نقشه ذهنی چیست؟ بررسی کاربردهای نقشه ذهنی در یادگیری

نقشه ذهنی یا مایند مپ برای ما چیز تازه‌ای نیست.

احتمالاً شما هم برای امتحان یا برای برنامه ریزی یک جلسه یا یک سخنرانی یا یک مذاکره، از چیزی شبیه نقشه ذهنی استفاده کرده‌اید.

حتی حدود هفده قرن قبل هم، فیلسوفی مثل پورفیری،‌ برای تفهیم بهتر دسته بندی های ارائه شده توسط افلاطون، از چیزی شبیه نقشه ذهنی استفاده می‌کرده است.

در کارهای داوینچی هم، نمونه های زیادی از نقشه های ذهنی را می‌توان یافت.

اما به هر حال در دوران جدید، این تونی بوزان بود که استفاده از نقشه ذهنی را ترویج کرد و ده‌ها کتاب و مطلب در موردش نوشت که از جمله آنها می‌توان به کتاب The Mind Map Book اشاره کرد که در سال ۱۹۹۶ منتشر شد.

تونی بوزان تاکید دارد که ساختار شاخه ای شدن، ساختاری طبیعی است و به وفور در طبیعت یافت می‌شود.

او همچنین از نورون های مغز، به عنوان نمونه‌ی یک ساختار شاخه ای دیگر نام می‌برد و تصویری از آنها را ارائه می‌کند:

البته در چند کتاب نقشه ذهنی تونی بوزان، ادعاهای مطرح شده از استعاره مفهومی فراتر می‌روند و او مستقیم و غیرمستقیم به این نکته اشاره می‌کند که این شباهت، نشان می‌دهد که روش او با طبیعت، همسو و همراستاست.

همان ادعایی که باعث می‌شود دانشگاهیان، ضمن استفاده از شیوه‌ی او، احساس خوبی نسبت به او نداشته باشند.

اگر چه این نوع حرفهای بوزان، باعث شده که کتاب نقشه ذهنی تونی بوزان پرفروش شود، اما شاید اگر هنگام آموزش نقشه ذهنی و مفاهیم وابسته به آن، کمی محتاط‌تر از ابزارش دفاع می‌کرد، می‌توانست در میان دانشگاهیان طرفداران بیشتری داشته باشد.

به عبارتی، تمام بحث نقشه ذهنی یا Mind Map که توسط تونی بوزان تبلیغ و ترویج می‌شود حول محور یک فرض کلیدی است: ترسیم شعاعی دیاگرام‌ها و فکر کردن به این شیوه، شکل متفاوتی از یادگیری و تحلیل را ایجاد می‌کند.

چگونه نقشه ذهنی بکشیم؟ نکاتی درباره ترسیم نقشه ذهنی

تونی بوزان بحثهای گسترده ای را به عنوان آموزش نحوه ترسیم نقشه ذهنی مطرح می‌کند و تاکید دارد که طراحی نقشه ذهنی هم، مانند یادداشت برداری یا شیوه مستندسازی دیگر، نیازمند تمرین و ممارست است.

او توضیح می‌دهد که ترسیم نقشه ذهنی می‌تواند به شفاف تر شدن ایده ها، به آموزش بهتر و اثربخش‌تر، به یادداشت برداری سریع‌تر و انتقال بهتر مطالب، به مدیریت زمان در جلسات و تصمیم گیری بهتر کمک کند.

نرم افزارهای ترسیم نقشه ذهنی فراوان هستند. ضمن اینکه ترسیم نقشه های ذهنی روی کاغذ هم دشوار نیست. آنچه مهم است مهارت در انتخاب طرح بهتر برای مایند مپ است.

در اینجا برخی از پیشنهادهای تونی بوزان را برای بهتر شدن نقشه های ذهنی مرور می‌کنیم:

• در انتخاب کلمات دقیق باشید. یک یا دو یا چند کلمه قرار است جایگزین مطلبی شود که در حالت عادی در قالب یک یا چند پاراگراف ثبت می‌شد. مطمئن شوید که کلمات شما، مفهومی را که مد نظر دارید منتقل می‌کنند و بعداً اگر به نقشه ذهنی مراجعه کنید، مفاهیم را به خوبی به یاد می‌آورید.
• از ترسیم خط و خطوط و نقاشی و سایر ابزارهای بصری هم استفاده کنید. اینکه من نقاشی بلد نیستم یا دوست ندارم، بهانه‌ی خوبی نیست. حتی استفاده از آیکون‌های ساده هم نقشه ذهنی شما را دوست داشتنی‌تر و قابل فهم‌تر می‌کند.
  خیلی بهتر است اگر راجع به حمل با کشتی می‌نویسید، یک کشتی کوچک هم کنار آن نقاشی کنید:
• تلاش کنید نوشته هایتان همه با یک رنگ و در یک اندازه نباشند. چه بر روی کاغذ و چه هنگام استفاده از نرم افزارها، بر اساس اهمیت موضوعات و دسته بندی‌ها، از رنگها و ابعاد مختلف استفاده کنید.
• هنگام ترسیم مایند مپ، از همان ابتدا فضا را به اندازه کافی باز در نظر بگیرید تا بعداً مجبور نشوید در میانه‌ی کار، کاغذ را عوض کنید و یا هنگام استفاده از نرم افزار، درگیر تغییر چیدمان شوید.

تفاوت نقشه ذهنی و نقشه مفهومی

همان‌طور که در توضیحات تونی بوزان دیدید، ویژگی کلیدی در نقشه ذهنی، ساختار شعاعی آن است.

به عبارتی شما یک موضوع کلیدی و محوری دارید و می‌خواهید جنبه‌های مختلف آن را بسنجید یا ثبت یا بیان کنید.

اما اگر ساختار شعاعی را رعایت نکنید و تعدادی مفهوم داشته باشید که هر کدام به مفاهیم دیگری مرتبط هستند و نوع رابطه‌ی میان مفاهیم هم برای شما مهم باشد، آنچه ترسیم می‌کنید عملاً‌ Concept Map یا نقشه مفهومی است که اصول ترسیم و کاربردهای دیگری دارد.

ما در درس بعد، به انواع نقشه مفهومی و روش ترسیم آن و نیز تفاوت نقشه ذهنی و نقشه مفهومی پرداخته‌ایم.

نرم افزارهای ترسیم نقشه ذهنی

چه برای دسکتاپ و چه برای موبایل، نرم افزارها و اپلیکیشن‌های زیادی برای ترسیم نقشه ذهنی تولید شده‌اند.

اما شاید برای دسکتاپ، نرم افزارهای Mindjet MindManager و Concept Draw گزینه‌های حرفه‌ای تری محسوب شوند.

از آنجا که اکثر نرم افزارهای ترسیم نقشه ذهنی با زبان فارسی مشکل دارند، یکی از گزینه‌ها (که متمم مورد استفاده قرار می‌دهد) MindMapper است که می‌توانید از طریق لینک زیر آن را دانلود کنید:

 معرفی و دانلود نرم افزار نقشه ذهنی (با قابلیت فارسی)

چند نمونه نقشه ذهنی ترسیم شده

ما در برخی از فایل های صوتی رادیو متمم از نقشه ذهنی استفاده کرده‌ایم که می‌توانند برای شما نمونه‌های خوبی باشند:

  نقشه ذهنی فایل صوتی تصمیم گیری

  نقشه ذهنی فایل صوتی مهارت های ارتباطی

  نقشه ذهنی فایل صوتی مدیریت و ارزیابی منابع

  نقشه ذهنی فایل صوتی جذب منابع

  نقشه ذهنی فایل صوتی پرورش منابع در زندگی و کسب و کار

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری مهارت یادگیری به شما پیشنهاد می‌کند: