معرفی کتاب کسب و کار پلتفرمها | راهنمای آشنایی با انواع پلتفرم و اقتصاد پلتفرمی به زبان ساده

در درس‌های قبل به اندازهٔ کافی دربارهٔ مفهوم پلتفرم و اهمیت پلتفرمها صحبت کرده‌ایم و توضیح داده‌ایم که این روزها بسیاری از کارهای پیش‌پا‌افتاده و روزمره – که زندگی مدرن متعارف بدون آن‌ها نمی‌گذرد – به نوعی با پلتفرم‌ها گره خورده‌اند: از تبادل پیام با دوستان و آشنایان تا حضور در شبکه های اجتماعی، از کارت کشیدن در دستگاه پوز یک فروشگاه تا خرید آنلاین از سایت‌هایی مثل آمازون و دیجیکالا، از جستجو در گوگل تا چرخیدن در ویکی پدیا. بنابراین بدون مقدمهٔ طولانی‌تر، به سراغ معرفی کتاب کسب و کار پلتفرمها (The Business of Platforms) می‌رویم.

سنت همیشگی ما در متمم این بوده که وقتی قرار است به دفعات به یک کتاب ارجاع دهیم، یک درس مستقل را به معرفی آن اختصاص می‌دهیم. در عین حال، دقیقاً به همین علت که بارها به این کتاب ارجاع خواهد داد، در این درس صرفاً به معرفی مختصر اکتفا می‌کنیم.

پیش از شروع بحث باید به این نکته اشاره کنیم که این کتاب یک ویژگی مهم دارد: کوسومانو، گور و یوفی، نویسندگان کتاب کسب و کار پلتفرم‌ها، از صاحب‌نظران مطرح در حوزهٔ پلتفرم هستند. هر سه نویسنده، زمانی مطالعه و پژوهش در زمینهٔ پلتفرم را آغاز کرده‌اند که واژهٔ پلتفرم به شکل و معنای امروزی آن رواج نداشت و در میان دانشگاهیان هم کمتر کسی به این حوزه به عنوان یک موضوع مهم نگاه می‌کرد. به همین علت، جایگاه این کتاب را می‌توان بالاتر از کتاب‌های مشابه در حوزهٔ پلتفرم‌ها (و تقریباً هم‌‌قد‌و‌قوارهٔ کتاب انقلاب پلتفرم دانست).

اقتصاد پلتفرمی

نویسندگان کتاب، بحث خود را این‌گونه آغاز می‌کنند که اقتصاد بزرگی در حال شکل‌گیری است. اقتصادی که می‌توان آن را اقتصاد پلتفرمی نامید. آن‌ها تأکید می‌کنند که اگر شرکت‌های دنیا را بر اساس ارزش بازار بررسی کنیم، می‌بینیم که برخی از بزرگ‌ترین شرکتهای بین‌المللی از جنس پلتفرم هستند: اپل، آلفابت (شرکت مادر گوگل)، آمازون،‌ مایکروسافت، متا (مادر فیسبوک و اینستاگرام و واتس‌اپ) و ویزا (ارائه‌دهندهٔ خدمات کارت اعتباری و پرداخت دیجیتال و …) نمونه‌‌هایی از این شرکت‌های بزرگ پلتفرمی محسوب می‌شوند.

علاوه بر این، بررسی صنایع مختلف نشان می‌دهد که هر جا پلتفرم‌ها وارد بازی شده‌اند، به سرعت توانسته‌اند سهم قابل‌توجهی از صنعت را به‌‌دست آورند:

این واقعیت‌ها ما را قانع می‌کنند که اقتصاد پلتفرمی (Platform Economy) را جدی بگیریم. به‌ویژه اگر صاحب یک کسب و کار هستیم، فرصت‌ها و تهدیدهای اقتصاد پلتفرمی را بشناسیم. چرا که دیر یا زود یا باید از خدمت این پلتفرم‌ها استفاده کنیم و یا درگیر رقابت با آن‌ها شویم.

آشنایی با درس‌های متمم و عضویت در متمم      روش ثبت نام    فهرست درس‌ها

ضعف نظریه‌های سنتی در تحلیل پلتفرم‌ها

حتماً نویسندگانی را دیده‌اید که معتقدند دوران جدید ویژگی‌های تازه‌ای دارد که نظریه‌ای قدیمی اصلاً به‌کار نمی‌آید. آن‌ها می‌گویند شما در کتاب‌های اقتصاد و مدیریت چیزهایی می‌خوانید که برای ادارهٔ سازمان‌های سنتی مفیدند. احتمالاً نویسندگان و صاحب‌نظران دیگری را هم دیده‌اید که تأکید می‌کنند مبانی استراتژی و کسب و کار تغییر نکرده و صرفاً لباس تازه‌ای بر تن کرده است. نظریه‌های کلاسیکی که در کتاب‌های درسی دانشگاهی آمده‌اند و آموزش داده می‌شوند، هنوز کاملاً مفیدند. نویسندگان کتاب کسب و کار پلتفرم‌ها جایی در میانهٔ این طیف قرار می‌گیرند:

نویسندگان این کتاب، ضمن استفاده از مبانی کلاسیک مدیریت و اقتصاد، کوشیده‌اند ابزارهای تازه‌ای برای درک بهتر پلتفرم‌ها و مدلسازی و تحلیل اقتصاد پلتفرمی و کسب و کارهای پلتفرمی ارائه کنند.

انواع پلتفرمها | پلتفرمهای مبادلاتی در برابر پلتفرمهای نوآوری

کتاب کسب و کار پلتفرمها با تعریف پلتفرم و طبقه‌بندی پلتفرم‌ها آغاز می‌شود. نویسندگان کوشیده‌اند همهٔ انواع پلتفرمها را در دو دستهٔ کلی بگنجانند. این دسته‌بندی که نخستین بار در مقالات قبلی همین نویسندگان پیشنهاد شده، امروز کاملاً جاافتاده و بسیاری از تحلیل‌گران از آن استفاده می‌‌کنند:

پلتفرم‌های مبادلاتی (Exchange Platforms) چنان‌که از نام‌شان پیداست، واسطه‌ای برای تبادل اطلاعات و خریدوفروش محصول و خدمات هستند. در مقابل، پلتفرم‌های نوآوری (Innovation Platforms) بستری برای خلق محصولات و خدمات مکمل ایجاد می‌کنند.

اینستاگرام،‌ توییتر، اوبر، اسنپ، تپسی، علی‌بابا، دیجی‌کالا و آپارات را در نظر بگیرید. همهٔ این‌ها پلتفرم مبادلاتی هستند. چون صرفاً در نقش واسطه، عرضه و تقاضا را به هم وصل می‌کنند. اینستاگرام و توییتر، تولیدکنندهٔ محتوا و مصرف‌کنندهٔ محتوا را به یکدیگر متصل می‌کنند. تاکسی‌های اینترنتی، به مسافر و راننده کمک می‌کنند یکدیگر را پیدا کنند و علی‌بابا و دیجی‌کالا هم نقش واسطه را در معاملات ایفا می‌کنند.

در مقابل، پلتفرم‌هایی مانند ویندوز و سیستم‌‌عامل‌های اندروید و iOS کار دیگری انجام می‌دهند: آن‌ها بستری ایجاد می‌کنند تا توسعه‌دهندگان دیگر محصولات تازه‌ای خلق کنند. قاعدتاً چون این محصولات، هستهٔ یکسانی دارند و بر پایهٔ پلتفرم یکسانی خلق شده‌اند، ممکن است مکمل یکدیگر هم باشند.

پردازشگرهای شرکت اینتل را هم می‌توان مصداقی از پلتفرم نوآوری در نظر گرفت. چون عرضه‌کنندگان متنوعی می‌توانند بر پایهٔ آن‌ها محصولات خود را عرضه کنند. اینتل پلتفرمی ایجاد کرده که شرکت‌هایی مانند دل، اچ‌پی و لنوو، محصولات خود را بر پایهٔ آن بنا می‌کنند. در سال‌های اخیر هم با گسترش اینترنت اشیا و خودران‌ها و محصولات جدید دنیای فناوری، کسب‌و‌کارهای بسیاری خارج از قلمرو لپ‌تاپ‌ها و کامپیوترهای شخصی، بر پلتفرم اینتل سوار شده‌اند.

البته همهٔ شرکت‌ها لزوماً خود را به یکی از این دو نوع پلتفرم محدود نمی‌کنند. شرکتهای هیبریدی متعددی وجود دارند که هم‌زمان در هر دو حوزه فعالیت می‌کنند. اپل و گوگل را در نظر بگیرید. اپل و گوگل با اپ‌استور و پلی‌استور، بستری برای فروش اپلیکیشن ایجاد کرده‌اند و نقش واسطه را ایفا می‌کنند (پلتفرم مبادلاتی). از سوی دیگر اندروید گوگل و iOS اپل از جنس پلتفرم نوآوری هستند و توسعه‌دهندگان نرم‌افزار می‌توانند بر پایهٔ آن‌ها محصولات خود را خلق کنند.

تقسیم‌بندی پلتفرمها چه فایده‌ای دارد؟

ممکن است این سوال برایتان ایجاد شود که تقسیم‌بندی پلتفرم‌ها چه اهمیتی دارد؟

پاسخ این است که اگر به تفاوت ماهیت پلتفرم‌ها توجه نکنیم، ممکن است حکم‌هایی صادر کنیم که چندان درست یا دقیق نیستند. درست است که هیچ تقسیم‌بندی‌ای بی‌عیب نیست. اما هر نوع تقسیم‌بندی که بتواند چشم ما را به دنیای پلتفرم‌ها بازتر کند، مفید است. نویسندگان کتاب کسب و کار پلتفرمها با تکیه بر این تقسیم‌بندی به نتایج جالبی رسیده‌اند:

بسیاری از توضیحات و توصیه‌هایی که نویسندگان این کتاب مطرح کرده‌اند، برای اغلب پلتفرم‌ها مصداق دارد. اما هر جا که احساس کرده‌اند نمی‌توان به‌شکل کلی نظر داد، مشخص کرده‌اند که منظورشان کدام نوع از پلتفرم‌ها است.

محورهای اصلی محتوای کتاب کسب و کار پلتفرمها

همان‌طور که در ابتدا گفتیم، قرار نیست در این‌جا خلاصه کتاب را مرور کنیم. بلکه صرفاً به معرفی کلی کتاب می‌پردازیم تا در بخش‌های مختلف به آن ارجاع دهیم و نکاتی را از آن نقل کنیم. بنابراین صرفاً در حد چند جمله، محورهای اصلی کتاب را مرور می‌‌کنیم (عملاً از اصطلاح محور استفاده کرده‌ایم، چون عناوین انتخاب‌شده، متناظر با فصل‌های کتاب نیستند و این موضوعات گاهی به شکل پراکنده در فصل‌های مختلف مطرح شده‌اند):

ترجمه کتاب کسب و کار پلتفرمها

کتاب The Business of Platforms را شهرام خلیل نژاد، میثم ورزی و نجمه ناظمی ترجمه کرده‌اند و انتشارات #آریاناقلم آن را به بازار عرضه کرده است. کیفیت نسخهٔ فیزیکی کتاب، به‌ویژه در مقایسه با نسخهٔ اصلی، بسیار خوب است و ترجمه نیز تا حد خوبی دقیق و امانت‌دارانه انجام شده است.

البته باید این نکته را هم مد نظر قرار دهید که هر سه نویسندهٔ کتاب، پژوهشگر و دانشگاهی هستند. دانشگاهیان – چنان‌که یک بار در راهنمای ساخت پادکست برای دانشگاهیان گفتیم – سبک نگارش ویژهٔ خود را دارند. مهم‌ترین ویژگی متن‌شان هم معمولاً چگالی بالای متن است.

در بسیاری از کتاب‌هایی که ما در متمم آن‌ها را کتاب‌های جریان اصلی سیلیکون ولی می‌نامیم، یک موضوع بارها و بارها به شکل‌های مختلف تکرار می‌شود (در معرفی کتاب روانشناسی رهبری توضیح داده شده). به این معنا که گاهی اوقات اگر بخش‌هایی از کتاب کسانی مثل استروالدر، اریک ریس، سایمون سینک و … حذف شود، نه‌تنها شما، بلکه شاید خودشان هم متوجه نشوند که چیزی کم شده است. اما در این کتاب و این نوع کتاب‌ها، متن کمی فشرده‌تر است و لازم است جمله‌به‌جمله و با دقت خوانده شود.

البته ناگفته نماند که نویسندگان، توانسته‌اند بحث پیچیدهٔ پلتفرم‌ها را بسیار ساده کرده و با داستان‌ها و مثال‌های فراوانی که در سراسر کتاب آورده‌اند، پیام‌شان را به‌خوبی به مخاطب منتقل کنند.

لینک مرتبط:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری پلتفرمها به شما پیشنهاد می‌کند: