جان گاتمن | محقق در زمینه عشق، رابطه عاطفی و زوج درمانی

اگر بخواهید در جمعی که از عشق،‌ ازدواج و رابطه عاطفی صحبت می‌کنند، از یک نویسنده یا یک کتاب معروف نام ببرید، یاد چه فرد یا چه کتابی می‌افتید؟

افراد بسیاری در دنیا هستند که یاد جان گری (John Grey) و کتاب مردان مریخی و زنان ونوسی می‌افتند. کتابی که پایهٔ علمی ندارد و اگر چه نمی‌توان گفت همهٔ حرف‌هایش نادرست است، اما تشخیص این که کدام بخش از حرف‌های آن درست و کدام بخش نادرست است، ساده نیست.

این در حالی است که در کنار جان گری یک «جان» دیگر وجود دارد که اتفاقاً او هم ساده حرف می‌زند و کتاب‌های خوبی نوشته است. کسی که هم یک محقق دانشگاهی بسیار قوی و معتبر است، و هم می‌داند چگونه باید به زبان مخاطب حرف بزند و از خشکی زبان دانشگاهی فاصله بگیرد: جان گاتمن (John Gottman).

سال ۱۹۹۷ نشریهٔ Psychology Today مقاله‌ای به اسم «داستان دو استاد» (با الهام از داستان دو شهر چارلز دیکنز) منتشر کرد و جان گاتمن را در برابر جای گری قرار داد (+).

یک سال بعد، شرلی بارنز با ارجاع به آن مقاله، مطلب کوتاهی در شیکاگو تریبون نوشت و باز این دو نفر را مقایسه کرد (+). حدود یک دهه بعد هم رالف اِربِر در کتاب Intimate Relationship شبیه همان حرف‌ها را تکرار کرد.

گاتمن در برابر گری | چرا با هم مقایسه می‌شوند؟

ازدواج، رابطهٔ عاطفی، عشق و دوست داشتن، بخش مهمی از زندگی بسیاری از انسان‌ها را به خود اختصاص می‌دهد. این بخش مهم، در کنار همهٔ لذت‌ها و شیرینی‌هایش، تلخ‌ترین و سخت‌ترین چالش‌ها را هم با خود به همراه دارد. اگر بخواهیم با لحن صریح گاتمن حرف بزنیم، بخش بزرگی از صنعت «روان‌درمانی» بدهکار همین چالش‌هاست.

فرض کنید ازدواج نبود. عاشقی نبود. رابطهٔ عاطفی هم وجود نداشت. تنش‌ها، جدایی‌ها، طلاق‌ها، افسردگی‌ها و از دست دادن‌ها هم نبود و احتمالاً بخش قابل‌توجهی از جدول زمانی مشاوران روانشناسی و روان‌درمان‌گرها خالی می‌شد.

اما به هر حال، دنیای واقعی، به شکل دیگری است. بسیاری از ما درگیر خوشی‌ها و ناخوشی‌های رابطهٔ عاطفی هستیم و بخشی از زندگی‌مان به این می‌گذرد که: «چه کنم که شیرینی رابطه ادامه پیدا کند و بیشتر شود؟ چه کنم که تلخی تنش و تعارض کمتر شود؟ روش درست مدیریت رابطهٔ عاطفی چیست؟»

افراد بسیار زیادی در دنیا کوشیده‌اند پاسخ‌هایی برای این سوال‌ها و چالش‌ها ارائه کنند. جان گری نماینده و نماد بخش بزرگی از این افراد است. بخشی که در ارائهٔ پیشنهاد و راهکار، بیشتر به تجربیات و برداشت شخصی خودشان تکیه می‌کنند. این گروه را نمی‌توان لزوماً کم‌سواد یا ناآشنا به اصول روانشناسی دانست. حتی تعداد زیادی از کسانی که متخصص روانشناسی و زوج‌درمانی هستند، نهایتاً نظرات و نتیجه‌گیری‌های شخصی خود را عرضه می‌کنند:

حاصل این نوع نگرش، که لزوماً هم نمی‌توان گفت نادرست است، رو آوردن به کسانی مثل جان گری است. کسانی که در زمینهٔ رابطهٔ عاطفی و رابطهٔ زن و مرد صحبت می‌کنند و می‌نویسند و حس می‌کنیم شاید استقبال گسترده از آثارشان در سراسر جهان، نشانه‌ای از این باشد که حرف‌های خوبی می‌زنند.

در مقابل این گروه، افرادی هستند که می‌کوشند با استفاده از روش علمی به این پرسش‌ها پاسخ دهند. آن‌ها معتقدند که بسیاری از جنبه‌های رابطهٔ عاطفی و ازدواج را هم می‌توان مانند سایر حوزه‌های علوم انسانی، به شکلی کمّی و عددی سنجید و با استفاده از روش‌های آماری تحلیل کرد. گاتمن نماینده و نماد خوبی برای این گروه است.

جان گاتمن کیست؟

گاتمن در سال ۱۹۴۲ میلادی به دنیا آمده و اکنون دههٔ نهم زندگی خود را تجربه می‌کند. او در دانشگاه MIT ریاضیات و روانشناسی خوانده و تحصیلات خود را در رشتهٔ روانشناسی در مقطع دکترا در دانشگاه ویسکانسین به پایان رسانده است. هم‌چنین سال‌ها به عنوان عضو هیئت علمی دانشگاه واشینگتن، به تدریس و پژوهش پرداخته است.

برای این که تصویر ذهنی بهتری از گاتمن داشته باشید، بد نیست عنوان یکی از کتاب‌های او را ببینید:

کتاب ریاضیات ازدواج یا Mathematics of Marriage به بررسی کاربرد مدل‌های دینامیک غیرخطی در تحلیل ازدواج و پیش‌بینی سرنوشت آن پرداخته و انتشارات دانشگاه MIT آن را منتشر کرده است.

او با بررسی گفتگوهای چندهزار زوج و مصاحبه با آن‌ها توانست مدل‌هایی ارائه کند که جدایی زوج‌های تازه ازدواج کرده را با دقت خوبی پیش‌بینی می‌کردند. منظور از دقت خوب این است که توانسته جدایی زوج‌ها طی چهار تا شش سال بعد را با دقت ۹۰٪ و جدایی طی هفت تا نُه سال بعد را با دقت ۸۱٪ پیش‌بینی کند.

توانایی او در مدل‌سازی رابطهٔ زوج‌ها باعث شد که شهرت بسیاری به دست بیاورد و حرف‌ها و کتاب‌هایش مورد توجه قرار بگیرند. ضمن این که از فرصت کافی برای حضور در رسانه‌ها و شرح و بسط نظرات خود هم بهره‌مند شد.

امروزه به سختی می‌توانید کتاب جامعی را در زمینهٔ زوج‌درمانی (Couple-therapy) بیابید که از گاتمن نام نبرده باشد.

گاتمن تمام زندگی خود را به مطالعه، پژوهش، نگارش و سخنرانی در دو حوزه اختصاص داده است:

• جدایی در رابطهٔ عاطفی چگونه اتفاق می‌افتد و چه نشانه‌‌هایی وجود دارد که بتوانیم زودتر از آن پیشگیری کنیم؟
• رابطه‌هایی که در طول زمان دوام پیدا می‌کنند و حفظ می‌شوند، چه ویژگی‌هایی دارند؟

او خود را صرفاً به کارهای سنگین علمی محدود نکرده و نتایج تحقیقاتش را به زبانی بسیار ساده در قالب کتاب‌های متعدد عرضه کرده است. کتاب‌ها آن قدر روان هستند که هر فردی بدون کمتر تخصص در روانشناسی و روش‌های تحقیق دانشگاهی،‌ می‌تواند آن‌ها را بخواند و بفهمد. و البته در عین حال، اطمینان داشته باشد که این توصیه‌ها از پشتوانهٔ علمی و آماری بهره‌مند هستند. کتاب هفت اصل موفقیت در ازدواج از جملهٔ این کتاب‌هاست. کتابی که در سایت آمازون بر اساس رأی نزدیک به ده‌هزار نفر امتیاز ۴.۷ از ۵ را کسب کرده است (+):

حرف اصلی جان گاتمن چیست؟

خلاصه کردن حرف‌های کسی که کتاب‌ها و مقالات متعدد و متنوعی نوشته، ساده نیست. با این حال، اگر کتابهای گاتمن را بخوانید، بُن‌مایهٔ مشترک آن‌ها را حس خواهید کرد.

در ادامه به برخی از مهم‌ترین حرف‌های گاتمن اشاره می‌کنیم:

جدایی در رابطهٔ عاطفی، قابل پیش‌بینی است. گاتمن بر این باور است که جدایی، بیشتر از جنس روند است تا رویداد (تفاوت رویداد و روند در مجموعه درس‌های تفکر سیستمی توضیح داده شده است). گاتمن این حرف را نمی‌پذیرد که «رابطهٔ ما تا ماه پیش یا هفتهٔ پیش خوب بود. اما اتفاقی افتاد که دیگر نمی‌توانیم ادامه دهیم.» او بر این باور است که روند تخریب رابطه و رفتارهای اشتباه در رابطه، در طول زمان وجود داشته‌اند. اما دو طرف، این رفتارها و الگوهای مخرب را ندیده‌اند و جدی نگرفته‌اند و آن قدر جلو رفته‌اند که نقطهٔ جدایی رسیده‌اند.

موفقیت در رابطهٔ عاطفی، بیش از هر چیز، از جنس مهارت است. حتماً شما هم شنیده‌اید که گاهی اوقات برخی افراد می‌گویند ما با همسر یا شریک عاطفی‌مان به بن‌بست رسیدیم. به خاطر این که تفاوت‌های شخصیتی داشتیم. یا این که ترجیحات‌مان در سبک زندگی فرق داشت. حتی افراد بسیاری قبل از دوستی و ازدواج می‌کوشند با بررسی ویژگی‌های شخصیتی خود و طرف مقابل، احتمال تنش و جدایی را کاهش دهند. گاتمن این موضوع را نفی نمی‌کند. اما تأکید می‌کند که شباهت‌های شخصیتی، تضمینی برای یک رابطهٔ موفق نیست. رابطهٔ موفق، یعنی مدیریت موفق تعارض‌ها. شبیه‌ترین شخصیت‌ها هم ممکن است در تعارض‌های زندگی به بن‌بست برسند. در مقابل، ممکن است افرادی که شباهت چندانی هم با یکدیگر ندارند، بتوانند با مدیریت موفق تعارض‌ها در کنار هم بمانند و از زندگی لذت ببرند.

رابطهٔ عاطفی بدون دعوا، خشم، تعارض و اختلاف‌نظر، افسانه‌‌ای بیش نیست. دنبال چنین رابطه‌ای نباشید. گاتمن بر این باور است که نباید انتظار داشته باشید که در رابطهٔ شما هیچ تعارض و دعوایی به وجود نیاید. حتی نباید به این که سال‌هاست با شریک عاطفی خود دعوا نکرده‌اید افتخار کنید. او می‌گوید که دعوا و تنش، خشم و تعارض، بخش جدایی‌ناپذیر زندگی و رابطهٔ عاطفی هستند. نکتهٔ مهم این است که وقتی چنین مشکلاتی پیش می‌آید، شما چگونه آن‌ها را مدیریت می‌کنید. اگر می‌بینید هیچ‌وقت در رابطه دعوا نمی‌شود و تنش به وجود نمی‌آید، احتمالاً یکی از طرفین یا هر دو طرف، استراتژی «اجتناب از تعارض» را انتخاب کرده‌اند و این استراتژی در بلندمدت ممکن است رابطه را به نقطهٔ شکست ناگهانی برساند.

 فرایند تعارض مهم‌تر از محتوای تعارض است. گاتمن در بررسی تعارض، اولویت را به فرایند می‌دهد تا موضوع. به عبارت دیگر، معتقد است که یک موضوع ساده،‌ اگر به شکل بدی مدیریت شود، می‌تواند رابطه را به جدایی بکشاند. اما یک تعارض جدی و عمیق بر سر موضوعی مهم، اگر به شکل درست مدیریت شود، نمی‌تواند رابطه را از بین ببرد. بنابراین بخش بزرگی از آموزش‌های گاتمن در بحث رابطه عاطفی و زندگی مشترک روی این موضوع متمرکز است که «تعارض‌ها را چگونه مدیریت کنیم؟»

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری حمایت اجتماعی به شما پیشنهاد می‌کند: