چند پیشنهاد برای هدیه دادن کتاب | انتخاب کتاب، نوشتن داخل کتاب و …

کمتر کسی را می‌توانید بیابید که تا کنون کتاب هدیه نداده باشد. عده‌ای کتاب را «بهترین هدیه» می‌دانند و آن‌هایی هم که چنین باوری ندارند، معمولاً هنگام هدیه دادن، کتاب را به عنوان «یکی از گزینه‌ها» در نظر می‌گیرند.

ما تا کنون در متمم بارها به سراغ هدیه دادن و بحث‌های حول‌و‌حوش آن رفته‌ایم. مثلاً‌ از اتیکت هدیه دادن سخن گفته‌ایم و یا توضیح داده‌ایم که هدیه دادن در مذاکره چه اصول و تبعاتی دارد. در فایل صوتی اتیکت هم یک بخش مستقل را به اصول و قواعد هدیه دادن اختصاص داده‌‌ایم.

اما از آن‌جا که هدیه دادن کتاب در مقایسه با بسیاری از هدایای دیگر، دشواری‌ها و ظرافت‌های خاص خود را دارد، تصمیم گرفتیم در یک مطلب مستقل صرفاً به بحث هدیه دادن کتاب بپردازیم. امیدواریم نکاتی که مطرح می‌شود، برای کسانی که مدام می‌پرسند «چه کتابی هدیه دهیم؟» مفید باشد و به تصمیم‌گیری بهتر‌شان کمک کند.

هدیه دادن کتاب، اصول قطعی ندارد

همواره یک وجه مهم هدیه دادن، سلیقه و ترجیحات شخصی است. نمی‌توان به سادگی قوانینی اعلام کرد و گفت: «حتماً و تحت هر شرایطی باید از این قوانین تبعیت کنید.» این موضوع دربارهٔ کتاب، پیچیده‌تر هم می‌شود. بسته به این که خود شما چه نگاه و نگرشی به کتاب دارید، طرف مقابل چه سلیقه‌ای دارد، جایگاه شما – از نظر رابطه با کتاب و آشنایی با کتاب – چیست و رابطهٔ عاطفی میان شما و دریافت‌کنندهٔ کتاب چگونه است، هدیه دادن شکل متفاوتی پیدا می‌کند.

حتی در مورد برخی موضوعات ظاهراً پیش‌پا‌افتاده هم، اختلاف‌نظرهای جدی وجود دارد. مثلاً افراد بسیاری می‌گویند «کارت هدیهٔ کتاب» یک گزینهٔ مناسب برای هدیه دادن نیست و بهتر است خودتان کتاب بخرید و هدیه دهید. اما دیگرانی هم هستند که اتفاقاً معتقدند کارت هدیهٔ کتاب یک گزینهٔ بسیار مناسب است (+). این افراد برای این باورند که انتخاب کتاب برای هدیه کار ساده‌ای نیست و ما معمولاً در چنین انتخابی به خطا می‌رویم. پس چه ایرادی دارد که اعتباری در اختیار طرف مقابل قرار دهیم تا خودش هر چه خواست و دوست داشت بخرد؟

دربارهٔ نوشتن داخل کتاب هم نظرات متفاوتی وجود دارد. بسیاری از ما دوست داریم اگر کتابی از کسی هدیه می‌گیریم، دست‌نوشته‌ای از او داخل کتاب باشد. اما هستند کسانی که معتقدند اگر نویسندهٔ کتاب نیستید، دلیلی ندارد داخل آن چیزی بنویسید (+).

به عنوان نمونه‌ای دیگر از اختلاف‌نظرها، عده‌ای پیشنهاد می‌کنند که اگر می‌خواهید کتاب هدیه دهید، ترجیحاً نسخهٔ کاغذی هدیه دهید. چیزی که شکل فیزیکی داشته باشد و به چشم بیاید و یادگاری شما تلقی شود. اما عده‌ای هم هستند که معتقدند این نگاه مربوط به افراد سنتی است و دنیا عوض شده و دلیلی ندارد بر چنین قاعده‌ای پافشاری کنیم.

خلاصه این که وقتی از اصول هدیه دادن کتاب حرف می‌زنیم، نمی‌توان از «درست و غلط» سخن گفت. همهٔ ما از سلیقه‌ها و ترجیحات خود حرف می‌زنیم و حرف‌های دیگران را هم به عنوان ایده و نظر آن‌ها – و نه قواعد قطعی – می‌شنویم و از آن‌ها الهام می‌گیریم.

آن‌چه در ادامه مطرح می‌کنیم، پیشنهادهای متمم است و ممکن است شما برخی از آن‌ها را بپسندید و درست بدانید و با برخی دیگر موافق نباشید. اگر اصول دیگری در ذهن دارید که در این درس به آن‌ها اشاره نشده، یا نظر شما با پیشنهادهایی که در این درس آمده فرق دارد، خوشحال می‌شویم آن‌ها را زیر همین درس با ما و سایر دوستان‌تان در میان بگذارید.

احتمالاً با خواندن نکات و توضیحات متمم و نیز تجربه‌های بقیهٔ دوستان متممی، در آینده هنگام هدیه دادن کتاب، بهتر تصمیم می‌گیریم و عمل می‌کنیم.

آیا کتاب هدیه خوبی است؟

کتاب هدیهٔ خوبی است. کمتر کسی است که در این باره تردید کند. اما یک هدیهٔ خوب لزوماً یک هدیهٔ مناسب نیست. باید ببینید آیا کتاب برای فردی که مد نظر شماست، یک هدیهٔ مناسب محسوب می‌شود؟ به طور مشخص: «آیا هدیه گرفتن کتاب او را خوشحال می‌کند؟»

اگر طرف مقابل‌تان را بشناسید، قاعدتاً پاسخ این سوال را می‌دانید. او احتمالاً پیش از این از کتاب‌هایی که هدیه گرفته حرف زده، و شما می‌دانید که آیا با این نوع هدایا خوشحال می‌شود یا نه. اگر هم او را کاملاً از نزدیک نشناسید، همین که بدانید خودش به افراد دیگر کتاب هدیه می‌دهد، می‌‌تواند نشانهٔ خوبی باشد از این که می‌توان به او کتاب هدیه داد.

در این میان، یک نکتهٔ مهم را هم باید به خاطر داشته باشید:

بخشی از این ماجرا هم به تلاش‌های هوشمندانهٔ شما بازمی‌گردد. اگر کسی را دارید که فرد مورد نظرتان را از نزدیک می‌شناسد و با او دربارهٔ کتاب حرف می‌زند، یا به کتابخانهٔ او دسترسی دارد، راهنمایی گرفتن از او می‌تواند ریسک هدیه دادن کتاب نامناسب را تا حد زیادی کاهش دهد.

آیا منطقی است به کسانی که کتاب نمی‌خوانند کتاب هدیه دهیم؟

در نگاه اول، به نظر می‌رسد پاسخ چنین سوالی منفی است. چرا باید به کسی که کتاب نمی‌خواند، کتاب داد؟ اما واقعاً می‌شود سناریوهایی‌ را تصور کرد که در آن‌ها، هدیه دادن کتاب به کسی که کتابخوان نیست، توجیه‌پذیر است.

مثلاً اگر خودتان کتابی نوشته‌اید یا در حوزهٔ نشر کار می‌کنید و یا این که سازمان‌تان حامی انتشار یک کتاب بوده، هدیه دادن کتاب – ولو به کسی که کتاب نمی‌خواند – قابل‌درک و منطقی است. حتی کسانی که کتاب نمی‌خوانند، بدشان نمی‌آید که کتابی را مستقیماً از نویسنده یا ناشر یک کتاب دریافت کنند و جایی در خانه یا محل کارشان نگه دارند.

درست است که احتمالاً کتاب شما هم، مثل بسیاری از کتاب‌های دیگری که به دست آن‌ها رسیده، خوانده نخواهد شد، اما احتمالاً دریافت‌کننده آن را با غرور به دوستان و آشنایان و مهمانانش نشان خواهد داد و خواهد گفت: «این را از خود نویسنده هدیه گرفتم.» درست است کارکرد اصلی کتاب، این نیست. اما کارکرد اصلی هدیه، خوشحال کردن طرف مقابل است و این هم خود مسبب خودشحالی است.

گاهی اوقات هم، توضیحی که شما هنگام هدیه دادن کتاب ارائه می‌دهید، می‌تواند به آن هدیه معنا بدهد و توجیهش کند. حتی اگر طرف مقابل، چندان اهل کتاب نباشد. به عنوان مثال، کم نیستند مدیرانی که معتقدند «همهٔ این چیزهایی که این‌جا نوشته را ما خودمان در دانشگاه خیابان یاد گرفته‌ایم» (یا جمله‌های دیگری که همگی کم‌و‌بیش همین معنا را می‌دهند). اما به همین مدیران هم می‌توانید با این توضیح که کتاب را آورده‌اید تا به همکاران و کارشناسان‌شان بدهند، کتاب هدیه بدهید.

کم نیستند کسانی که معتقدند به کتابخوانی نیاز ندارند، اما معتقدند کتاب به کارشان می‌آید. چون باید آن را به دیگران (دوست، همکار، زیردست و …) بدهند تا آن‌ها بخوانند و یاد بگیرند.

کتاب انتخابی شما چه پیامی به گیرنده می‌دهد؟

بسیاری از هدیه‌هایی که ما به دیگران می‌دهیم، حاوی پیام هستند. این پیام، صرفاً مهر و محبت ما نیست. بلکه ماهیت هدیه هم روی پیامی که منتقل می‌کند، تأثیر دارد. کتاب هم از این قاعده مستثنی نیست.

مهم است که خود را جای گیرنده بگذارید و از خود بپرسید: «دریافت این کتاب به عنوان هدیه، چه معنایی دارد؟» در این‌جا می‌توانید از افراد دیگری که کتاب‌شناس هستند و در حالت ایده‌آل، گیرندهٔ هدیه را هم می‌شناسند، کمک بگیرید.

اگر می‌خواهید مطمئن باشید کتابی که هدیه می‌دهید، پیام درستی به طرف مقابل ارسال می‌کند، می‌‌توانید علت انتخاب کتاب را داخل کتاب یا روی یک کارت بنویسید و یا به صورت شفاهی به طرف مقابل بگویید. این که برای تولد یا برای سال نو، کتابی هدیه داده‌اید، یک بحث است و این که «چرا این کتاب خاص را هدیه داده‌اید؟» بحث دیگری است.

به این توضیحات فرضی که می‌توانند همراه با هدیه دادن کتاب گفته یا نوشته شوند توجه کنید:

«دیدم چند کتاب از … داری و حدس زدم کتاب جدیدش هم را هم دوست خواهی داشت.»
«ما هفتهٔ پیش یک نسخه از این کتاب را به همهٔ مشتریان‌مان هدیه دادیم. چون تو کتابخوان‌ترین دوست من هستی، مدام به یاد تو بودم و گفتم یک نسخه‌اش را هم برای تو بیاورم. اگر هم به دردت نخورد، مطمئن هستم کسی را می‌شناسی که به او هدیه دهی.»
«این کتاب، نامه‌نگاری عاشقانهٔ‌ دو دوست، طی چند دهه زندگی از راه دور است. چون دوستی خودمان را تداعی می‌کرد، برایت گرفتم. البته فقط از نظر مکاتبه‌ای و دور بودن. وگرنه جنس و عمق دوستی این‌ها با ما فرق دارد.»

آیا خودمان هم باید کتابی را که هدیه می‌دهیم دوست داشته باشیم؟

حالت رویایی این است که ما کتابی را بسیار دوست داشته باشیم و مفید بدانیم و هم‌زمان حدس بزنیم که این کتاب برای طرف مقابل‌مان هم جذاب یا مفید است. اما همیشه چنین اتفاقی نمی‌افتد. گاهی مشترکات ما در این حد نیستند. یا اگر هم علایق مشترک فراوانی داریم، این اشتراکات در حوزهٔ کتاب نیست.

در چنین وضعیتی منطقی است که اولویت ما علاقهٔ طرف مقابل باشد. این که «چون من این کتاب را دوست داشتم آن را برای تو هم گرفتم» توضیح و توجیه قابل‌قبولی نیست. مگر در چند استثناء:

• رابطهٔ عاطفی عمیقی بین شما برقرار است. آن‌قدر که هر چیزی که رنگ و بویی از علاقهٔ شما داشته باشد، برای طرف مقابل جذاب می‌شود.
• رابطهٔ استاد و شاگردی بین شما برقرار است و شما در مقام استاد، می‌دانید طرف مقابل علاقه‌مند است مسیر شما را طی کند. در این حالت،‌ چنین شکلی از هدیه دادن توجیه پیدا می‌کند.
• ماجرای کتاب، با داستانی غیر از محتوای آن درآمیخته است. مثلاً این اولین کتابی بوده که با پول خودتان خریده‌اید، یا کتابی بوده که از نویسندهٔ محبوب‌تان هدیه گرفته‌اید، یا کتابی که با بخشی از ذهن و زندگی شما آمیخته است و اکنون آن کتاب، کلید و دریچه‌ای به دنیای شما محسوب می‌شود.

کدام را هدیه دهیم: نسخهٔ کاغذی یا دیجیتال؟

بعید است در این باره بتوان به سادگی حکمی داد که همهٔ خوانندگان این مطلب آن را بپسندند. از یک سو، کتاب به شکل فیزیکی هدیهٔ بسیار وسوسه‌انگیزی است. ما حق داریم دوست داشته باشیم که ردّی از خودمان روی میز یا داخل کتابخانهٔ دیگران به جا بگذاریم؛ به ویژه اگر آن‌ها برایمان عزیز و محترم باشند.

اما از سوی دیگر، جابه‌جایی کتاب فیزیکی سخت است. خصوصاً اگر بدانیم گیرندهٔ کتاب، به خواندن کتاب دیجیتال یا گوش دادن کتاب صوتی عادت دارد، تصمیم‌گیری دشوارتر هم می‌شود.

در این‌جا واقعاً هیچ‌چیز به اندازهٔ سلیقه و ترجیح طرف مقابل، تعیین‌کننده نیست. اما این واقعیت را نمی‌توان نادیده گرفت که از نظر روانی، کتاب فیزیکی بیشتر به چشم می‌آید و احتمالاً تأثیر بیشتری بر ذهن مخاطب می‌گذارد. ضمن این که بیشتر می‌توانید رنگ و بوی خودتان را به آن بیفزایید. اثر احساسی جملهٔ محبت‌آمیزی که در صفحهٔ اول یک کتاب با دست‌خط خودتان نوشته‌اید، بیشتر از جمله‌ای است که به نقل از شما در ابتدای یک ایمیل اطلاع‌رسانی از یک فروشگاه دیجیتال ثبت شده است.

شاید بتوان این‌طور گفت که در آینده با رواج بیشتر کتاب‌های دیجیتال، آخرین کارکردی که برای کتاب‌های کاغذی باقی می‌ماند، همین هدیه دادن است. چون کتاب دیجیتال از نظر کارکردهای دیگر (خواندن، یادگیری، استفادهٔ روزمره) به خوبی می‌تواند گوی رقابت را از دست کتاب کاغذی برباید.

باز هم این قاعدهٔ کلی را فراموش نکنیم که همیشه، نظر مخاطب است که گزینهٔ مناسب را مشخص می‌کند. اگر دوستی دارید که همیشه مشغول خواندن کتاب‌های دیجیتال است و بارها برای شما از دردسرهای کتاب کاغذی گفته، چندان معقول نیست که باز هم تولدش را هم‌زمان با هدیه دادن نسخهٔ کاغذی یک کتاب تبریک بگویید.

با برچسب قیمت کتاب چه کنیم؟

عرف رایج در هدیه دادن این است که مراقب باشیم قیمت هدیه، روی آن نباشد. به همین علت، بسیاری از شرکت‌هایی که می‌دانند محصول‌شان به عنوان هدیه هم خریده می‌شود، مراقبند که برگهٔ گارانتی از فاکتور فروش جدا باشد. تا خریدار بتواند اسناد گارانتی را بدون این که فاکتور را به گیرنده بدهد، در اختیار او قرار دهد.

در مورد برخی کالاها، حذف قیمت بسیار ساده است. مثلاً اگر یک ماگ قهوه خریده باشید، قاعدتاً راحت می‌توانید برچسب قیمت روی آن را جدا کنید و دور بیندازید. اما در مورد کتاب، این کار ساده نیست. قیمت معمولاً پشت جلد یا در شناسنامهٔ کتاب ذکر می‌شود.

عده‌ای در حذف قیمت بسیار افراطی عمل می‌کنند و معتقدند که قیمت به هر شیوهٔ ممکن باید از کتاب حذف شود. چنین افرادی حتی اگر لازم ببینند، با ماژیک به جان جلد کتاب می‌افتند و آن را رنگ می‌کنند. برخی دیگر معتقدند که این روزها از یک سو قیمت کتاب‌ها با یک جستجوی ساده در دسترس است و از سوی دیگر، ارزش کتاب مستقل از قیمت آن است. بنابراین دلیلی برای پنهان کردن و پاک کردن قیمت نمی‌دانند. تصمیم‌گیری در این باره سلیقه‌ای است. اما پیشنهاد ما یک حد میانه است:

• اگر قیمت با برچسب جداگانه‌ای روی کتاب چسبیده و جدا کردن برچسب هیچ آسیبی به کتاب نمی‌زند، حتماً آن را جدا کنید.
• اگر کتاب ژاکت محافظ (محافظ کشویی جلد) دارد و قیمت داخل آن است، اگر برایتان مهم است، می‌توانید آن را برش اُریب بزنید (برخی از ناشران جاافتادهٔ بین‌المللی قیمت را جایی می‌نویسند که این کار به سادگی امکان‌پذیر باشد).
• اگر قیمت داخل شناسنامه است یا روی جلد چاپ شده، آن را به حال خود رها کنید.

البته این‌ها به فرض آن است که قیمت کتاب هنوز دست نخورده باشد. اگر بدشانس باشید و کتابفروش با ماژیک و رنگ و چسب و سایر ابزارها قیمت را حذف کرده یا تغییر داده باشد، دیگر این حرف‌های ما، چیزی بیشتر از یک دغدغهٔ لوکس بی‌‌خاصیت نیست.

آیا داخل کتاب چیزی بنویسیم؟

یکی از مهم‌ترین سوال‌هایی که هنگام هدیه دادن کتاب به ذهن‌مان می‌رسد این است که آیا باید داخل کتاب چیزی بنویسم؟ مثلاً‌ ایرادی دارد که در صفحهٔ اولش بنویسم که چرا این کتاب را هدیه داده‌ام یا عشق و محبتم را به دریافت‌کننده ابراز کنم؟

اقلیت سخت‌گیری هستند که معتقدند اول کتاب نباید هیچ‌چیز نوشت و تنها کسی که حق دارد در ابتدای کتاب چیزی بنویسد، خود نویسنده است. این حرف – حداقل به قضاوت ما در متمم – بسیار سخت‌گیرانه و افراطی به نظر می‌رسد.

کتاب، وقتی هیچ نشانه‌ای از ما در آن نیست، صرفاً یک کالاست؛ در بهترین توصیف: یک کالای فرهنگی. وقتی به رنگ و بو و نشانه‌های ما آغشته (یا آراسته) شد، از کالا بودن فاصله می‌گیرد و ارزش بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین به نظر می‌رسد این حرف که چون تو کتاب را ننوشته‌ای، حق نداری داخل آن چیزی بنویسی، منطقی نباشد. اگر استدلال کسی را که این حرف را می‌زند، بپذیرید،‌ منطقی است که از هدیه دادن کتاب صرف‌نظر کنید. چون با همین منطق می‌شود گفت: چرا کتابی را که خودت ننوشته‌ای، هدیه دادی؟

اما به فرض که بخواهیم همراه با کتاب، متنی هم بنویسیم، سوال دیگری مطرح می‌شود که مهم است و باید به آن فکر کنیم: آیا یادداشتم را داخل صفحات خود کتاب بنویسم؟ یا همراه یک کارت داخل کتاب بگذارم؟

پاسخ این سوال، بستگی به رابطهٔ شما با دریافت‌کنندهٔ کتاب دارد. اگر می‌دانید او به شما علاقهٔ بسیار دارد و چند جمله‌ای که اول کتاب می‌نویسید – ضمن احترام به نویسنده که چندصد صفحه زحمت کشیده – به اندازهٔ کل کتاب ارزش دارد، طبیعی است که داخل کتاب، یادداشتی بنویسید. محتوای این یادداشت می‌تواند توصیفی دربارهٔ‌ کتاب، توضیحی دربارهٔ‌ علت هدیه دادن، یا صرفاً‌ ابزار عشق و محبت به دریافت‌کننده باشد.

اما ممکن است ملاحظات دیگری باشد که نوشتن یک پیام جداگانه را توجیه‌پذیر کند. مثلاً ممکن است حس کنید طرف مقابل نمی‌خواهد در کتابخانهٔ شخصی‌اش کتابی داشته باشد که دیگران بدانند از شما هدیه گرفته است. یا این که حس کنید ممکن است ارزش کتاب برای او بسیار بیشتر از دست‌خط شما باشد و اون آن‌قدر به کتاب حساس است که خط‌خطی شدن یک صفحه از کتاب، او را دل‌چرکین خواهد کرد (همان‌هایی که برای تا شدن یک برگ از کتاب‌شان، روزها عزاداری می‌کنند).

هم‌چنین برخی از نسخه‌های نفیس آثار ادبی، نقش سکهٔ طلا را پیدا کرده‌اند و دست‌ به دست می‌شوند؛ بی‌آن‌که کسی آن‌ها را بخواند. مثلاً‌ نسخه‌ای از شاهنامه که را در نظر بگیرید چند کیلوگرم وزن دارد و فقط خود رستم می‌تواند آن را بخواند. چنین کتابی، صرفاً دست به دست می‌شود و احتمالاً هیچ‌کس مصرف‌کنندهٔ نهایی آن نیست. در چنین مواردی شاید منطقی باشد یادداشت را در یک کارت زیبا بنویسید و جداگانه داخل جلد قرار دهید تا اگر دریافت‌کننده خواست آن را به دیگری هدیه دهد، نوشتهٔ شما مانعش نشود.

از سوی دیگر به خاطر داشته باشید که در دوستی‌های بسیار صمیمی، می‌توان نوشتن در داخل کتاب را به صفحهٔ تقدیم محدود نکرد. اگر رابطه‌تان نزدیک است و می‌دانید که هدیه‌تان برای دریافت‌کننده،‌ عزیز و گرامی است، ممکن است بخواهید در صفحات مختلف، یادداشت بنویسید و نظرات خود را اضافه کنید و چیزی فراتر از یک کتاب معمولی به دوست‌تان هدیه دهید (این بحث در فایل صوتی راهنمای خواندن و خریدن کتاب مطرح شده و شرح داده شده است).

طبعاً علاوه بر این‌ها، سایر نکاتی که در اتیکت هدیه دادن مطرح می‌شود، در مورد کتاب هم مصداق دارد که به علت پرهیز از تکرار به آن‌ها اشاره نمی‌کنیم و می‌توانید آن‌ها را در فایل صوتی اتیکت بشنوید. مثلاً در مورد کتاب هم، مثل هر هدیهٔ دیگری، به دنبال سرنوشت هدیه نباشید. دفعهٔ بعد که به دوست‌تان سر زدید، از محتوای کتاب نپرسید و نیز محل کتاب را داخل کتابخانه‌اش جستجو نکنید. او اگر کتاب را نپسندید و به فرد دیگری داد، یا حتی آن را دور انداخت، نباید جلوی شما شرمنده شود.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری عادتها و رفتارهای کوچک زندگی به شما پیشنهاد می‌کند: