مدیریت کسب و کار چیست؟ | رشته مدیریت کسب و کار به چه موضوعاتی می‌پردازد؟

مدیریت کسب و کار چیست؟ در رشته مدیریت کسب و کار چه می‌آموزند؟

معمولاً وقتی کسی می‌گوید من مدیریت کسب و کاری را بر عهده دارم، ذهن بسیاری از مردم به سمت کارهای روزمره یک مدیر می‌رود: جلسه‌های متعدد. صحبت با کارکنان. انگیزه دادن به آن‌ها. امضا کردن چک‌ها و تأیید نامه‌ها و کارهایی از این دست.

قطعاً این کارها مهم‌اند و بخش زیادی از وقت مدیر یک کسب و کار به همین نوع کارهای عملیاتی می‌گذرد. اما مدیریت کسب و کار فراتر از این‌هاست و در لایه‌هایی بالاتر تعریف می‌شود. اگر ویژگی های کسب و کارهای موفق را بدانیم، بهتر می‌توانیم حدس بزنیم که چه وظایفی بر عهده مدیریت است و از درس مدیریت کسب و کار چه انتظاراتی می‌رود.

کسب و کار موفق باید ویژگی‌‌های زیر را داشته باشد و مسئولیت همهٔ آن‌ها بر عهدهٔ مدیر کسب و کار است:

کسب و کار باید ارزش آفرین باشد.

به زبان ساده، یعنی این‌که ارزش خروجی کسب و کار (محصول، خدمات و هر آن‌چه به جامعه عرضه می‌کند) از ارزش ورودی کسب و کار (مواد اولیه، منابع انسانی، انرژی، پول و هر چیز دیگری که صرف کسب و کار می‌شود) بیشتر باشد. وقتی ارزش خروجی از ارزش ورودی بیشتر شد، می‌گوییم کسب و کار ارزش آفرین است. این وظیفهٔ مدیر است که با استراتژی‌ها، تصمیم‌ها و اقدام‌های خود، کسب و کار را ارزش آفرین کند.

گاهی مدیران به اشتباه صرفاً بر فروش متمرکز می‌شوند و می‌کوشند فروش کسب و کار را افزایش دهند. اما پیش‌نیاز فروش موفق، ارزش‌آفرینی است: اول باید مطمئن شویم توانسته‌ایم محصولی عرضه کنیم که برای مشتری «ارزش» داشته باشد و او حاضر باشد برایش پول بدهد.

مجموعه درس‌های ارزش آفرینی متمم به این موضوع پرداخته‌اند.

کسب و کار باید استراتژی داشته باشد.

ارزش آفرین بودن به خودی خود چندان سخت نیست. هر کسب و کاری ممکن است در مقاطع کوتاهی ارزش آفرین باشد. اما مدیریت کسب و کار معنای مهم‌تر و بزرگ‌تری دارد. مدیریت درست کسب و کار به این معناست که کسب و کار باید بتواند در بلندمدت ارزش اقتصادی خلق کرده و ارزش آفرینی خود را حفظ کند (یعنی همان‌طور که امروز فعال است و سودآوری اقتصادی دارد، بدانیم چند سال بعد هم فعال می‌ماند و سودآوری اقتصادی خواهد داشت).

با این توصیف،‌ واضح است که علم استراتژی فراتر از برنامه ریزی کسب و کار است و با مسائل پیچیده‌تر و متنوع‌تری سر و کار دارد. از جمله این که:

• چه کنیم تا کسب و کار پایدار باشد؟
• چه کنیم تا مدیریت منابع به بهترین شکل انجام شود؟
• چه تصمیم‌هایی بگیریم و چه کارهایی انجام دهیم که کسب و کار بتواند در بلندمدت معنا و مأموریت خود را حفظ کند؟

کارکنان سازمان همراه و هماهنگ شوند

مدیریت کسب و کار فعالیتی نیست که یک نفر از عهده آن برآید. مدیر باید کارکنان سازمان را با یکدیگر هماهنگ کرده و همهٔ توان و ظرفیت آن‌ها را در راستای اهداف بلندمدت سازمان بسیج کند.

مدیران در سازمان‌های بزرگ این کار را با همکاری واحد مدیریت منابع انسانی انجام می‌دهند. اما اگر کسب و کاری کوچک بود و چنین واحدی نداشت، به این معنا نیست که این وظایف سازمانی دیگر اهمیت ندارند.

اساساً وقتی در رشته مدیریت کسب و کار از اصطلاح «سازمان» استفاده می‌کنیم، بر خلاف تصور عمومی و معنای روزمرهٔ‌ این کلمه، منظورمان لزوماً یک مجموعهٔ صد یا دویست یا چند هزار نفری نیست. حتی یک فروشگاه آنلاین کوچک با سه یا چهار نفر همکار هم یک سازمان محسوب می‌شود (تعریف سازمان چیست؟).

منظور از مدیریت کسب و کار، مدیریت و نظارت بر همهٔ فعالیت‌ها و فرایندهایی است که به نوعی با مأموریت‌های بالا هم‌خوان هستند یا برای تحقق آن‌ها ضروری‌اند.

رشته مدیریت کسب و کار چیست؟

رشته مدیریت کسب و کار برای کسانی طراحی شده که یا هم‌اکنون مدیریت یک کسب و کار را بر عهده دارند و وظایفی که بالاتر گفتیم بر عهده‌شان است. یا قصد دارند در آینده شغلی خود در موقعیت‌های مدیریتی قرار بگیرند و فعالیت کنند.

همهٔ درس‌های رشته مدیریت کسب و کار، از برنامه ریزی و تصمیم گیری گرفته تا رهبری، شکل دادن به فرهنگ سازمانی، مدیریت عملیات و کنترل مدیریتی، مدیریت مالی، بازاریابی و مشتری مداری با این هدف طراحی شده‌اند که فرد بتواند وظایف خود را در جایگاه مدیریتی بهتر انجام دهد.

معنی اصطلاح Business Administration چیست؟

دربارهٔ تاریخچه اصطلاح مدیریت کسب و کار باید بگوییم که عبارت مدیریت کسب و کار (به انگلیسی Business Administration) به شکلی که ما می‌فهمیم و به‌کار می‌بریم، طی یک قرن اخیر بسیار رواج یافته است. پیش از آن Administration را بیشتر به معنای «کار اداری» به کار می‌بردند و مهم‌ترین مصداق Management را هم مدیریت واحدهای تولیدی صنعتی می‌شناختند.

در اوایل قرن بیستم Business Administration به تدریج همان معنایی را پیدا کرد که ما امروز می‌شناسیم و با شنیدن «رشته Business Administration» در ذهن‌مان تداعی می‌شود: «ادارهٔ یک کسب و کار».

کسانی که سرپرستی واحدهای کسب و کار را بر عهده داشتند، در پی آموزش دانشگاهی بودند تا دانش و مهارتهای وابسته به این حوزه را یاد بگیرند. دانشگاه‌ها هم از این فرصت بهره بردند و رشته های مدیریت کسب و کار را در هر دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تأسیس کردند.

اصطلاح Master of Business Administration یا MBA از همین‌جا به وجود آمده است. در ابتدا بخش زیادی از درس های رشته مدیریت کسب و کار به مباحث مالی، حسابداری و بازرگانی اختصاص داشت. اما بعداً حوزه‌های دیگر هم به آن افزوده شدند و هر آن‌چه به مدیریت کارآمد ربط داشت در آن‌ها گنجانده شد.

با این توضیح، آنچه در ایران به عنوان رشته مدیریت کسب و کار می‌شناسیم با آنچه تحت عنوان رشته MBA تدریس می‌شود، تفاوت ماهوی ندارد. تفاوت اندک در سرفصل‌ها هم کاملاً طبیعی و سلیقه‌ای است. نه‌تنها این دو رشته، بلکه حتی مدیریت بازرگانی هم – به شکلی که امروز تدریس می‌شود – بر خلاف نام آن تفاوت جدی با مدیریت کسب و کار و MBA ندارد.

معرفی دوره MBA متمم

آینده رشته مدیریت کسب و کار (عوامل مثبت)

افزایش تعداد مشاغل مدیریتی و سرپرستی

این استدلال یکی از استدلال‌هایی بود که آقای دکتر علینقی مشایخی در نخستین سال‌های راه اندازی MBA دانشگاه شریف بارها تکرار می‌کردند. ایشان با ترسیم ساختار سلسله‌مراتبی در سازمان‌ها توضیح می‌دادند که اگر از کف هرم صرف‌نظر کنید، هر کس دیگری در این هرم، زیردستانی دارد و کسی که به هر شکل، وظیفهٔ مدیریت یا سرپرستی را دارد لازم است با مبانی مدیریت آشنا باشد.

با این منطق، که البته عملاً تقاضا را بسیار دست‌بالا فرض می‌کند، همهٔ سازمان‌ها، شرکت‌ها و کسب و کارها دیر یا زود به نتیجه می‌رسند که بهتر است در سمت‌های مدیریتی و سرپرستی خود از کسانی استفاده کنند که با دانش مدیریت کسب و کار آشنا باشند و این یعنی یک بازار کار خوب و جذاب برای فارغ‌التحصیلان دوره های مدیریتی و رشته MBA.

آینده شغلی بهتر به خاطر شبکه ارتباطی قوی‌تر

عامل دیگری هم وجود دارد که بر آینده شغلی رشته مدیریت کسب و کار تأثیر مثبت می‌گذارد. کسانی که به سراغ رشته مدیریت و دوره های مدیریتی می‌روند، یا همان زمان در جایگاه مدیریتی هستند و یا مصمم هستند به سرعت رشد کنند و در رده‌های مدیریتی قرار بگیرند. بنابراین شکل‌گیری شبکه ارتباطی با چنین افرادی باعث می‌شود دسترسی فرد به سازمان‌ها، کسب و کارها و موقعیت‌های شغلی جذاب افزایش پیدا کند.

چه در گذشته و چه اکنون، شبکه ارتباطی افراد - چه در دنیای فیزیکی و چه دنیای دیجیتال - نقش مهمی در یافتن فرصت‌های شغلی داشته و دارد.

علاوه بر این، کسانی که در زمینه مدیریت درس می‌خوانند، فرصت‌ها و بهانه‌های بیشتری برای حضور در شرکت‌ها و کسب و کارها دارند (حتی به عنوان کارآموز یا با هر تعریف و جایگاه دیگر). کارشناس رشته مهندسی بعید است در روزهای اول ورود به یک سازمان بتواند به جلسات بالاترین رده‌ها راه پیدا کند. اما کسی که حتی صرفاً در حد گزارش نویسی و اسلایدسازی برای جلسه برنامه ریزی استراتژیک مهارت دارد،‌ سریع‌تر ممکن است به اتاق مدیران ارشد راه پیدا کند.

فرصت کارآفرینی و تجاری‌سازی ایده‌ها

آینده شغلی را نباید صرفاً بر اساس بازار کار (یعنی عواملی مثل فرصت برای استخدام و حقوق و مزایا) ارزیابی و برآورد کرد. در رشته های مرتبط با مدیریت - بپسندید یا نه - بخشی از چشم انداز شغلی به کارآفرینی و راه اندازی کسب و کار مربوط می‌شود.

حتی بسیاری از کسانی که مدیریت و مهارتهای اداره کسب و کار را با هدف استخدام در یک شرکت بزرگ می‌آموزند، به علل مختلف به سمت کارآفرینی رانده می‌شوند (مدیر بد، حقوق کم، ناامیدی از بهبود ساختار شرکت، ایده‌های تازهٔ پذیرفته‌نشده و ...).

هر کس ممکن است در هر بخش از مسیر شغلی خود تصمیم بگیرد وارد دنیای کارآفرینی شود. اما طبعاً اگر در این زمینه آموزش دیده باشید،‌ چنین گزینه‌ای برایتان پررنگ‌تر است. همین که در حوزه‌ای متخصص شوید که «در شرایط نامطلوب و در مواجهه با چالش های بازار کار، یک راه به راه‌های پیش پایتان اضافه می‌کند» اتفاق ارزشمندی است و باید آن را عاملی مثبت در نظر گرفت.

آینده رشته مدیریت کسب و کار (عوامل منفی)

معمولاً کسانی که در رشته MBA و مدیریت کسب و کار تحصیل می‌کنند، انتظار دارند حقوق و مزایای بیشتری دریافت کنند. حتی اگر چنین پیش‌فرضی نداشته باشند، عرف بازار چنین تصوری را به وجود می‌آورد. به همین علت گاهی ممکن است هنگام درخواست شغل، اگر کارفرما اصراری بر مدرک MBA نداشته باشد، همین تحصیلات به نکته‌ای منفی تبدیل شود.

فرض کنید کارفرمایی می‌خواهد یک مهندس الکترونیک برای سرپرستی یک واحد فنی استخدام کند، این کارفرما ممکن است به نتیجه برسد که یک مهندس الکترونیک با دو یا سه سال سابقهٔ سرپرستی بهتر از فرد دیگری با «همین مشخصات به‌علاوهٔ مدرک MBA» است. چون فرد اول «احتمالاً» تجربهٔ مشابه دارد، بی‌ آن‌که انتظارات مشابه داشته باشد.

اشباع بازار

واقعیت دیگری که باید در ارزیابی آينده شغلی رشته مدیریت کسب و کار در نظر گرفت، اشباع بازار است. درست است که می‌شود ادعا کرد که «غیر از پایین‌ترین ردهٔ‌ سازمان، همه نیازمند آشنایی با مهارتهای مدیریتی» هستند و از این منظر تقاضا برای فارغ‌التحصیلان MBA همیشه زیاد است، بسیاری از مدیران چنین چیزی را باور ندارند. یعنی فارغ‌التحصیلان مدیریت را صرفاً برای چند موقعیت محدود در سازمان‌شان می‌خواهند. بنابراین تعداد موقعیت‌های شغلیِ واقعیِ موجود برای درس‌خوانده‌های مدیریت، کمتر از چیزی است که در نگاه اول به چشم می‌آید.

چند سال اخیر را می‌توان دورهٔ‌ انفجار صنعت آموزش دانست. در بسیاری از حوزه‌های تخصصی، عرضهٔ آموزش بیشتر از تقاضا است. ضمن این که دسترسی آنلاین باعث شده تقریباً هر کس از هر جای کشور (و جهان) به هر دوره‌ای در هر جای دیگر کشور (و جهان) دسترسی داشته باشد.

فرض کنید کارشناس واحد ارتباط با مشتریان بخواهد پیشرفت کند و یک جایگاه مدیریتی به دست بیاورد. چنین کسی می‌تواند به عنوان مکمل تجربه عملی خود، ده‌ها دوره مدیریتی آنلاین و فیزیکی در زمینه‌های شناخت مشتری، ارزیابی و ارزش گذاری مشتری، مدیریت ارتباط با مشتری، نحوه مذاکره با مشتریان ناراضی و ... بگذراند. و حالا اگر فرد دیگری بدون این آموزش‌ها و صرفاً با مدرک MBA یا مدیریت کسب و کار بخواهد با او برای مدیریت دپارتمان ارتباط با مشتری رقابت کند، احتمالاً شانس چندانی نخواهد داشت.

موضوع دیگری که باید در ارزیابی آينده شغلی رشته مدیریت در نظر گرفت، دوره‌های رکود اقتصادی است. جدا از سیکل‌های رونق و رکود در سطح جهان - که ما هم از آن تأثیر می‌پذیریم - دوره های متعدد رکودهای داخلی ناشی از سوء‌مدیریت، سیاست‌گذاری‌های نادرست و ناآشنایی مسئولان با اقتصاد هم وجود دارد که به رکودهای جهانی اضافه می‌شوند.

با وجودی که در دوران رکود، مهارت های مدیریتی بیش از پیش مهم می‌شوند، در عمل زیاد می‌بینیم که جذب مدیران کمتر شده و مدیران مشغول به کار هم تعدیل می‌شوند. شاید یکی از علت‌ها این باشد که که برخی سازمانها هزینه برای نیروهای مدیریتی را هزینه لوکس می‌دانند. علت دیگر هم این است که عده‌ای از مدیران ارشد و صاحبان کسب و کار معتقدند برخی رکودها و بحران‌ها عمیق‌تر و فراگیرتر از آن هستند که توانمندی مدیران بتواند آن‌ها را مهار کند. بنابراین با حذف یا کاهش تحصیل‌کردگان مدیریت می‌شود هزینهٔ حفظ نیروهای عملیاتی را تأمین کرد.

بنابراین، با وجودی که ضد شهود اولیه به نظر می‌رسد، بخشی از تقاضا برای تحصیل‌کردگان مدیریت «فصلی» است. به ویژه اگر فرد صرفاً‌ به مدرک و گواهینامه MBA خود اتکا کرده و توانمندی‌ها و تخصص‌ ویژه و متمایزکننده‌ای نداشته باشد.

نیازمند ذهن تطبیقی خوب و قدرت آنالوژی

آخرین نکته‌ای که باید مد نظر قرار دهید این است که دانش مدیریت کسب و کار به شکل خام قابل‌استفاده نیست. کسی با خواندن کتابهای مدیریتی و کتابهای استراتژی نمی‌تواند ادعا کند که به مدیر و استراتژیست تبدیل شده است. حتی سابقه کار مدیریتی هم لزوماً از کسی مدیر نمی‌سازد. مدیران بسیاری هستند که سال‌های سال اشتباهات خود را تکرار کرده‌اند. سابقه کار طولانی‌تر صرفاً اعتماد به نفس آن‌ها را در نادانی‌هایشان افزایش داده و از آن‌ها مدیر خطرناک‌تری ساخته است.

مدیریت، به شدت نیازمند مهارت یادگیری، تفکر انتزاعی، درک آنالوژی و تفکر نقادانه است. فرد باید بتواند رفتار و تصمیم‌های خود را تحلیل و ارزیابی کند. هم‌چنین باید تشخیص دهد در هر یک از مسائل، بحران‌ها و چالش‌ها،‌ از میان مدلهای مدیریتی کدامیک واقعاً به کار او می‌آیند. و نیز بتواند از میان داستان های کسب و کار نکته‌های درستی را بیرون بکشد و تجربه‌های خود و مدیران دیگر را به درستی تفسیر کند. در غیر این صورت، پس از آشنایی با مدیریت و ادبیات مدیریتی،‌ صرفاً به زبانی تازه برای توجیه بهتر تصمیم‌های نادرست و خطاها و اشتباهات خود مجهز خواهد شد.

حتی اگر آينده تخصص مدیریت کسب و کار درخشان باشد، کسانی که از مهارت‌های فوق بی‌بهره‌اند، بهرهٔ چندانی از آن آینده درخشان نخواهند داشت. و متأسفانه باید بپذیریم که - حداقل در حال حاضر - تعداد کسانی که دوره های مدیریتی را گذرانده‌اند و هم‌چنان در حوزه‌های فوق ضعیفند، اصلاً‌ کم نیست.

عبارت‌ها و اصطلاحات مرتبط

مدیریت بازرگانی

مدیرعامل حرفه ای

مدیریت اجرایی

کارآفرینی

مدیریت کسب و کار خانوادگی

چند نام مطرح در مدیریت کسب و کار

پیتر دراکر
نظریه‌پرداز مدیریت و ملقّب به پدر مدیریت مدرن

هنری مینتزبرگ
از نظریه‌پردازان مطرح مدیریت که انتقادهای فراوانی هم به شیوهٔ آموزش مدیریت و دوره های مدیریت کسب و کار داشته است.

مایکل پورتر
از معروف‌ترین صاحب‌نظران استراتژی کسب و کار (با رویکرد استراتژی رقابتی)

کلیتون کریستنسن
نویسنده‌ای که آثارش دربارهٔ نوآوری و برهم‌‌زدن ساختار صنایع و بازارها مرجعی شناخته‌شده و معتبر محسوب می‌شوند.

تعدادی از درس‌های متمم درباره مدیریت کسب و کار

سرفصل های رشته مدیریت کسب و کار

رشته MBA چیست و چگونه شکل گرفت؟

درس های رشته MBA در گرایش بازاریابی

درس های رشته MBA در گرایش مالی و بازار سرمایه

تحلیل کسب و کار بر پایه داده‌ها

راه اندازی کسب و کار – چه زمانی شروع کنم؟

چند مقاله و کتاب درباره تاریخچه مدیریت کسب و کار

Management Ideas: A Short History of The Business Administration

کلاوس بروکهوف در کتاب ایده های مدیریتی (تاریخچه مختصر مدیریت کسب و کار) روند شکل‌گیری دانش مدیریت کسب و کار را از دوران کهن (مدیریت در ایران و عراق و هند) تا عصر جدید (شکل‌گیری مدارس کسب و کار) بررسی کرده است.

The Oxford Handbook of Business History

کتاب هندبوک تاریخ کسب و کار آکسفورد یکی از منابع معتبر در زمینهٔ تحولات تاریخ کسب و کار است. در این کتاب هفتصد صفحه‌ای به موضوعاتی مانند رابطه نظریه های اقتصادی و نظریه های کسب و کار، تحول نظریه‌های مدیریتی هم‌زمان با تحولات کسب و کار، اثرات جهانی سازی بر مدیریت کسب و کار، کسب و کارهای بزرگ، کارآفرینی، کسب و کارهای خانوادگی، کارتل‌ها، فرهنگ کسب و کار و آموزش مهارتهای کسب و کار پرداخته شده است.

کتاب های مشاوره مدیریت  /  کتاب های بازاریابی  /  کتاب های استراتژی /  کتاب های توسعه فردی