تعریف ارتباط موثر یا ارتباط اثربخش چیست؟ موانع ارتباط موثر کدامند؟
- بتوانند ارتباط موثر را تعریف کرده و اهمیت ارتباط موثر را در روابط بین فردی توضیح دهند.
- بتوانند برای ارتباط و تعامل موثر مثال بزنند و بگویند برقراری ارتباط موثر به چه پیشزمینههایی نیاز دارد.
- با اشاره به چند مثال از ارتباط ناموفق بتوانند برخی از موانع ارتباط موثر را فهرست کنند.
- بتوانند توضیح دهند که آشنایی با موانع ارتباطی چگونه به تقویت مهارت ارتباط موثر کمک میکند.
ارتباط برقرار کردن با دیگران و به تبع آن حرف زدن از مهارت های ارتباطی، بر خلاف آنچه در نگاه نخست به نظر میرسد، کار سادهای نیست.
کافی است کمی به مفهوم ارتباط فکر کنید: ارتباط و تعامل انسانی یعنی اینکه «ما میخواهیم بخشی از دانش، نگرش یا رفتار طرف مقابل را تغییر دهیم.» یا بالعکس: «طرف مقابل میخواهد دانش، نگرش یا رفتار ما را تغییر دهد.»
قطعاً ایجاد چنین تغییراتی ساده نیست. و در عین حال، این نوع تعامل بسیار ضروری است.
تقریباً همهٔ آنچه به عنوان مهارت برقراری ارتباط موثر، مهارت گفتگو، تسهیلگری، انتخاب سبک ارتباطی مناسب، هوش هیجانی، تسلط کلامی و ارتباط غیرکلامی، زبان بدن، مذاکره، متقاعدسازی و موضوعاتی دیگر از این دست میخوانیم و میشنویم، در راستای همین اهداف به کار میآید و معنا پیدا میکند.
چند سناریو از ارتباطات انسانی
بحثهایی مثل تعریف ارتباط موثر و ویژگی های ارتباط موثر و یا پرداختن به موانع ارتباط اثربخش، اگر مصداقهای ارتباط در ذهنمان نباشد، بسیار تئوریک به نظر میرسند و ممکن است آنها را، آنقدر که باید، جدی نگیریم. به همین علت، ابتدا چند سناریو از ارتباطات انسانی را با هم مرور میکنیم. قرار نیست راهحل و جزئیات این سناریوها را در این درس بررسی کنیم. اما قطعاً خواندن آنها نمونههای بسیار بیشتری را در ذهن شما تداعی خواهد کرد و باعث میشود که تعاریف و توضیحات را بهتر درک کنید و برای مطالعهٔ درسهای دیگر آماده شوید.
بعضی از این سناریوها بسیار سادهاند. یا آنقدر در ارتباط اجتماعی پیش آمدهاند که بر آنها مسلط شدهایم و به سادگی از عهدهشان برمیآییم. اما برخی دیگر، آنقدر سخت هستند که ما گاهی برای حلشان از دیگران مشورت میگیریم:
◼️ درخواست حمایت احساسی: به حرفهایم گوش بده
حالتان خوب نیست. خستهاید. فشارهای زندگی انرژیتان را گرفته است. با دوست یا همکار دعوا کردهاید. دوست دارید کسی به حرفهایتان گوش بدهد. راهنمایی هم نکند. همدل باشد و حتی در حالی که شاید حق با طرف دیگر است، باز هم از شما حمایت کند. دلتان میخواهد وقتی خشمگین هستید، همراهیتان کند. فردا هم که پشیمان شدید، همراه شما بماند و پشیمانیتان را توجیه کند. چگونه این درخواست را بیان میکنید؟
◼️ به اشتراکگذاری تجربهها و هیجانات: بیا با هم ذوق کنیم
اتفاق خوبی که منتظرش بودید افتاده است. گوشی موبایلی را که مدتها مد نظر داشتید خریدهاید. فرزندتان به دنیا آمده. ارتقاء شغلی پیدا کردهاید. ماشین خود را عوض کردهاید. لباس زیبایی خریدهاید و هیجانزده شدهاید. کیک خوشمزهای پختهاید که چون اولین تلاشتان است خوشحالتان کرده است. چگونه این شادی را به دوستتان میگویید؟ به چه روشی او را در ذوقتان شریک میکنید؟ (ما حتی درسی را در متمم به این موضوع اختصاص دادهایم: خبرهای خوش و افکار مثبت روزانه را چگونه تحمل میکنید؟).
◼️ انتقال دانش و تجربه: آموزش
از شما خواستهاند دربارهٔ موضوعی که متخصص آن هستید یا دربارهاش بسیار مطالعه کردهاید، برای یک جمع حرف بزنید. مثلاً دربارهٔ یک فرایند مهندسی، یک موضوع ریاضی، تاریخ ایران باستان، آثار یک نویسندهٔ مشخص یا چیزی شبیه اینها. در ذهن شما در طول زمان دانشی شکل گرفته و به تدریج پخته شده است. احتمالاً مطالعات جانبی و بررسی موضوعات وابسته به یادگیری کریستالی هم کمک کرده است. اکنون میخواهید خلاصهای از آنچه را در ذهن دارید، در قالب یک جلسهٔ ارائه چندساعته به مخاطبانتان منتقل کنید.
تعریف ارتباط موثر چیست؟
حالا که چند سناریو از تعامل و ارتباطات اجتماعی روزمره را با هم مرور کردیم – و احتمالاً تجربههای دیگری هم از ارتباطات موفق و ناموفق در ذهن شما تداعی شد – راحتتر میتوانیم سراغ تعریف ارتباط موثر و موفق برویم.
اگر معنای اثربخشی را در ذهن داشته باشید، برایتان واضح است که اصل معنای اثربخشی «رسیدن به هدف» است. مثلاً وقتی به کسی میگویند این تلاش تو اثربخش نیست، منظور این است که میدانیم داری تلاش میکنی، اما این تلاش تو را به هدفت نمیرساند.
معنی ارتباط اثربخش یا ارتباط موثر هم همین است: ارتباطی که برقرارکنندهٔ ارتباط را به هدفی که داشته برساند.
البته در دهههای اخیر معمولاً در کنار «اثربخش بودن / Effectiveness» عبارت «مناسب بودن / Appropriateness» را هم قرار میدهند (+/+/+) و آن را توانمندی ارتباط یا شایستگی ارتباط (Communiation Competence) مینامند. به این معنا که رسیدن به هدف به تنهایی مهم نیست. مهم این است که از روش مناسبی هم برای برقراری ارتباط و ارسال پیام و رسیدن به هدف استفاده شود.
این بحث، با وجود ظاهر آن، جدید یا دشوار نیست. ما در زبان فارسی همیشه این تعبیر را شنیدهایم که «بنشین. بفرما و بتمرگ یک معنا دارند. اما این به آن مفهوم نیست که میشود آنها را به جای هم به کار برد.» ممکن است شما امروز و در این لحظه، با هر سه کلمه به هدف و نتیجهٔ دلخواه خود برسید. اما اگر از کلمهٔ مناسب استفاده نکنید، رابطه شما با طرف مقابل آسیب میبیند.
تعریف ارتباط موثر
ارتباط موثر ارتباطی است که در آن با استفاده از ابزار و روش مناسب، به هدفی که در نظر داشتهاید برسید.
به بیان دیگر، در ارتباط موثر باید طرف مقابل، پیامتان با حداکثر دقت ممکن دریافت و درک کرده و پیام شما بر ذهنیت، احساسات یا رفتارش – مطابق آنچه مد نظر شما بوده – تأثیر بگذارد.
مسئولیت ارتباط موثر بر عهده کیست؟
از نگاه فنی و منطقی، بخشی از مسئولیت ارتباط موثر بر عهدهٔ فرستندهٔ پیام و بخشی دیگر بر عهدهٔ دریافتکننده است. این دیدگاه کاملاً قابلدرک و قابلدفاع است. شما نمیتوانید به کسی که نمیخواهد حرفتان را بشنود، یا حاضر نیست پیامتان را باز کند و ببیند، چیزی منتقل کنید و یک ارتباط کلامی موثر با او داشته باشید.
با این حال، بسیاری از متخصصان ارتباطات تأکید میکنند که بهتر است فرستنده خود را مسئول اصلی ارتباط اثربخش فرض کند. به ویژه زمانی که ارتباط موثر بخشی از مسئولیت حرفهای اوست (+/+/+).
مثلاً فرض کنید پزشک و داروساز، وکیل، مشاور مدیریت، کوچ و کسانی از این دست، وسواس کافی در ارسال دقیق پیام به خرج ندهد و مخاطب حرفشان را نادرست متوجه شود. هزینهٔ چنین خطاهایی میتواند بسیار زیاد باشد و این که فرد بعداً بگوید «من حرفم را زدم و او باید خودش دقت میکرد» چندان مقبول نیست.
بهتر است فرد به گونهای فکر و رفتار کند که گویی تمام مسئولیت اثربخشی ارتباط و انجام یک گفتگوی موثر با اوست. طبیعی است که حتی با این تلاش، در نهایت ممکن است پیام به درستی منتقل نشود. اما حداقل در این صورت، فرستنده میداند که از هیچ تلاشی فروگذار نکرده است.
توجه به اثربخشی ارتباط ما را از دام کلیشهها رها میکند
به این حرفها و توصیهها توجه کنید:
- برای عذرخواهی از همکارت بهتر است حضوری به دیدنش بروی.
- این روزها همه پادکست گوش میدهند. بهتر است این حرفها را در قالب پادکست بگویی.
- حتماً برای سخنرانیات از اسلاید استفاده کن. اسلایدسازی برای همهٔ سخنرانیها ضروری است.
- چت کردن اصلاً برای طرح چنین بحثی خوب نیست. تلفن بزنی بهتر است.
- این نوع حرف زدن خوب نیست. یکجور خشم در حرفهایت به چشم میخورد.
- این تجربهها را در قالب ویدئوهای کوتاه یک دقیقهای در یوتیوب یا اینستاگرام بگو. بیشترین استقبال از ویدئوهای کوتاه است.
در نگاه اول ممکن است به سادگی با چنین توصیهها و گزارههایی کنار بیاییم و آنها را بپذیریم. اما آیا آنها همیشه و همهجا درستاند؟ آیا پیشفرضهای رایج دربارهٔ انواع سبک های ارتباطی را باید به سادگی بپذیریم؟ اگر مفهوم ارتباط موثر در ذهنتان باشد، این نوع حرفها را به عنوان حکم قطعی نمیپذیرید.
در برقراری ارتباط، رسیدن به هدف از هر موضوع دیگری (از جمله اینکه چه روشی رایج است و چه بستری مناسب است) مهمتر است. از کسی که معنی موثر بودن را درک کرده ممکن است چنین پاسخهایی بشنویم:
- من در انتخاب کلمات چندان مسلط نیستم. حتی بعضی از سوءتفاهمهایمان هم ناشی از انتخاب کلمات نادرست بوده. اگر عذرخواهیام را بنویسم و به شکل پیام ارسال کنم، میتوانم کلمات را بهتر انتخاب کنم و حتی از دوستم برای اصلاح متن پیام کمک بگیرم. هدف من این است که او بداند پشیمانم. با ارسال پیام بهتر به این هدف میرسم.
- میدانم که همه اسلاید درست میکنند. اما سخنرانی من کوتاه است و در مورد محتوایش هم مطمئن نیستم. چند سناریوی مختلف برای محتوا در نظر دارم که باید در آخرین لحظه با توجه به فضای سالن، یکی از آنها را انتخاب کنم. نوع پیامم هم جوری نیست که نمایش بصری به آن کمک کند. استفاده از اسلاید برای کار من اثربخش نیست. بدون نمایش اسلاید بر فضا مسلطتر خواهم بود.
- بله در حرف زدنم خشم وجود دارد و حتماً این خشم حس خواهد شد. اتفاقاً هدفم هم همین است. میخواهم جوری حرف بزنم که بدانند خشمگین هستم.
- میدانم از ویدئوهای کوتاه استقبال میشود. اما فشرده کردن این حرفها ممکن است شکل حرف زدنم را به سخنرانان انگیزشی شبیه کند. تصویری که اینگونه از من ساخته میشود با چیزی که به عنوان هویت برند خودم میشناسم فرق دارد. این شکل از ارسال پیام، پرمخاطب است اما اثربخش نیست.
اشاره به این مثالها به این معنا نیست که هر کاری همه میکنند یا اکثریت به آن اعتقاد دارند، نادرست است. بلکه تأکید بر این است که در ارتباط موثر، هیچچیز بالاتر از «اثربخشی ارتباط» نیست و هر حرف و توصیهای صرفاً وقتی ارزشمند است که به رسیدن به هدف کمک کند.
تمام درسهای مهارت ارتباطی در متمم هم با توجه به همین نکته تنظیم شدهاند. به این معنا که کوشیدهایم کمک کنیم شما بهتر بتوانید اثربخشی روش های ارتباطی مختلف را بهتر حدس بزنید و روش مناسب خودتان را انتخاب کنید.
موانع برقراری ارتباط موثر
معمولاً هر جا از مهارت ارتباط موثر صحبت میشود، به موانع برقراری ارتباط موثر هم میپردازند (+/+).
در بسیاری موارد، با وجودی که ما برای برقراری ارتباط موثر و انتقال پیاممان تلاش میکنیم، در نهایت به علت موانعی که در ارتباط بوده، نتیجه نمیگیریم. اگر از ابتدا حواسمان باشد که چه چیزهایی ممکن است مانع ارتباط اثربخش شوند، میتوانیم محتوای پیام، روش ارتباط و شیوه ارسال پیام را به گونهای تغییر دهیم که این موانع کماثرتر شوند.
دسترسی کامل به این درس و ۴۵ درس دیگر دربارهٔ مهارت های ارتباطی برای اعضای ویژه متمم در نظر گرفته شده است. تا کنون ۱۰۷۶۴ نفر از متممیها مجموعاً ۸۳۴۹ تمرین در درسهای مرتبط با مهارت ارتباط موثر ثبت کردهاند.
با عضویت ویژهٔ متمم علاوه بر این ۴۵ درس به هزاران درس دیگر از جمله درسهای زیر دسترسی خواهید داشت:
روانشناسی پول | مذاکره | تصمیم گیری | مدیریت جلسه
خودشناسی | شخصیت شناسی | تحلیل رفتار متقابل
کوچینگ | مشاوره مدیریت | توسعه فردی | یادگیری
استعدادیابی | هوش هیجانی | عزت نفس | برندسازی شخصی
موانع ناشی از بستر ارتباطی
یکی از موانع ارتباط موثر که همهٔ ما کموبیش تجربه کردهایم، بستر ارتباطی است. بستر ارتباطی اگر درست، مناسب و هوشمندانه انتخاب نشود، میتواند اثربخشی ارتباط را کاهش دهد.
در این زمینه هیچ تقسیمبندی مطلقی وجود ندارد. یعنی نمیشود بگوییم ارتباط رو-در-رو همیشه بهتر است. یا ارتباطی با پیامرسانهای دیجیتال همیشه بد و نامناسب است. اما مهم است که هر وقت میخواهیم پیامی برای کسی ارسال کنیم که نتیجهاش (=اثربخشیاش) برایمان مهم است، به این فکر کنیم که بستری که میخواهم از آن استفاده کنم، چه محدودیتهایی دارد؟ چگونه ممکن است مانع انتقال و اثرگذاری پیام من شود؟
بحث دربارهٔ نقاط قوت و ضعف و فرصتها و محدودیتهای بسترهای ارتباطی هم مانند بسیاری از موضوعات دیگر، گرفتار سوگیریها و پیشداوریهای جدی است. در حالی که پیچیدگیهای این بحث آنقدر زیاد است که به سادگی نمیتوان دربارهاش حکمهای قطعی و کلی صادر کرد.
به عنوان یک نمونه از این نوع بحثها، میتوانید درسی را که به دوستی دیجیتال (دوستی اینترنتی) اختصاص دادهایم بخوانید:
دوستی اینترنتی؛ آیا دوستی دیجیتال جایگزین دوستی فیزیکی میشود؟
آیا دانستن موانع ارتباط اثربخش مفید است؟
وقتی دربارهٔ موانع ارتباط موثر حرف میزنیم، طبیعی است این سوال برایتان مطرح شود که آیا دانستن این موانع مفید است؟ بهویژه اینکه میدانیم حتی به فرض اطلاع از این موانع، معمولاً این موانع همچنان در مسیر ارتباط هستند و حذف نمیشوند.
پس چرا هر جا صحبت از ارتباط و مهارت های ارتباطی است، یا در هر کتاب آموزش مهارت ارتباطی و روش های ارتباط موثر، بخشی هم به موانع ارتباط اثربخش اختصاص مییابد؟
پاسخ این است که آشنایی با این موانع میتواند بر استراتژی ارتباطی شما و حتی محتوای پیامتان تأثیر بگذارد. و به این شیوه، اثربخشی ارتباط را افزایش دهد.
موارد زیر تنها چند نمونه هستند (میتوانید در ذهن خود بعضی از اینها را با مثالهای فرضی ابتدای درس تطبیق دهید):
ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارتهای ارتباطی و زبان زندگی به شما پیشنهاد میکند:
- مهارت های ارتباطی | دوره آموزش ارتباط موثر
- نقاط ضعف شما در مهارت های ارتباطی چیست؟
- ماتریس توانایی های ارتباطی
- فایل صوتی درباره مهارت ارتباطی | ارتباط، زبان زندگی است
- تاریخچه ارتباطات انسانی و تغییر انتظارات انسانها از مهارت ارتباطی
- قوانین مورفی در ارتباطات
- اشتیاق به اظهار نظر | آیا باید این اشتیاق را مهار کرد؟
- تعریف ارتباط موثر یا ارتباط اثربخش چیست؟ موانع ارتباط موثر کدامند؟
- چند نکته در مورد مهارت گوش دادن فعال و موثر
- سه نوع گفتگو | از کتاب ارتباط برتر چارلز دوهیگ
- خودافشایی چیست؟ | چگونه با خودافشایی مدیریتشده روابط خود را تقویت کنیم؟
- مهارت سوال پرسیدن | اصول، تکنیکها و روشهای طرح سوال
- مقایسه کلمات عینی و ذهنی
- اعتمادسازی در رابطه | آشنایی با روش های جلب اعتماد
- تعریف آسیب پذیری چیست؟ آیا باید بکوشیم آسیب ناپذیر باشیم؟
- پنجره جوهری | ابزاری برای شناخت بهتر خود و دیگران
- مهارت ارتباطی: زبان منفی – زبان مثبت
- عبارات توضیحی و استفاده از آنها در گفتگو، نگارش و مذاکره
- هر مقایسهای با نوعی قضاوت کردن همراه است
- جبر محیطی پنهان در گفتگوهای ما (مهارتهای ارتباطی)
- انواع سبک های ارتباطی | با هر سبک ارتباطی چگونه برخورد کنیم؟
- روش صحیح عذرخواهی | معذرت خواهی تاثیرگذار چگونه انجام میشود؟
- معرفی منابع: کتاب هفت چالش ارتباط دنیس ریورز
- کلمات و اصطلاحات مثبت جایگزین (یوفمیزم)
- درباره انتقاد کردن | چگونه انتقاد کنیم؟
- دانلود فایل صوتی | انتقاد کردن و روش درست انتقاد
- چرا در فضای آنلاین کمتر میتوانیم جلوی خودمان را بگیریم؟ | ODE چیست؟
- ارتباط دیجیتال | چند اصل برای بهبود کیفیت ارتباط ناهمزمان
- روش نوشتن نامه اداری | چند نکته درباره نامه نگاری و مکاتبات اداری
- سکوت قدرت درونگراها (قدرت سکوت) نوشته سوزان کین
- صراحت تمام عیار | راهنمایی برای ترکیب قاطعیت و انسانیت در محیط کار
- کتاب ارتباط بدون خشونت | زبان زندگی | مارشال روزنبرگ
چند مطلب پیشنهادی از متمم:
سوالهای پرتکرار دربارهٔ متمم
متمم مخففِ عبارت «محل توسعه مهارتهای من» است: یک فضای آموزشی آنلاین برای بحثهای مهارتی و مدیریتی.
برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید به صفحهٔ درباره متمم سر بزنید و فایل صوتی معرفی متمم را دانلود کرده و گوش دهید.
فهرست دوره های آموزشی متمم را کجا ببینیم؟
هر یک از دوره های آموزشی متمم یک «نقشه راه» دارد که مسیر یادگیری آن درس را مشخص میکند. با مراجعه به صفحهٔ نقشه راه یادگیری میتوانید نقشه راههای مختلف را ببینید و با دوره های متنوع متمم آشنا شوید.
همچنین در صفحههای دوره MBA و توسعه فردی میتوانید با دوره های آموزشی متمم بیشتر آشنا شوید.
هزینه ثبت نام در متمم چقدر است؟
شما میتوانید بدون پرداخت پول در متمم به عنوان کاربر آزاد عضو شوید. اما به حدود نیمی از درسهای متمم دسترسی خواهید داشت. پیشنهاد ما این است که پس از ثبت نام به عنوان کاربر آزاد، با خرید اعتبار به عضو ویژه تبدیل شوید.
اعتبار را میتوانید به صورت ماهیانه (۱۶۰ هزار تومان)، فصلی (۴۲۰ هزار تومان)، نیمسال (۷۵۰ هزار تومان) و یکساله (یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان) بخرید. لطفاً برای اطلاعات بیشتر به صفحه ثبت نام مراجعه کنید.
آیا در متمم فایل های صوتی رایگان هم برای دانلود وجود دارد؟
مجموعه گسترده و متنوعی از فایلهای صوتی رایگان در رادیو متمم ارائه شده که میتوانید هر یک از آنها را دانلود کرده و گوش دهید.
همچنین دوره های صوتی آموزشی متنوعی هم در متمم وجود دارد که فهرست آنها را میتوانید در فروشگاه متمم ببینید.
با متمم همراه شوید
آیا میدانید که فقط با ثبت ایمیل و تعریف نام کاربری و رمز عبور میتوانید به جمع متممیها بپیوندید؟
۷۳ نظر برای تعریف ارتباط موثر یا ارتباط اثربخش چیست؟ موانع ارتباط موثر کدامند؟