درباره اهمیت کتاب | بخشی از متن کتاب آهنگ افلاک نوشته کارل سیگن

وقتی ژن‌های ما نتوانستند کل اطلاعات لازم برای بقای ما را گرد آورند، تدریجاً خودمان [این اطلاعات] را ابداع کردیم. اما بعد، احتمالاً ده‌هزار سال پیش، موقعی فرارسید که نیاز داشتیم به آن‌که بیش از آن‌چه به سهولت در مغزمان انباشت می‌شود، اطلاعات کسب کنیم. پس آموختیم تا انبوهی اطلاعات را در خارج از بدن‌مان ذخیره کنیم.

تا جایی که می‌دانیم، ما تنها گونهٔ این سیاره‌ایم که حافظهٔ مشترکی را پدید آورده‌ایم که نه در ژن‌هایمان واقع شده، نه در مغز‌هایمان. به خزانهٔ این حافظه می‌گویند کتابخانه.

کتاب از درخت ساخته شده. مجموعه‌ای است از اجزای صاف و منعطف (که کماکان «برگ» نامیده می‌شوند) با خط‌خطی‌های سیاه چاپی. یک آن نگاه هم به آن کافی است تا صدای کسی دیگر را بشنوی. چه بسا کسی که هزاران سال پیش مرده. در طول هزاران‌هزاران سال، مؤلف دارد آشکار و بی‌صدا در سَرَت مستقیم با تو حرف می‌زند.

نوشتن شاید بزرگ‌ترین اختراع بشر باشد؛ پیوندی میان آدم‌ها و اهالی اعصار دور که هرگز همدیگر را نمی‌شناختند. کتاب‌ها قیدوبندهای زمان را در هم می‌شکنند و گواه آن‌اند که آدمیان نیز می‌توانند جادو کنند.

عده‌ای از کتابت‌گران نخستین بر روی الواح گِلی می‌نوشتند. خط میخی، که جد دور الفبای غربی است، حدود ۵۰۰۰ سال پیش در خاور نزدیک ابداع شد. هدفْ سندنگاری بود: درآمد غلات، فروش زمین، فتوحات پادشاه، احکام کاهنان، موقعیت ستارگان و نیایش‌ها به درگاه خدا. کتیبه‌ها تا هزاران سال یا روی الواح سنگ کَنده می‌شدند، یا روی موم، پوست جوشاندهٔ درخت یا چرم رسم می‌شدند، یا که روی بامبو، پاپیروس یا منسوجات ابریشمین کشیده می‌شدند ـ اما همیشه در یک نسخه، و به استثنای سنگ‌نبشته‌های روی بناهای یادبود، همیشه برای مخاطبی محدود.

تا این‌که در چین، در حدفاصل قرون دوم تا ششم میلادی، به یک‌باره کاغذ و جوهر و چاپِ دستی از طریق قطعه‌چوب‌های منبت ابداع شد و امکان داد تا از یک اثر چندین و چند نسخه تولید و توزیع شود. هزار سال طول کشید تا این ایده به اروپای دور و عقب‌مانده برسد و بعد، ناگهان کتابها در اقصی‌نقاط جهان منتشر شدند.

درست پیش از ابداع چاپ سربی در حول‌و‌حوش ۱۴۵۰، تعداد کتاب‌های کل اروپا، که همگی جزو نُسخ خطی بود، از چندهزار نسخه تجاوز نمی‌کرد؛ تقریباً معادل کل کتاب‌های چین در سال ۱۰۰ پیش از میلاد، و یک‌دهم خزانهٔ کتابخانهٔ بزرگ اسکندریه. پنجاه‌سال بعد، در حول‌و‌حوش ۱۵۰۰، ده میلیون نسخهٔ کتاب چاپی وجود داشت. یادگیری برای هر باسوادی ممکن شد. جادو به همه‌جا سرایت کرده بود.

بعدتر، کتاب‌ها و خاصه جلدکا‌غذی‌ها در شمارگان انبوه و ارزان منتشر شدند. به بهای یک وعده غذای معمولی می‌شد در افول و سقوط امپراطوری روم، در منشاء گونه‌ها، در تعبیر رؤیاها و در سرشت اشیاء تعمق کرد. کتاب‌ها مثل بذر می‌مانند. می‌توانند قرن‌ها نهفته بمانند و بعد در بایرترین خاک شکوفا شوند.