنین خطاها و اشتباهاتی کاهش پیدا کند. اما معمولاً‌ در شرکت‌های استارتاپی، بنیان‌گذاران و نیز سرمایه‌گذاران، چنین فکر می‌کنند که استارتاپ ساختاری پویا دارد و باید چابکی‌اش حفظ شود و قرار نیست هر استانداردی که برای شرکت‌های غیراستارتاپی وجود دارد، این‌جا هم رعایت شود.

این‌که استارتاپ‌ها خود را تافته‌ای جدا بافته از سایر کسب و کارها می‌دانند، اگر چه فرصت‌های ارزشمندی هم خلق کرده، اما گاهی باعث شده که گرفتار خطاها و خطرات جدی شوند.

بعضی تحلیل‌گران، به متخصص نبودن سرمایه‌گذاران هم اشاره می‌‌کنند. مثلاً کیسینجر یا متیس یا والتون طبیعتاً درک چندانی از بیوتکنولوژی ندارند. اما این تحلیل هم بیش از حد ساده‌انگارانه به نظر می‌رسد.

نخست این‌که چنین سرمایه‌گذارانی به سادگی می‌توانند به متخصصین دسترسی داشته باشند و خدمات آن‌ها را بخرند. دیگر این‌که همهٔ هیئت‌مدیره و سهامداران، غیرمتخصص نبوده‌اند. کسی مثل چنینگ رابرتسون از افراد شناخته‌شده در حوزهٔ شیمی در دانشگاه استنفورد بوده و هست.

شاید بتوان این عامل را هم در نظر گرفت که سهامداران، خوش‌بینی زیادی به استارتاپ‌های بایوتکنولوژی داشته‌اند. به هر حال، موج قبلی استارتاپ‌ها، بر پایهٔ پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی بوده‌اند و بازار آن‌ها تا حد زیادی رشد کرده است. به نظر نمی‌رسد در آیندهٔ نزدیک، ما جایگزین آمازون یا اوبر یا فیس‌بوک را ببینیم.

اما بیوتکنولوژی سرزمینی نسبتاً بکر است که در مقایسه با حوزه‌های دیگر، هنوز چندان پانخورده است. می‌شود حدس زد کسانی که به هر علت از موج قبلی استارتاپی جا مانده‌اند، اکنون وسوسه شوند شانس خود را چنین استارتاپی بیازمایند. طبیعتاً کسانی هم که قبلاً از سرمایه‌گذاری در موج قبلی سود برده‌اند، برای تکرار آن تجربه در یک زمینه بازی جدید وسوسه می‌شوند.

به عنوان آخرین نکته، خوب است به اثر Bandwagon هم توجه کنیم: «سوار کردن اولین مسافر بر قطار سخت است. اما مسافر دوم با دیدن مسافر اول، ساده‌تر سوار می‌شود و برای سوار شدن مسافر دهم و بیست و سی‌ام، فقط کافی است سوت بزنید!»

قطعاً کسی مثل روپرت مرداک، آن‌قدر ساده‌لوح نیست که ژست‌ها و حرف‌های یک جوان بیست‌وچندساله فریبش دهد. اما وقتی با خود فکر می‌کند که تعداد زیادی از بزرگان تکنولوژی و سرمایه‌گذاران خطرپذیر باتجربه، پیش از او روی ترانوس سرمایه‌گذاری کرده‌اند، طبیعی است که تمایل بیشتری به این سرمایه‌گذاری پیدا کند.

ترجمه کتاب خون نحس

کتاب خون نحس را صدرا امامی و ثمین امامی ترجمه کرده‌اند و #نشر برآیند آن را به بازار عرضه کرده است. ترجمه نسبتاً روان است و خواندن آن برایتان ساده خواهد بود. برخی خطاهای جزئی هم که تقریباً در هر کتابی وجود دارد، قابل چشم‌پوشی هستند (مثلاً شرکت فایزر در متن کتاب با دیکته‌های متفاوت و به شکل‌های مختلف آمده که احتمالاً ناشی از ویراستاری گروهی باشد. در کار گروهی معمولاً ساختار منفرد جمله‌ها بیشتر از یکپارچگی کل متن مورد توجه قرار می‌گیرد).

از جمله کارهای ارزشمند نشر برآیند هم این است که کپی‌رایت اثر را خریداری کرده و آن را به شکل کاملاً قانونی ترجمه کرده است. بنابراین برخلاف سایر کتاب‌ها که ما ترجمه‌های دیگر‌شان را هم معرفی می‌کنیم،‌ در این‌جا ترجمه‌های دیگر را معرفی نخواهیم کرد.

به عنوان پایان‌بخش این مطلب، بخش‌های کوتاهی از کتاب خون نحس را نقل می‌کنیم:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری داستان کسب و کار به شما پیشنهاد می‌کند: