مک دونالدی شدن | منظور جورج ریتزر از مک دونالدیزاسیون چیست؟

اگر کتابهای جامعه‌شناسی با موضوع جهانی‌سازی را ورق بزنید، به‌ویژه اگر نگاهی انتقادی به جهانی‌شدن داشته باشند، احتمالاً نام جورج ریتزر (George Ritzer) را هم در آن‌ها خواهید دید.

مک دونالدی شدن یا مک دونالدیزاسیون (McDonaldization) اصطلاحی است که او در جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی رواج داد و خود نیز کتاب‌ها و مقالات متعددی دربارهٔ آن نوشت.

البته، نه مفهومی که ریتز مطرح کرد جدید بود و نه نامی که انتخاب کرد.

اصطلاح مک دونالدی شدن را نویسنده‌ای به نام جیم های‌واتر در سال ۱۹۷۵ به کار برده بود (+). حرف‌های ریتزر هم کم‌و‌بیش به همین شکل در نوشته‌های ماکس وبر پیدا می‌شد. بنابراین می‌توان گفت اصطلاحی را که های‌واتر به کار برده بود روی حرف‌هایی که وبر گفته بود گذاشت و آن‌قدر در این باره حرف زد که مک دونالدیزاسیون به نام او جا افتاد.

نوشته‌های ریتزر از بسیاری جهات ضعیفند و اغراق نیست اگر بگوییم زیاده‌گویی و تکرار مکررات، انتخاب گزینشی داده‌ها، استدلال‌های بی‌پایه و تعمیم‌های بی‌منطق تقریباً به امضای او تبدیل شده است.

فرض کنید اینشتین جایی فردی با بدن زیبا و انحناهای چشم‌نواز ببیند و بگوید: «این هم نمونهٔ دیگری از بحث انحنای فضا-زمان که من می‌گفتم.» چه حسی پیدا خواهید کرد؟ ریتزر گاهی در نوشته‌هایش تا همین حد جلو می‌رود؛ با این تفاوت که بر خلاف اینشتین، از همان ابتدا هم حرف تازه‌ای نزده است (ریتزر از کوره‌های آدم‌سوزی آلمان‌ها یا قرص‌های تقویت قوای جنسی و حتی حملهٔ یازدهم سپتامبر را در چارچوب تئوری مکدونالدیزاسیون توضیح می‌دهد!).

طبیعی است این سوال برایتان ایجاد شود که با توجه به توصیف‌های پیش‌گفته، چرا درسی را در متمم به او اختصاص داده‌ایم و نامش را در فهرستی قرار داده‌ایم که کسانی مثل پیتر دراکر، هنری گانت، چارلز هندی و دانیل بل در آن قرار دارند؟ و چرا کسانی مثل گرت مورگان در کنار نظر صاحب‌نظران مدیریت تعبیرهای او را هم نقل می‌کنند؟

و علاوه بر این، چرا به جای کتاب اصلی و کلاسیک او (The McDonaldization of Society) مجموعهٔ McDonaldization – The Reader را برای معرفی انتخاب کرده‌ایم؟

در ادامهٔ این درس ضمن شرح بیشتر مفهوم مک دونالدیزاسیون، به دو سوال بالا هم پاسخ می‌دهیم:

چرا کتاب McDonaldization | The Reader؟

پس از آشنایی اولیه با مفهوم مک دونالدیزاسیون، باید به سه پرسش پاسخ دهیم:

• ریتزر مزایای مک دونالدیزاسیون را چه می‌داند؟
• ریتزر چه دردسرها، خطرات و تبعات ناخوشایندی را برای مک دونالدی شدن برشمرده است؟
• چه نقدهایی بر نگرش ریتزر وارد است؟

در درس جداگانه‌ای به این سوال‌ها خواهیم پرداخت. اما فعلاً همین‌جا می‌توانیم اشاره کنیم که علت انتخاب نسخهٔ The Reader چه بوده است. کتاب‌های بسیاری در دنیا با عنوان The Reader یا A Reader منتشر می‌شوند. ویژگی این کتاب‌ها در این است که گزیده‌ای از متن‌ کتاب‌ها و مقالات و تحلیل‌های افراد مختلف را در موضوعات مختلف گردآوری می‌کنند.

بنابراین اگر کتابی با عنوان Globalization: A Reader ببینید، می‌توانید حدس بزنید که تعدادی از معتبرترین یا مشهورترین یا تأثیرگذارترین متون در زمینهٔ جهانی‌سازی (البته به سلیقه و تشخیص Editor یا دبیر مجموعه) در آن کتاب گرد آمده‌اند.

کتاب مک‌دونالدیزاسیون (تصویر بالا) در سال ۱۹۹۳ منتشر شد و ریتزر شانزده سال بعد در ۲۰۰۹ کتاب McDonalization – The Reader را به بازار عرضه کرد (سومین ویراست). فقط ۶ فصل از ۲۷ فصل این کتاب را خود ریتزر نوشته و فصل‌های دیگر را از آن‌چه دیگران دربارهٔ مصداق‌های نظریهٔ او نوشته‌اند انتخاب کرده است.

بنابراین هم حرف‌های ریتزر در این کتاب تازه‌تر و به‌روزتر است، هم نقدهایی را که به نظریه‌اش شنیده، پاسخ داده و هم فرصت داشته نشان دهد که گستردگی کاربرد نظریه‌اش را تا کجا می‌داند.

به همین علت، در عین این‌که ما در متمم کتاب اولیهٔ ریتزر را هم خوانده‌ایم،‌ برای ارجاع و بررسی و نقد، از نسخهٔ Reader استفاده می‌کنیم.

ترتیبی که متمم برای خواندن مطالب سری متفکران کلاسیک مدیریت به شما پیشنهاد می‌کند: