تعریف قانون پارکینسون چیست؟

نورث‌کوت پارکینسون (Northcote Parkinson) که معمولاً او را به واسطهٔ قانون پارکینسون (Parkinson’s Law) می‌شناسیم، نویسندهٔ شوخ‌طبعی بود و در عین حال لحن تلخ و گزنده‌ای هم داشت.

اصلاً برایش مهم نبود که در یک جمله، هم‌زمان به سه گروه حمله کند و در سه جبهه بجنگند؛ هم ملت را به «نادانی» متهم کند، هم همکارانش را «سطحی» بنامد، و هم به دولتی‌ها بگوید «شما کلاً زیادی هستید و فقط پول مفت می‌خورید.»

همین ترکیب شوخ‌طبعی و لحن گزنده باعث می‌شد که انتقادهایش به سادگی بازنشر شود و به گوش همه برسد. اما این سبک گفتن و نوشتن، هزینه‌ای هم برای او داشت.

بسیاری از عامهٔ مردم، او را بیشتر از جنس یک نویسنده و گویندهٔ طنز می‌دانند و نه یک تحلیل‌گر سیاسی. اگر بخواهیم با شخصیت‌های ایرانی زمان خودمان بگوییم، او را بیشتر به کمدینی مثل مهران مدیری نزدیک می‌بینند تا اندیشمندی مثل حسین بشیریه. در حالی که پارکینسون بیشتر در ردهٔ نظریه‌پردازان سیاسی قرار می‌گیرد تا طنزپردازان اجتماعی.

قانون پارکینسون به زبان ساده و مختصر

آیا برایتان پیش آمده که نامه‌ای را به یک ادارهٔ دولتی تحویل دهید و ببینید هیچ‌کس هم در اتاق مدیر یا کارشناس نیست و کار دیگری هم ندارد. اما مجبور شوید چند دقیقه یا چند ساعت پیش در بایستید تا نامه‌تان امضا شود؟

آیا این اتفاق افتاده که از سرعت پایین تایپ کردن یک اپراتور شاکی شوید و با خود بگویید چرا از بین همهٔ کسانی که می‌توانستند پشت این کامپیوتر باشند، این فرد به عنوان اپراتور انتخاب شده است؟

اگر چنین تجربه‌هایی داشته‌اید، شما قانون پارکینسون را در عمل تجربه کرده‌اید؛ حتی اگر نام آن را تا امروز نمی‌دانسته‌اید.

قانون پارکینسون – که گاهی هم از آن با عنوان اصل پارکینسون، قاعده پارکینسون و حتی نظریه پارکینسون هم یاد می‌شود – جزئیات، حاشیه‌ها و اما و اگرها بسیاری دارد که در ادامهٔ همین درس به آن‌ها می‌پردازیم.

اما اگر حوصلهٔ خواندن آن‌ها را ندارید، فعلاً تعریف قانون پارکینسون را در چند جمله می‌آوریم:

پارکینسون این قانون را برای ساختارهای بوروکراتیک تعریف کرد؛ چه ساختارهای دولتی و چه شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ غیردولتی و خصوصی. تقریباً هر جا که به «چارت سازمانی» اجازه دهیم هر چقدر خواست رشد کند.

اما امروزه اصطلاح «قانون پارکینسون» بسیار عمومی شده و آن را در بسیاری از حوزه‌های دیگر هم به کار می‌برند. به همین علت، اصطلاحاتی مانند قانون پارکینسون در مدیریت، قانون پارکینسون در مدیریت زمان و حتی قانون پارکینسون در کنکور را هم می‌شنویم (احتمالاً پارکینسون باید خوشحال باشد که نیست تا این چیزها را بخواند).

پارکینسون که بود؟

بر خلاف بسیاری از نظریه‌پردازان کلاسیک مدیریت، که غالباً در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم زندگی می‌کرده‌اند، پارکینسون نویسنده‌ای جدید‌تر محسوب می‌شود. او در سال ۱۹۰۹ به دنیا آمد و حدود سه دهه قبل، در سال ۱۹۹۳ درگذشت.

او سال‌ها در نیروی دریایی انگلیس فعالیت کرد و بخش قابل‌توجهی از زمانش را به تدریس به نظامیان اختصاص داد. اما همواره می‌نوشت و نوشته‌هایش در قالب مقاله و جزوه و کتاب منتشر می‌شد. پارکینسون بعدها به سنگاپور رفت و در آن‌جا به تدریس دانشگاهی مشغول شد. و البته هم‌زمان به نوشتن ادامه داد.

همین نوشتن، سرنوشتش را تغییر داد.

در سال ۱۹۵۵ مقاله‌ای برای نشریهٔ اکونومیست نوشت و در آن، بزرگ بودن و ناکارآمدی ساختارهای اداری و دولتی در بریتانیا را به سخره گرفت (+). با وجودی که تمرکز او نیروی دریایی بود، شیوهٔ نگارش و توضیحش به گونه‌ای بود که نشان می‌داد کل ساختار دولتی را هدف گرفته است.

از مقاله پارکینسون به شدت استقبال شد. در حدی که اصطلاح «قانون پارکینسون» رواج پیدا کرد و نویسندگان دیگر هم به آن اشاره کردند.

این شهرت زیاد باعث شد پارکینسون به بازنویسی و تکمیل آن مقاله تشویق شود. او چند مقاله و تحلیل دیگر را هم به مقالهٔ قبلی‌اش افزود و دو سال بعد آن را در قالب کتابی با عنوان «قانون پارکینسون و مطالعات دیگری در زمینهٔ امور اداری» منتشر کرد (+).

به نظر می‌رسد که کتاب قانون پارکینسون از حدود شصت کتاب دیگر او بیشتر دیده و خوانده شده است. این در حالی است که برخی دیگر از کتاب‌هایش، از جمله کتاب تکامل اندیشهٔ سیاسی (Evolution of Political Thought)، حاوی نکات و تحلیل‌های بسیار ارزشمندی هستند که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

پارکینسون پس از مشهور شدن این کتاب به آمریکا رفت در دانشگاه‌هایی مثل هاروارد، ایلینویز و کالیفرنیا برکلی تدریس کرد. اما بعدها همین تدریس‌های موردی را هم کنار گذاشت و سال‌های پایان زندگی‌اش را با هدف کاهش مالیات حق‌التالیف کتاب‌هایش، در جزیرهٔ کوچکی میان انگلیس و فرانسه ساکن شد.

با شناختی که از حال و هوا و روحیهٔ پارکینسون داریم می‌توانیم حدس بزنیم که بزرگ بودن دولت‌ها او را ناراحت و شاکی می‌کرده و دوست نداشته با مالیات بیشتر، هزینهٔ ساختارهای اداری چاق دولتی را تأمین کند.

شرح قانون پارکینسون در کتاب قانون پارکینسون

کاربرد قانون پارکینسون در قلمروهای دیگر

دغدغهٔ اصلی پارکینسون، مشخصاً ناکارآمدی سیستم‌های بوروکراتیک بود. اما در مثال زدن و نمونه آوردن، از زندگی روزمره هم استفاده می‌کرد.

جذاب بودن موضوع، تجربهٔ فراگیر از ناکارآمدی‌های مشابه، و مثال‌های عمومی و ساده‌ای که از زندگی روزمره مطرح می‌کرد، باعث شد دیگران هم قاعدهٔ پارکینسون را در قلمروهایی فراتر از بروکراسی اداری به کار بگیرند.

امروزه بسیاری از نویسندگان، قانون پارکینسون را با مثال‌های سادهٔ در دسترس شرح می‌دهند. مثلاً می‌گویند:

? مهم نیست حجم فلش مموری شما یا حافظهٔ موبایل‌تان چقدر است. هر چقدر باشد، به هر حال شما همهٔ آن را پر خواهید کرد و با مشکل «خالی کردن حافظه» روبه‌رو خواهید شد.

? مهم نیست کیف یا چمدان یا کمد لباس‌هایتان چقدر بزرگ باشد، دیر یا زود حس می‌کنید که حجم آن کم است.

?مهم نیست سرعت و حافظهٔ موبایل شما چقدر باشد، دیر یا زود، پُر و کُند خواهد شد.

بر تکیه بر این منطق، بهتر است در هر کار و هر پروژه از همان ابتدا برآورد درستی از منابع مورد نیاز داشته باشیم. در غیر این صورت ممکن است هرگز متوجه برآورد اشتباه‌مان نشویم.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مدیریت زمان به شما پیشنهاد می‌کند: