آنتوان دو سنت اگزوپری | تمرین یادگیری کریستالی

آنتوان دو سنت اگزوپری (Antoine de Saint-Exupéry)

اگزوپری زندگی را هم‌زمان با طلوع قرن بیستم، یعنی سال ۱۹۰۰، آغاز کرد. او در چهار سالگی پدرش را از دست داد و مجبور شد باقی سال‌های کودکی‌اش را در جمع شلوغ خانواده و فامیل سپری کند.

تلخی‌های زندگی اگزوپری کم نبوده‌اند. او در ۱۷ سالگی مرگ برادرش را دید: «برادرم گریه نکرد. ناگهان آرام شد. سکوت کرد و بی‌حرکت شد؛ درست مانند درختی که ناگهان سقوط می‌کند و می‌میرد».

مدرسهٔ معماری هم انتخاب اولش نبود. دوست داشت به مدرسهٔ نیروی دریایی برود. اما بعد از دو تلاش ناموفق در آزمون ورود به نیروی دریایی، ناگزیر معماری را انتخاب کرد. پانزده ماه حضور در آن مدرسهٔ معماری هم، به دستاوردی درخشان برای رزومه‌اش تبدیل نشد و در نهایت بدون فارغ‌التحصیلی و دریافت مدرک از آن‌جا بیرون آمد.

از این مقطع به بعد، بخش پرماجرای زندگی‌اش آغاز شد؛ زندگی آقای خلبان.

در آن دوران هواپیماها طراحی ساده‌ای داشتند. هنوز سیستم‌های پیچیدهٔ کنترل وجود نداشت و مکانیزم‌های متعددِ امنیت و ایمنی در آن‌ها تعبیه نمی‌شد و به همین علت، سوانح هوایی فراوان بودند. بنابراین باید به اگزوپری حق بدهیم که وقتی هواپیماهای نسل بعد را دید به کنایه گفت (+): «کسانی که با این هواپیماها پرواز می‌کنند خلبان نیستند. در بهترین حالت حسابدار هستند!»

اگزوپری هم مانند سایر خلبان‌های هواپیماهای قدیمی، بارها و بارها سوانح مختلف را در پرواز تجربه کرد.

از جمله مهم‌ترین سوانح سقوط اگزوپری می‌توان به سقوط او در صحراهای لیبی پس از نوزده ساعت پرواز اشاره کرد. او و همراهش می‌خواستند رکورد سرعت پرواز بین دو نقطه را بشکنند تا جایزه‌ای به ارزش صدو‌پنجاه‌هزار فرانک را به دست آورند (+). به نظر می‌رسد که صحنه‌های خلبان و خرابی و تعمیر هواپیما در بیابان که بارها در نوشته‌های او آمده، با از این تجربهٔ نزدیک به مرگ خلق شده‌اند.

در تصویر زیر اگزوپری را در کنار یکی از هواپیماهای سانحه‌دیده‌اش می‌بینیم (+):

معمولاً پس از هر سانحه با فشار اطرافیان مدتی پرواز را رها می‌کرد و شغل‌های دیگر را می‌آزمود. اما دیر یا زود دوباره به دنیای خلبانی و پرواز بازمی‌گشت. از مشاغل موقت او که صرف‌نظر کنیم می‌توانیم بگوییم شغل اصلی اگزوپری تا آغاز جنگ جهانی دوم، جابه‌جایی محموله‌های ادارهٔ پست بوده است.

اگزوپری عاشق پرواز بود؛ پروازهای اکتشافی، پرواز برای بردن محموله‌های پستی، پرواز برای تجربهٔ آرامش.

اما ظهور نازی‌ها باعث شد نگاه او به پرواز تغییر کند. او نازی‌ها را تهدیدی برای انسان و انسانیت می‌دانست و می‌خواست از مهارت خلبانی خود برای دفاع از کشورش و جنگ با آلمان‌ها استفاده کند. این کار از نظر قانونی امکان‌پذیر نبود. اگزوپری دههٔ پنجم زندگی‌اش را می‌گذراند و سن او هشت سال از مرز قانونی تعیین‌شده برای خلبانی در جنگ گذشته بود.

ده‌ها نامه نوشت و تقاضانامه‌های متعددی را برای مسئولان مختلف فرستاد تا نهایتاً پذیرفتند خلبان جنگی شود و با یک هواپیمای P-38 پروازهای شناسایی انجام دهد. آن هواپیما آن‌قدر فرسوده بود و مانند خود اگزوپری در بخش‌های مختلف پیکرش آسیب‌دیدگی داشت که کسی رغبت نمی‌کرد با آن پرواز کند و حتی سقوطش هم خسارتی جدی محسوب نمی‌شد.

او هفت هفته آموزش دید تا بتواند با این هواپیما که پیچیده‌تر از هواپیماهای قبلی‌اش بود پرواز کند.

اگزوپری در حالی به عنوان خلبان وارد جنگ شد که بخش‌های متعددی از بدنش در سقوط‌های قبلی آسیب دیده و از کار افتاده بود و حتی نمی‌توانست لباس خلبانی بر تن کند. علاوه بر این‌ها، به علت گرفتگی در ناحیه گردن، نمی‌توانست سرش را به سمت چپ بگرداند و هواپیماهای مهاجمی را که از آن سمت به او نزدیک می‌شدند ببیند.

سوانح پروازی اگزوپری تمامی نداشت. او در دومین پرواز با این هواپیما هم سقوط کرد. علت سقوط، نقص فنی در موتور هواپیما بود. او پس از این سقوط، هشت ماه زمین‌گیر شد. باز هم اطرافیانش اصرار کردند پرواز را رها کند، اما او کار خود را کرد و دوباره مجوز پرواز گرفت.

نوشتن، بخش جدایی‌ناپذیر زندگی اگزوپری

اگزوپری در تمام لحظاتی که روی صندلی خلبان نشسته بود و پرواز نمی‌کرد، مشغول خواندن و نوشتن بود؛ هم‌زمان با چک‌های قبل از پرواز، هم‌زمان با سوخت‌گیری، و در توقف‌های پس از فرود.

او همواره دفترچهٔ یادداشتی همراه خود داشت و هر چه را از ذهنش می‌گذشت در آن ثبت می‌کرد. بخش قابل‌توجهی از نوشته‌های به‌جا‌مانده از اگزوپری، افکار و تداعی‌هایی هستند که نخستین بار در این دفترچه‌ها ثبت شدند.

مثل بسیاری از سربازان در بسیاری جنگ‌های دنیا، اگزوپری هم‌زمان هم از دشمن خشم داشت و هم از خودی‌ها دلگیر بود. در کتاب خلبان جنگ می‌نویسد:

«این‌ها گروه هوانوردها را بدون هیچ دلیل مشخصی فدا می‌کنند. هیچکس نمی‌خواهد بگوید که این جنگ شبیه هیچ چیز نیست. آنها نخ‌های خیمه شب‌بازی را به گونه‌ای می‌کشند که گویی واقعاً به عروسکی وصل است. ارتش می‌داند که دستورهایش اثری ندارد، اما دستور می‌دهد. از ما اطلاعاتی می‌خواهند که به دست آوردن‌شان غیرممکن است. می‌گویند پرواز کنید و بگویید آلمانی‌ها کجا هستند. فکر می‌کنند با قبیله‌ای از فالگیرها روبرو هستند. دیروز یکی پرسید: چگونه در ارتفاع ده‌هزارمتری زمین، با سرعت پانصد‌و‌سی کیلومتر بر ساعت، مواضع دشمن را مشخص کنم؟ فرمانده پاسخ داد: «ببینید از کجا به شما شلیک می‌کنند!
اما باز خوشحالم. خوشحالم که جاده‌ها بسته است و مسیرها کند طی می‌شود و گزارش‌های ناقص و نادرست ما، معمولاً به مقصد نمی‌رسند!»

آخرین پرواز

آخرین مأموریت اگزوپری، پرواز شناسایی با هدف تشخیص موقعیت نیروهای آلمانی بود. او پرواز کرد و هرگز بازنگشت؛ در سال ۱۹۴۴ و زمانی که تنها چهل‌و‌چهار سال داشت.

مدتی طول کشید تا نیروهای فرانسوی باور کردند که او را از دست داده‌اند. علت سقوط هم مشخص نبود. از نقص فنی گرفته تا شلیک آلمانی‌ها می‌توانست علت سقوط باشد.

فرانسه او را در فهرست کشتگان جنگ اعلام کرد.

بعداً یکی از خلبانان آلمانی به نام هورست ریپرت (Horst Rippert) که هواپیماهای متعددی را با شلیک خود سرنگون کرده بود، گفت که او به هواپیمای اگزوپری شلیک کرده است (+): «هواپیمایش پایین هواپیمای من بود. مانوری دادم و به پشت او رفتم. و به هواپیمایش شلیک کردم.» ریپرت از علاقه‌مندان اگزوپری بوده و گفته که اگر می‌دانست اگزوپری خلبان آن هواپیماست، هرگز به‌ آن شلیک نمی‌کرد.

هنوز هم نمی‌توان به شکل قطعی گفت که ریپرت درست گفته و هواپیمایی که سرنگون کرده، متعلق به اگزوپری بوده است. اما قطعه‌ای از دستبند اگزوپری که یک ماهی‌گیر، پنجاه‌و‌چهار سال بعد در جنوب مارسی در تور ماهیگیری خود پیدا کرد، با این روایت و موقعیت شلیک و سرنگونی هم‌خوان بود. دستبندی که نام اگزوپری و همسرش روی آن حک شده بود (+).

دو سال پس از آن، غواص دیگری در همان حوالی، قطعاتی از یک هواپیمای P-38 را هم پیدا کرد. هواپیما متلاشی شده و قطعات آن در یک فضایی به وسعت چند هزار متر مربع پخش شده بود.

نهایتاً در سال ۲۰۰۴ بود که نیروی هوایی فرانسه تایید کرد هواپیمای یافته‌شده متعلق به اگزوپری بوده و به طور قطع می‌توان گفت او در سقوط جان باخته است.

کسانی که کودکی خود را با شازده کوچولو گذرانده‌اند، شاید اکنون که بزرگ شده‌اند دوست داشته باشند دردهای بزرگسالانهٔ او را هم بخوانند. حرف‌هایی که در کتاب خلبان جنگ گفته و نوشته است:

چنان احساس پیری می‌کنم که دیگر به هیچ چیز اهمیت نمی‌دهم. آن پایین محل زندگی آدمهاست. در حد موجودات میکروسکوپی ریز هستند. مگر می‌شود به فاجعه‌های خانوادگی این موجودات ذره‌بینی علاقه‌مند شد؟

اگر این دردی که در وجودم زنده است نبود، مانند یک ستمگر پیر، در خواب و خیال خود فرو می‌رفتم.

… اما انسان مهم است. این خطر وجود دارد که «انسان» با «گروهی از آدمها» یا با «تمامی آدمها» اشتباه گرفته شود. این خطر وجود دارد که «انسان» فراموش شود. این خطر وجود دارد که انسان بودن به «آسیب نزدن به دیگران» محدود شود.

این خطر وجود دارد که انسان از دست برود.