سواری رایگان | پسورد اینترنت همسایه‌ام را می‌دانم!

سواری رایگان یا Free-riding موضوعی است که اقتصاددان‌ها توجه ویژه‌ای به آن دارند. چنان‌که کتاب‌هایی هم اختصاصاً درباره‌ی این موضوع نوشته شده است (مثلاً کتاب Free riding نوشته ریچارد تاک).

وقتی اقتصاددان‌ها از سواری رایگان حرف می‌زنند، معمولاً منظورشان این است که برخی افراد، بدون این‌که هزینه‌ی لازم را پرداخت کنند، از کالاهای عمومی که در جامعه عرضه شده بهره می‌برند. مثلاً فرض کنید فردی مالیات یا عوارض پرداخت نمی‌کند، اما از خدمات شهری و تمیزی و روشنایی عمومی خیابان‌ها استفاده می‌کند.

اقتصاددان‌ها درباره‌ی سواری رایگان، بسیار گفته و نوشته‌اند و سعی کرده‌اند با استفاده از انواع معادلات ریاضی و شیوه‌های محاسباتی مختلف (مثلاً نظریه بازیها) آن را بهتر و بیشتر بفهمند.

اما این مفهوم آن‌قدر جذاب و کاربردی بوده که به سرعت از قلمرو اقتصاد فراتر رفته و در حوزه‌های مختلف (از سیاست بین‌الملل و محیط زیست تا تصمیم‌های فردی انسان‌ها در جمع‌های کوچک و دوستانه) مصداق‌های خود را پیدا کرده است.

امروزه این کلمه صرفاً به معنای دقیق اقتصادی آن به کار نمی‌رود و مفهوم آن گسترده‌تر شده است. تقریباً هر جا هر شکلی از استفاده‌ی رایگان یا کم‌هزینه بر پایه‌ی زحمت و دستاوردهای دیگران (یا با تحمیل هزینه به دیگران) مشاهده شود، از این تعبیر استفاده می‌کنند.

اگر بخواهیم در سطح بین‌المللی مثال بزنیم، مثلاً‌ در حوزه‌ی محیط زیست، کشورهایی مثل چین و ایران و آمریکا، گازهای گلخانه‌ای زیادی تولید می‌کنند و از نتایج اقتصادی آن هم بهره می‌برند. اما در مقابل، این موضوع را نادیده می‌گیرند که هزینه‌ی این آسیب به محیط زیست، تقریباً به شکلی مساوی بین کشورها و جمعیت جهان توزیع می‌شود و نهایتاً کشورهایی مثل سومالی،‌ نیجریه و اوگاندا هم باید دردسرهای ناشی از فعالیت‌های این کشورها را تحمل کنند (+).

در سطح فردی هم می‌توان به ماینینگ رمز‌ارزها در کشورهایی مانند ایران اشاره کرد که هزینه‌ی برق و سایر حامل‌های انرژی در آن‌ها واقعی نیست و در واقع، ماینرها از سوبسیدی که برای دیگران در نظر گرفته شده کسب سود می‌کنند.

بحث در این زمینه بسیار پیچیده است و باید مورد-به-مورد درباره‌ی آن‌ها حرف زد و فکر کرد. خصوصاً این‌که همه‌ی این مواردی که ما به اسم «سواری رایگان» می‌شناسیم از یک جنس نیستند (به همین خاطر، گاهی تأکید می‌شود که باید از اصطلاحات متفاوتی استفاده کنیم. مثلاً در برخی موارد، Free-loading تعبیری دقیق‌تر از Free-riding است).

ما در این‌جا نمی‌خواهیم وارد این جزئیات شویم. بلکه صرفاً قصد داریم در قالب تجربه ذهنی، چند ماجرا را که کمی از این جنس هستند بررسی کنیم و درباره‌ی آن‌ها حرف بزنیم. بعضی از این موارد، به معنای علمی کلمه از «سواری رایگان» فاصله دارند. اما هم‌چنان ارزش دارد که درباره‌شان فکر کنیم.

پیشنهادمان این است که هر کدام از موارد زیر را در ذهن خود تصور کنید و ببینید چه قضاوتی در مورد آن‌ها دارید:

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری تفکر سیستمی به شما پیشنهاد می‌کند: